Nguyễn Phan Quế Mai: ‘Vietnam staat niet gelijk aan oorlog’

op 25 augustus 2020 door Wilke Martens 8 reacties

Zeven jaar lang werkte de Vietnamese dichteres Nguyễn Phan Quế Mai aan een epische roman over de Vietnamese geschiedenis. Ze verwerkte de ervaringen van haar (groot)ouders en persoonlijke verhalen van anderen tot een indrukwekkende familiegeschiedenis, verteld vanuit het perspectief van Huong en haar oma. De vuistdikke roman verschijnt deze week ook in de Nederlandse vertaling van Mary Bresser: ‘De bergen zingen’. Hebban.nl sprak de schrijfster over familiebanden, oorlog en de geschiedenis. ‘Ieder familielid is onderworpen aan een grote historische gebeurtenis.’

‘Al sinds ik een klein meisje was wilde ik dit boek schrijven,’ vertelt Quế Mai (dit is haar voornaam: in het Vietnamees schrijf je de familienaam als eerste, WM.) via Skype vanuit Jakarta. Haar man is diplomaat, waardoor ze om de zoveel jaar in een ander land terechtkomen. ‘Mijn beide grootmoeders overleden toen ik nog heel jong was. Ik was altijd jaloers op een vriendin wiens oma zoveel mooie verhalen vertelde over haar dorp. Mijn wens om een oma te hebben kwam maar niet uit, dus besloot ik een boek te schrijven over een sterke grootmoeder.’

Daarnaast was het de geschiedenis van Vietnam, die ze in een roman wilde vangen. ‘Vietnamezen hebben zoveel meegemaakt: we zijn overheerst door de Chinezen, de Mongolen, de Fransen, de Japanners, de Amerikanen. En dan hebben we ook elkaar nog allerlei vreselijke dingen aangedaan,’ zegt Quế Mai. Alleen geven de officiële geschiedenisboeken van Vietnam de gebeurtenissen maar beperkt weer, net zoals ieder land gebeurtenissen eenzijdig belicht in de officiële geschiedschrijving of de eigen kwalijke praktijken zelfs helemaal wegmoffelt. ‘Daarom heb ik heel veel met oude mensen gesproken, om te kunnen vastleggen wat de invloed was van al deze gebeurtenissen op individuen en op families. In Vietnam is de familieband namelijk heel erg sterk. Ik wilde onderzoeken hoe een moeder haar gezin bij elkaar kan houden, terwijl het land zo sterk verdeeld is tussen noord en zuid.’

Orale geschiedenis

‘Mijn ouders hebben me een deel van de verhalen verteld,’ antwoordt Quế Mai op de vraag hoe ze kennis heeft genomen van alle in het boek beschreven gebeurtenissen. ‘Mijn oma is omgekomen in de hongersnood van 1945 en ik wilde documenteren hoe vreselijk die tijd was. De andere verhalen zijn me verteld door oudere mensen met wie ik sprak tijdens mijn onderzoek of door bekenden. Zo werd de opa van een vriend vervolgd tijdens de landbouwhervorming, maar hij vluchtte met zijn zeven kinderen die hij onderweg een voor een moest achterlaten bij vreemden.’

'Mijn oma is omgekomen in de hongersnood van 1945 en ik wilde documenteren hoe vreselijk die tijd was.'

Tijdens de landbouwhervorming, die ontstond tijdens een burgeroorlog toen communisten het opnamen tegen de Franse overheersers en de Vietnamezen die hen (vermeend) steunden, werden ‘rijke’ landeigenaren van hun grond verjaagd en werden hun bezittingen verdeeld onder arme boeren. Of deze mensen echt rijk waren en hun werknemers daadwerkelijk uitbuitten, deed er niet zoveel toe. ‘Het voelde verschrikkelijk om over deze gebeurtenissen te schrijven,’ legt Quế Mai uit. ‘Ik dook diep in het trauma van het Vietnamese volk en voelde de pijn die deze mensen hebben geleden.’

Complex

De Vietnamese geschiedenis is complex. Het duurde dan ook zeven jaar voordat Quế Mai haar verhaal op papier had. ‘Van mijn mentor aan de studie Creative Writing aan Lancaster University in het Verenigd Koninkrijk, leerde ik om te vertrouwen op mijn innerlijke geest. Vooral als je aan een historische roman werkt, kun je overdonderd raken door alle informatie tijdens je onderzoek. Ik heb veel slapeloze nachten gehad. Soms stond ik om twee uur ’s nachts op, omdat mijn personages me wat kwamen vertellen. Ik heb vertrouwd op mijn verbeelding. Ik creëerde een wereld, gebaseerd op echte mensen en op echte gebeurtenissen, maar bij elkaar gebracht door mijn verbeelding.’

'Voor veel ouderen is het lastig om open te zijn over wat ze hebben meegemaakt, maar het helpt wel bij de genezing van trauma. Het helpt hen in ieder geval om zich minder eenzaam te voelen.'

Dat maakt het verhaal niet minder waarachtig. ‘Verhalen vertellen is erg belangrijk in de Vietnamese traditie, daar wilde ik aan vasthouden,’ vertelt Quế Mai. ‘Zoveel verhalen van ouderen zouden verloren gaan als we niet vaker met hen praten, terwijl we een maaltijd delen of een kopje thee. Voor veel ouderen is het lastig om open te zijn over wat ze hebben meegemaakt, maar het helpt wel bij de genezing van trauma. Het helpt hen in ieder geval om zich minder eenzaam te voelen. Ik wil de jongere generatie aanmoedigen om meer met hun ouders of grootouders te praten, bijvoorbeeld over de hongersnood. Ik hoop dat dit boek een opening kan bieden om dat gesprek aan te gaan.’

