Toppers, culthelden of zij die niet willen

Met dank aan de bestsellers van Michel van Egmond zijn het niet meer enkel de supersterren onder de sporters die een biografie krijgen. Natuurlijk, zowel René van der Gijp als Wim Kieft konden een balletje trappen en hebben successen behaald, maar hun biografieën, net als die van Andy van der Meijde en Fernando Ricksen werden vooral een succes door de beschrijvingen van hun leven naast het voetbalveld. Voorwaarde voor zo’n succesvolle biografie is natuurlijk wel dat de hoofdpersoon openhartig is en zonder schroom durft terug te blikken. ‘Tell it all’, zoals het in de Britse sportbiografieën-industrie al jaren in de mode is met bestsellers van oud-voetballers Roy Keane (Keane) en Tony Adams (Addicted) die hun hart luchtten of vertelden over hun jarenlange verslaving.

Het verkoopsucces van biografieën

Een biografie met enkel de chronologische aaneenschakeling van de successen van de sporter lijkt in Nederland uit de mode. Dit najaar hield het Mulier Instituut een symposium over sporthelden en hun biografie waarin vanuit verschillende kanten werd gekeken naar het verkoopsucces van biografieën. Dat heeft niet meer alleen te maken met de sportieve successen, zoals de boeken als Gijp en Kieft al bewezen. Alleen sporters van het kaliber Cristiano Ronaldo, Messi en Neymar lijken daarvoor in aanmerking te komen (ook in de Nederlandse vertaling). Nederlandse topvoetballers als Ruud van Nistelrooy en bijvoorbeeld Edwin van der Sar kregen een mooie boek, maar dat leidde niet tot een verkoopsucces.

Nederlandse voetballers die recentelijk hun eigen boek kregen, hebben hun successen vooral in eigen land op een ander niveau gevierd: John Feskens, Ad van de Wiel, Evander Sno en enkele maanden terug al Henk Vos. In de planning zijn boeken over Ulrich van Gobbel en Gerard den Haan. Kent u ze nog? In België verschenen recentelijk wel boeken over twee van hun allergrootste sporters: Eddy Merckx en cyclocrosslegende Sven Nys die bezig is aan zijn afscheidstournee. Wim Vansevenants biografie over de Kannibaal moet de ultieme Merckx-bio zijn en doet met 416 pagina’s ook een serieuze poging daartoe. Het boek, formaat stoeptegel met prachtige foto’s, wil vooral ook een hebbeding zijn, al zijn de vele interviews met Merckx zelf en zijn voormalige collega’s en concurrenten ook zeker de moeite waard. Maar met 36 eerdere boeken die specifiek over Merckx gingen (en talloze over het wielrennen in de jaren zestig en zeventig ) is het meeste al een keer gezegd en geschreven. In Sven Nys Kannibaal van het veld wordt teruggeblikt op beslissende momenten in de carrière van de 39-jarige veldrijder. Nys liet al zijn verhaal optekenen in Ik Sven Nys uit 2006 en Mijn Leven uit 2013, maar net als in die twee boeken ontbreekt in deze biografie natuurlijk zijn laatste jaar als professioneel veldrijder en wie weet komen er nog wel speciale momenten bij.  

Het glorieuze einde

Het is makkelijker om een boek over iemands sportcarrière te schrijven als die ten einde is, zoals gebeurt bij de boeken over Van de Wiel, Levchenko en Feskens. De sportcarrières van hen zijn niet zo opzienbarend, als de grote internationale voetbalsterren, maar het is ook een (romantische) terugblik in de sportwereld uit een ander tijdperk, voor de grote professionalisering. Alle drie hebben toevalligerwijs een verleden bij Willem II en dat is niet de ploeg waarmee geregeld grote prijzen werden gepakt. Het boek over goalgetter Van de Wiel staat in de traditie van Geen genade over Andy van der Meijde, zo zegt de hoofdpersoon zelf tegen de Brabantse media. De titel zegt het al: Nergens spijt van. Gokken Vrouwen Scoren. De spits die in de jaren tachtig uitkwam voor de Tilburgers en RKC Waalwijk biecht een dubbelleven met grote gokschulden en vele vrouwen op. Zulke bekentenissen staan niet in de boeken over Levchenko en Feskens.  

