Monique Samuel: "We zijn zelf vaak onze grootste kooi."

Monique Samuel is van Egyptisch-Nederlandse afkomst en werkzaam als fly-in correspondent, journaliste en auteur. Als Midden-Oostendeskundige is ze regelmatig te horen en te zien op radio en televisie. Eerder schreef ze al enkele non-fictieboeken over het Midden-Oosten, waaronder Mozaïek van de revolutie: een kijkje achter de voordeur van mijn nieuwe Midden-Oosten. Nu is daar haar eerste young adult-roman, vier jaar nadat president Hosni Mubarak van Egypte verjaagd werd door zijn volk. Daar gingen achttien dagen van protesten en volksopstanden aan vooraf. In Dansen tussen golven traangas beschrijft Samuel hoe vier jonge mensen die revolutie elk op hun manier beleven.

Eerder schreef je in het kader van De maand van de Vrijheid de novelle De laatste held, die uitgedeeld werd op middelbare scholen. Ook dit verhaal was geïnspireerd op de woelige achttien dagen van de Egyptische revolutie. Is Dansen tussen golven traangas een uitwerking te noemen van De laatste held?

“Ja. De Laatste Held riep enorm veel reactie op en kreeg lovende kritieken in de Zeeuwse media. Ik voelde dat ik met dit verhaal een brug kon slaan tussen de Nederlandse jeugd (onderling) en die van de jeugd daarbuiten. Toen de redacteuren bij Uitgeverij Querido de novelle lazen waren ze direct enthousiast. We hebben toen besloten dat kleine verhaal uit te werken tot een echt boek waarmee ik door heel Nederland kan touren.” 

Hoe combineerde jij het schrijven van deze roman met jouw werk als fly-in correspondent? Vormde jouw werk de afgelopen tijd een extra bron van inspiratie?

“In de afgelopen twee jaar reisde ik over zes continenten. Ik bezocht Egypte meerdere malen, maar ook landen als Thailand, Oeganda, Senegal en Cuba. Al die indrukken en verhalen, bijzondere ontmoetingen en ervaringen vormen je en veranderen je beeld op de wereld. Het was niet eenvoudig om tijdens al dat reizen door aan dit boek te schrijven, maar het heeft het verhaal wel veel rijker gemaakt. De vier personages uit mijn boek ademen echt, ze zijn geen verzonnen karakters, maar diep geïnspireerd door de vele jonge helden die ik in de afgelopen jaren heb ontmoet.” 

Je publiceerde eerder vooral non-fictie over het Midden-Oosten. Hoe was het om nu een fictief verhaal te vertellen dat gebaseerd is op alles wat je zelf gezien en gevoeld hebt, over een onderwerp dat zo dicht bij je staat?

“Een verademing. Ik combineerde altijd al de stijl van literaire fictie met harde journalistiek. Dat maakt mijn reportages en bijvoorbeeld het boek Mozaïek van de Revolutie zo uniek. Maar nu kon ik veel meer onder de huid kruipen. Een inkijkje in het hart geven van mijn land.”

In Dansen tussen golven traangas levert elk personage, naast hun politieke acitiviteiten, ook zijn of haar persoonlijke strijd. In een interview zei je eens: ‘De sociale revolutie in het Midden-Oosten is onstopbaar. Van de politieke revolutie verwacht ik helaas niet veel, maar de sociale revolutie is zo mogelijk belangrijker. Het gevaar is dat jongeren gedesillusioneerd raken en daardoor bitter of hun ambities naar beneden bijstellen. Dat ze het al lang goed vinden als ze hun eigen zaakjes op orde hebben en verder hun mond houden.’ Wat zie je op dit moment in jouw eigen Egyptische vriendenkring? Zijn zij gedesillusioneerd of bemerk je nog steeds die strijdende kracht onder jongeren?

“Ik merk een enorme teleurstelling, zelfs depressie, als het om de Egyptische politiek gaat. De uitkomst van de revolutie is verre van wat zij hadden gehoopt. Velen van hen zijn door enorme depressies gegaan. Sommigen zijn verbitterd geraakt, maar wat ze zelf soms amper doorhebben is hoe ver hun persoonlijke leven is veranderd. Ze trouwen wanneer ze willen. Verklaren de liefde aan wie ze willen. Maken zich van hun ouders los. Varen hun eigen koers. Dit is de sociale revolutie die ik zie en beschrijf, maar die door hen zelf soms niet eens wordt ingezien. Ze zijn blijvend veranderd. Hebben zichzelf echt van veel beklemmende dogma’s ‘bevrijd’, maar willen dat natuurlijk ook graag op straat en bij de staat terug zien.”

In het Belgische tv-programma ‘Reyers Laat’ vertelde je dat het personage van Mohammed gebaseerd is op een goede vriend in Egypte, hoewel hij niet homoseksueel is. In Mozaïek van een revolutie beschreef je jouw persoonlijke verhaal, over het leven als christelijke-lesbische vrouw in het Midden-Oosten. Kun je Mohammed een combinatie noemen van deze twee levens?