Meer dan oorlog

Niet alleen voor de jongere generatie, maar ook voor de rest van de wereld kan dit boek een les zijn over de geschiedenis van Vietnam. ‘Ik wilde Vietnam niet alleen als oorlog weergeven, maar als een land,’ legt Quế Mai uit. ‘De meeste westerlingen kennen het land alleen vanwege de Vietnamoorlog (die in Vietnam zelf overigens de Verzetsoorlog tegen Amerika wordt genoemd, WM.). Maar daarmee ga je voorbij aan de complexe geschiedenis van Vietnam, de rijke cultuur, de prachtige taal en volop tradities. Kijk alleen al naar de gezegdes, die ik in het boek heb verwerkt.’

Niet alleen de rijke cultuur, maar ook de invloed van de oorlog en de nasleep ervan op die cultuur wilde Quế Mai overbrengen in haar roman. ‘Ik heb voor verschillende ngo’s gewerkt met veteranen en oorlogsslachtoffers,’ vertelt ze. ‘Tot op de dag van vandaag leven we met de ernstige gevolgen van de oorlog. Vooral door Agent Orange, het gif dat over ons land is uitgegooid, zijn een heleboel baby’s met handicaps of afwijkingen geboren. Amerikaanse veteranen die hieraan zijn blootgesteld, zijn door de Amerikaanse overheid gecompenseerd voor hun leed. Maar de mensen in Vietnam worstelen nog altijd met de gevolgen. Ik wilde ook daarvan het effect laten zien.’

Sterke vrouwen

De belangrijkste personages in De bergen zingen zijn vrouwen, sterke vrouwen. ‘De vrouwelijke personages in mijn boek zijn geïnspireerd op vrouwen die ik ken. Mijn moeder, bijvoorbeeld, is op jonge leeftijd wees geworden. Ze heeft als leraar gewerkt, maar ook als boer. Ik ben opgegroeid op het platteland, waar je als meisje wordt geleerd dat je vooral een goede man moet vinden. Mijn moeder heeft altijd de nadruk gelegd op onderwijs. Ze heeft ervoor gezorgd dat ik een goede opleiding heb kunnen volgen, ongeacht waar we woonden.’

'Ik was zo gefrustreerd over het stereotype beeld van de Vietnamese vrouw in veel boeken of films.'

Daarnaast wil Quế Mai een tegengeluid laten horen. ‘Ik was zo gefrustreerd over het stereotype beeld van de Vietnamese vrouw in veel boeken of films,’ legt ze uit. ‘Ze zijn altijd slachtoffer, altijd prostituee, ze moeten gered worden door de Amerikanen… Ik wilde de kracht laten zien van Vietnamese vrouwen. Ondanks alles wat er gebeurd is, slagen ze erin om aan het hoofd te staan van hun familie en de hele gemeenschap.’

Verdeeldheid

Quế Mai roept mensen op om meer van elkaar te houden. ‘Ik denk dat er zoveel haat is in de wereld, omdat we de neiging hebben om mensen te zien alsof ze anders zijn dan wij. Als we comfortabel in ons eigen huis zitten en op het journaal zien dat het ergens oorlog is, dan realiseren we ons te weinig dat het ons ook kan overkomen. Als we meer lezen over wat een oorlog met mensen doet, kunnen we meer empathie opbrengen voor de slachtoffers en vluchtelingen.’

'Als niet alle landen samenwerken, zal de coronacrisis alleen maar langer duren.'

Vooral de coronacrisis laat zien hoe verbonden we zijn, meent Quế Mai. ‘Als niet alle landen samenwerken, zal de crisis alleen maar langer duren,’ zegt ze. ‘We moeten inclusiever zijn. De wereld is te verdeeld op dit moment. Ik ben opgegroeid in een land met ontzettend veel mensen zonder ledematen, waar baby’s misvormd geboren werden. Ik was er als kind van overtuigd dat iedereen dit zó erg vond, dat er nooit meer oorlog zou zijn. Maar het wordt alleen maar erger. In plaats van gevechten waarbij mensen tegenover elkaar staan op het slagveld, wordt er nu van bovenaf met behulp van drones of vliegtuigen gedood. Het wordt tijd dat we de wereld als één natie gaan zien, onverdeeld. We hebben veel meer overeenkomsten dan we erkennen.’

Hoop

Liefde overwint dan ook in De bergen zingen. ‘Het Vietnamese volk is erg hoopvol,’ zegt Quế Mai. ‘Hoop is wat ons in leven heeft gehouden en wat ons nog steeds op de been houdt. Voor Huong geeft het houten vogeltje dat haar vader voor haar gemaakt heeft de hoop dat hij ooit terugkeert. Hoop, vriendelijkheid en vergevingsgezindheid zijn belangrijke waarden in dit boek. Het leven van Huong is misschien nog steeds niet perfect, maar ze heeft plezier en kent geluk.’

De jonge Huong groeit op tijdens de oorlog in Vietnam. Haar ouders en ooms hebben zich aangemeld bij het leger en vertrekken via de Ho Chi Minh-route om te vechten tegen het Amerikaanse leger. Huong blijft met haar oma achter in Hanoi. Het dagelijks leven is moeilijk, maar haar oma, geboren in 1920, vertelt Huong haar eigen levensverhaal. Over de Franse bezetting van Vietnam, de Japanse invasie, haar leven op de boerderij en hoe ze die met haar zes kinderen gedwongen moest verlaten door de landbouwhervormingen.

Samen vormen de verhalen een ontroerend, persoonlijk portret van het leven in Vietnam tijdens de twintigste eeuw, dat verhaalt over de vier generaties van deze familie, en over hoe ieder lid gevormd is door de geschiedenis van Vietnam.