Nino Haratischwili: 'Het is alsof je bij een schilderij alle kleuren kunt gebruiken'

‘Ik wilde een familiegeschiedenis schrijven die zich afspeelde tijdens de jaren negentig in Georgië: de jaren na de perestrojka, een tijd van chaos, inflatie en burgeroorlog. Maar al gauw merkte ik dat die periode een einde vormde en dat ik, om bij dat einde te komen, terug moest naar het begin.’

Dat begin vond Nino Haratischwili in 1900, het jaar waarin Stasia, één van de belangrijkste personages uit haar roman, geboren wordt. In Het achtste leven (voor Brilka) neemt Haratischwili uiteindelijk de complete 20e eeuw onder de loep. Wie immers iets wil begrijpen van die roerige jaren negentig in de voormalige Sovjet-Unie of van het huidige Rusland en Oost-Europa, moet minstens honderd jaar teruggaan in de tijd, naar 1917, het jaar van de Februari- en Oktoberrevolutie. En wie écht iets van een familie wil snappen, duikt ook maar beter diep in het verleden. Zoals Haratischwili haar verteller, Niza, laat zeggen: ‘Dort, wo sie [die Geschichten] beginnen, beginne auch ich.’

‘Het was alsof ik een deur opende en daarachter opnieuw een deur verscheen. Langzamerhand begon ik de eeuw als een geheel te zien, ik wilde begrijpen hoe alle gebeurtenissen met elkaar verbonden waren. Toen ik eenmaal op dreef was met mijn research, kon ik niet meer stoppen en dat gold voor het schrijven ook – had ik me voorgenomen een boek van meer dan duizend pagina’s te schrijven, dan was het me nooit gelukt.
De personages boden me houvast. Ik ben met de generaties meegelopen, op een gegeven moment ging het vanzelf, ik hoefde de figuren alleen nog maar te volgen. Zo’n enorme tijdspanne biedt ook veel mogelijkheden, je kunt een personage helemaal auserzählen. Het is alsof je bij een schilderij alle kleuren kunt gebruiken.’

Nino Haratischwili (Tbilisi, 1983) groeide op in Georgië en woont nu ruim tien jaar in Hamburg. Haar familie-epos is niet autobiografisch en de waarheid beschrijft ze evenmin. ‘Ik kan mijn eigen realiteit niet zo goed op papier zetten. De behoefte om me de dingen anders voor te stellen is sterker dan de wens om te vertellen ‘hoe het geweest is’. Zelfs als ik me voorneem om precies te beschrijven hoe iets was, lukt me dat niet. Historische gebeurtenissen spelen een grote rol in mijn roman, maar het is niet mijn doel om een eenduidige verklaring van de geschiedenis te geven.’

Aan eenduidige verklaringen heeft Haratischwili sowieso een broertje dood. ‘Het is belangrijk om niet alles altijd maar vanuit één perspectief te bekijken. Je kunt de wereld niet opdelen in goed en fout. Dat is wat rechtse populisten nu doen en dat is gevaarlijk. Het is overigens net zo gevaarlijk om die populisten niet serieus te nemen. Of je het nu wilt of niet, je moet de dialoog aangaan, ook met mensen die ver van je afstaan, want ook die mensen zijn onderdeel van de maatschappij.’

Oost en West vormen voor haar evenmin een tegenstelling. Ze heeft geen geografische Heimat en vindt het prettig zich tussen Georgië en Duitsland te bewegen, al wordt ze regelmatig geconfronteerd met botsende meningen en vooroordelen.
‘De waarneming van Gorbatsjov is een goed voorbeeld van het verschil tussen Oost en West. Hier was hij een held, in het Oosten een omstreden figuur. Bij Putin is dat andersom. Het Oekraïneconflict barstte los toen mijn roman in Duitsland uitkwam en tijdens de Lesetour kreeg ik er veel vragen over. Aan de ene kant kun je die vragen afdoen als een typische vorm van westerse arrogantie, ik bedoel, Oekraïne is een totaal ander land met een andere taal en geschiedenis, ik ben er maar twee keer geweest. Aan de andere kan ‘helpt’ dat conflict ook om het westerse perspectief op Oost-Europa te veranderen.
Het IJzeren Gordijn is weg, we hebben tegenwoordig oneindig veel manieren om informatie tot ons te nemen en het is belangrijk is om dat ook te doen, om je te verdiepen in een land als Rusland, hoe complex de situatie daar ook is. Ik merk dat mensen hier in het Westen Putin als een bedreiging ervaren, maar toch liever hun blik van hem en zijn grote, ondoorgrondelijke land afwenden. Waarom is een man als Putin in Rusland zo populair? Dat heeft met de Russische geschiedenis te maken.’

In haar roman laat Haratischwili zien wat die geschiedenis kan betekenen voor individuen. Ze voert zes generaties van de familie Jaschi op en stelt de volgende vragen: welke invloed hebben twee wereldoorlogen, een repressief staatsapparaat en het uiteenvallen van de Sovjet- Unie op een familie? Hoelang werken die gebeurtennissen door? Kun je je als mens ontworstelen aan je afkomst? Bestaat er zoiets als een vloek? En tot slot: kan warme chocolademelk een betoverende werking hebben en de loop der dingen veranderen?

‘Iedere generatie denkt altijd dat vroeger alles beter was, ik geloof niet dat dat klopt. Er is wel iets wat ik jammer vind: er is een groep mensen die uitsterft. Je vindt ze nog in Rusland, in musea bijvoorbeeld. Het zijn oude, hoog ontwikkelde en belezen mannen en vrouwen die tegelijkertijd totaal ongeschikt zijn voor het leven. Ze drinken thee uit een samowar en kunnen moeiteloos een interessante uiteenzetting over Homerus houden, maar ze hebben geen idee waar je pasta kunt kopen. Mijn grootouders, geboren in de jaren 30, waren ook een beetje zo. Zulke mensen ontroeren me, ze hebben iets melancholisch, als een tekst van Tsjechov. Ze passen niet in de tijd, want ze lijken te leven voor iets hogers, voor de kunst misschien.’
Of Nino Haratischwili dan niet zelf ook een beetje zo is?
Ze lacht en schudt haar hoofd. ‘Nee, helaas niet. Daarvoor ben ik al veel te aangepast.’