“Mohammed is een combinatie van vele levens. Ieder personage in mijn boek heeft karaktertrekken van mijn vrienden, dierbare familieleden en contacten. Maar ze zijn ook een afspiegeling van mij. Geloof het nooit als een schrijver zegt dat niets in het boek iets met zijn eigen leven te maken heeft. Je stopt altijd kleine gebaren, handelingen, gedachten, zelfs woorden in je verhaal die je aan jezelf en je directe omgeving ontleend.” 

Ook zei je: ‘Layla is de lucht in mijn boek.’ Qua karakter lijkt Layla, het bloggende meisje uit Dansen tussen golven traangas, misschien het meeste op jou. Ben jij ook iemand die met een vleugje humor serieuze zaken probeert te benaderen?

“Dit zegt vrijwel iedereen. Layla is pittig. Fel. Uitgesproken. Toch ben ik het er niet mee eens dat ik het meest op haar lijk. Hoe zij de zaken formuleert is namelijk totaal niet mij-eigen. Ze is stiekem heel sterk gebaseerd op een Turkse vriendin van mij en ook op een Egyptische blogger die ik jaren geleden ontmoette. Maar het is waar dat ik zonder humor niet kan leven en geen kans onbenut laat om grappen te maken. Mijn grote droom is nog steeds als cabarettier het podium te beklimmen en met humor, bijtende spot en pijnlijke eerlijkheid over mijn vele reizen te vertellen en onze samenleving zo een blinkende spiegel voor te houden.” 

Hoe zie jij de toekomst van Egypte, met name voor de jongeren van nu? Je vergeleek de revolutie, de afzetting van Mubarak en de jaren daarna met een lange en pijnlijke bevalling. De democratie is nog steeds niet geboren. Wanneer vermoed jij dat dit het geval zal zijn? Wat is daarvoor nodig?

“Democratie is een lang en geleidelijk proces. Dit voorjaar zijn er parlementaire verkiezingen waarin voor het eerst geen regeringspartij mee zal doen. Dat is een eerste stap. Er is een nieuwe grondwet - waar ik lang niet altijd blij mee ben - maar die het Egyptische parlement wel meer macht geeft dan ooit. Dit zijn kleine stapjes. Veel zal moeten blijken in de komende verkiezingen. Komen er sterke onafhankelijke partijen? Komt er een andere presidentskandidaat dan El-Sisi? Het is enorm spijtig dat al die hoopvolle, intelligente en actieve jongeren geen poging hebben ondernomen hun eigen politieke beweging of partij te vormen. Was er zo’n revolutionaire jongerenpartij geweest dan zou zij zeker succes boeken. Nu blijft het vooral bij mannen met baarden en snorren en enkele vrouwen met een hoofddoek misschien.” 

Denk je dat de kans bestaat dat je in de toekomst nog eens een roman zal schrijven over Egypte, over een land waarin jongeren wél de vrijheid hebben die ze nu nog zoeken?

“Dat klinkt niet als een erg spannende roman, vind je wel? Geen goede literatuur zonder strijd. Ik werk momenteel aan een volwassenenroman die alles met identiteit en vrijheid te maken heeft, maar totaal niet geworteld is in het Midden-Oosten. Ondertussen rijpt er een ander boek in mijn hoofd waar ik zo snel mogelijk aan wil beginnen als ik mijn aankomende boek af heb. Ik zit zo vol ideeën en inspiratie. Ik kan mijn hele leven wel blijven schrijven. Maar als dit boek een succes wordt, waag ik me zeker nog eens aan young adult en zal ik zeker weer schrijven over jongeren van ver over de grens. Maar of dat weer Egyptische jongeren zullen zijn? Tja, de wereld is wel erg groot, hoor, om je te beperken tot één land.”

Welke boodschap hoop jij over te brengen aan de jongeren die Dansen tussen golven traangas lezen?

“De grootste en meest fundamentele vrijheid is de vrijheid van de geest. Sta jezelf toe te durven denken, dromen, voelen, ervaren. We zijn zelf vaak onze grootste kooi.”

En ten slotte: staat er al een nieuw YA-boek op de planning?

“Nog niet, hoewel iedereen die het boek gelezen heeft graag een tweede deel wil.  Dat zie ik niet gebeuren gezien het tragische einde van dit boek. Maar een nieuw verhaal over andere, maar even belangrijke universele thema’s zie ik zeker zitten.”   


Foto Monique Samuel: (c) Johan van Walsem

Je maakt, met dank aan uitgeverij Querido, nog steeds kans op een exemplaar van Dansen tussen golven traangas! Klik op het kader rechts van dit artikel om mee te doen aan de giveaway!