De 77 beste Nederlandstalige thrillers / 14. Koerier voor Sarajevo

Het is een zwarte dag in de geschiedenis: Op 11 juli 1995 was de inname van de Bosnische stad Srebrenica door Servische troepen onder leiding van Ratko Mladic. Onmiddellijk daarna begon de deportatie en genocide van meer dan zevenduizend moslimjongens en -mannen, die formeel onder bescherming stonden van een VN-bataljon bestaande uit Nederlandse militairen. De toenmalige minister van Defensie, Joris Voorhoeve, zal later in een radioprogramma zeggen: ‘De onvoorstelbare afgrijselijkheid van de misdaden die toen zijn begaan. En de werkelijk onvoorstelbare onmenselijkheid dat een aantal mensen dus heel duidelijk van plan zijn een aantal anderen te vermoorden. Terwijl ze daar mee bezig zijn wat grapjes maken en hen behandelen alsof het helemaal geen andere wezens zijn.’

Na terugkomst van Dutchbat op vliegbasis Soesterberg hoort majoor R. de Ruyter van de sectie inlichtingen en veiligheid van de MID/KL op 24 juli 1995 dat een filmrolletje van luitenant Ron Rutten uiterst gevoelig materiaal bevat. Op de foto’s zou bewijs van Servische oorlogsmisdaden staan. De Ruyter oppert aan generaal Couzy dat de Militaire Inlichtingendienst de film zo snel mogelijk in handen moet krijgen. Couzy gaat akkoord en De Ruyter haalt de volgende dag, 25 juli, bij Rutten thuis het rolletje op.

De volgende dag rijdt de Ruyter naar de Frederikkazerne in Den Haag, waar adjudant H. Winkelman van de audiovisuele afdeling van de MID/KL hem staat op te wachten. Winkelman brengt het rolletje niet naar zijn eigen doka, maar die van de MID/KM, de inlichtingendienst van de marine. Bij het ontwikkelen van het filmpje gaat het echter fout, en de beelden worden daardoor gewist. Onderzoek van het Gerechtelijk laboratorium zal later uitwijzen dat het ontwikkelen van de film van Rutten is mislukt in een mengsel van zeventig procent ontwikkelaar en dertig procent fixeer. 'Een menselijke fout', oordeelt Defensie later.

Het fotorolletje

Het raadsel rond het fotorolletje gaat een eigen leven leiden. Volgens de onderzoeksleider van het onderzoeksteam van de Koninklijke Marechaussee (‘Kodak-team’) uit 1995 Peter Rutten ligt het fotorolletje nog ergens in het archief. Dit soort moeilijk te accepteren gebeurtenissen is natuurlijk gesneden koek voor Tomas Ross, Nederlands beste factionschrijver. Hij laat zijn eigen (com)plot los op onder meer het fotorolletje en schrijft de thriller Koerier voor Sarajevo, die in 1996 wordt bekroond met de Gouden Strop, Ross’ tweede.

De jury noemt het verhaal van een Nederlandse missie naar het omsingelde Sarajevo ‘huiveringwekkend actueel’. De in Den Haag neergestreken Bosnische vluchteling Ilija Senic probeert in het Joegoslavische oorlogsgebied contact te leggen met de doodgewaande Zoran, de enige man die volgens de deskundigen de onderdrukte Bosnische moslims goed zou kunnen leiden. Als Senic’ operatie lijkt te mislukken, sturen de Nederlandse veiligheidsdiensten de alcoholicus en voormalig medewerker van de Inlichtingen Dienst Buitenland (IDB) Tom Faber door de Servische linies. Tussen de bedrijven door moet de, oorspronkelijk in Italië gelegerde Nederlandse F16-vlieger Michiel Burger onder extreem zware omstandigheden zijn aandeel in de schier onmogelijke missie leveren.

Ross heeft ook bedacht waarom de beruchte fotorolletjes zijn mislukt. De leugen die defensieminister Joris Voorhoeve hierover aan de pers opdist, is hem ingefluisterd door zijn collega van Buitenlandse Zaken, Hans van Mierlo.

Hoewel Koerier voor Sarajevo knap ingewikkeld is, blijft de thriller tot het einde boeien, oordeelt recensent Arno Ruitenbeek. ‘Tomas Ross heeft kans gezien de Joegoslavië-kwestie bewonderenswaardig duidelijk uit te leggen’, jubelt de jury van de Gouden Strop. ‘En passant geeft hij Dutchbat een flinke douw. Uit de overvloed aan details verrijst een razend spannend verhaal, waarin niet wordt teruggeschrokken voor ingrijpende spelerswissels. Meesterlijk verweeft Ross actuele feiten in de dramatische handeling – of is het andersom? Zijn eigen versie van de gebeurtenissen is fascinerend: nu weten we wat er met de fotorolletjes uit Srebrenica is gebeurd.’

Bekijk hier de canon tot nu toe