Maar een beetje over vrouwen

Lev is vooral om een andere reden interessant. Toevallig kennen we in Nederland een voetballer die afkomstig is uit de voormalige Sovjet-republiek Oekraïne en nog wel uit het deel van de Oekraïne dat momenteel een betwist gebied is. Vooral het eerste deel in Iris Koppe's biografie van Evgeniy Levchenko zijn interessant omdat we via de oud-voetballer een inkijkje in zijn jeugd en daarmee in de Oekraïne van toen krijgen. Natuurlijk gaat het over een jongen die bezeten is van voetbal, maar het vertelt ook over diens opa’s en oma’s en hun dorpje Brjanka, over de ruileconomie in de Sovjetstaat en over de kille internaten waar allerlei topsporters werden klaargestoomd om grote successen te behalen voor de Sovjet Unie. Levchenko is nu vooral bekend omdat hij ooit een society-koppel vormde met Victoria Koblenko, omdat hij een veelgevraagd talkshowgast is om over de Oekraïne te praten en het ook nog eens goed doet op de foto. Dat deel van zijn carrière komt maar summier aan bod in Lev, net als overigens zijn prestaties op de Nederlandse voetbalvelden voor Vitesse, FC Groningen, Sparta en Willem II. In een interview in Trouw zei Koppe dat haar onderwerp Levchenko ongrijpbaar is, net als het land waar hij vandaan komt. Openhartig is hij wel, maar zijn ‘tell it all’ gaat niet over gokken en maar een beetje over vrouwen.  

Feskens blijft lief

John Feskens vond het niet helemaal nodig dat er een boek over hem werd gemaakt, maar werkte er desondanks aan mee. De Tilburger, tegenwoordig werkzaam als analist bij PSV, weet met zijn 483 wedstrijden in het shirt van de Tricolores als geen ander dat het verhaal van zijn carrière ook het verhaal van de Tilburgse profclub is tussen 1982 en de eeuwwisseling. En nu hij toch meewerkte aan John Feskens, D’n Beitel kon hij nog eens terugblikken op zijn gevoelige overstap naar aartsrivaal NAC Breda en zijn tweede stille aftocht bij Willem II als assistent-trainer in 2013. Het boek is geschreven door mannen rondom Willem II die Feskens als Mister Willem II dan ook graag aan een officiële biografie wilden helpen. Feskens zelf liet aan de media weten dat 'hij andere Willem II-spelers meer in aanmerking vond komen voor een biografie. Ik was een grijze muis.' Ergens klopt dat. Feskens verhaal mist het randje dat het levensverhaal van Ad van de Wiel wel heeft. Gokken, wijven, scoren. Het mag natuurlijk niet zo zijn dat een biografie van een voetballer alleen nog maar geslaagd is als er een dubbelleven of een leven langs de afgrond wordt onthuld. Feskens blijft lief, wil geen mensen beschadigen bij zijn cluppie. Dat hoeft voor hem niet. Zo valt er natuurlijk weinig te onthullen.

Ongeautoriseerd

Of je moet een biografie schrijven over iemand die daar zelf helemaal niet op zit te wachten. Je hebt als sporter namelijk helemaal niet in eigen hand of er een biografie over je wordt gemaakt. Neem Hans van Helden. Het is dan ook een ongeautoriseerde biografie. Maar dat hoeft niets te zeggen. Dat zijn de boeken De generaal van Bert Hiddema over Rinus Michels en Cruijff, Hendrikus Johannes, fenomeen van Nico Scheepmaker ook. Hoe sterk is de eenzame schaatser is niet alleen een verhaal over de licht onaangepaste schaatser Hans van Helden, met zijn weergaloze techniek en zijn spoor aan conflicten met de Nederlandse schaatsbond KNSB. Het is ook vooral de weerslag van de zoektocht van auteur Erik Dijkstra (Jakhalzen, Bureau Sport), naar zijn bewonderde onderwerp met alle onderzoek, interviews en twijfels aan toe. Het maakt de vorm anders. De biografie is geen opsomming van het leven van Van Helden. In interviews met mensen om Van Helden heen worden de belangrijkste momenten behandeld uit de carrière van de Brabantse schaatser, die nimmer een echte hoofdprijs wist te pakken. Onderwijl is er de zoektocht naar de Hans van Helden van nu. Soms is hij kort in Nederland, maar officieel woont hij nog altijd in Frankrijk. Ga je met de auteur mee in die reis, dan is de vorm geslaagd. Vind je de auteur te nadrukkelijk aanwezig en voor zijn onderwerp staan, dan niet.

Het verhaal moet het vertellen waard zijn

Nog steeds zijn er de overzichten achteraf van fraaie sportcarrières, en gelukkig ook onthullende biografieën en de momenteel populaire tell it all-boeken. De biografie is hot, al moet je natuurlijk enige interesse voor het onderwerp hebben. Niet alleen meer de Messi’s en Ronaldo’s van deze wereld krijgen een biografie. Merckx krijgt zijn 37e, of ben ik er vergeten? Maar het verhaal moet wel het vertellen waard zijn. Het is eerst aan de auteurs om dat te bepalen, vervolgens aan de lezers. Met een sterke fanbase van een voetbal- of supportersclub achter zich, heb je enige garantie. Wil een biografie verder bereik krijgen, zul je of die wereldster als onderwerp moeten hebben of met een speciaal verhaal moeten komen, maar van het type Van der Gijp of Van der Meijde zijn er helaas niet zo veel.