Paul Sebes: Lezer, keer terug naar de literaire roman!

Lezer, keer terug naar de literaire roman!

Op 8 juni j.l. maakte de Stichting Collectieve Propaganda voor het Nederlandse Boek (CPNB) bekend dat het thema voor de Boekenweek 2019 ‘De moeder de vrouw’ zal zijn (naar een bekend gedicht van Martinus Nijhoff), en dat het bijbehorende Boekenweekessay geschreven zal worden door Murat Isik. Dat Jan Siebelink het Boekenweekgeschenk 2019 zou gaan schrijven was al langer bekend.

Meteen dezelfde dag brak een storm van verontwaardiging los, eerst op Facebook en Twitter, en later ook in de kranten, op radio en televisie. Het thema zou oubollig en rolbevestigend zijn en daarnaast had de CPNB de fout gemaakt om twee mannen als auteur te vragen voor geschenk en essay. Terechte en wijze dingen werden er over gezegd en geschreven, maar ook onterechte, discriminerende en vooral veel lelijke en domme dingen. NRC publiceerde de dag erna een brief waarin de CPNB er van langs kreeg en die door honderden schrijvers en boekenvakkers werd ondertekend. Het is fijn om te zien dat men zich in het boekenvak zo druk maakt over het thema van de Boekenweek en het geslacht van de bijbehorende schrijvers. Het geeft aan dat mensen betrokken zijn en tijd en energie willen stoppen in wat hen raakt. Mijns inziens is er echter een tendens gaande in het boekenvak die minstens net zo verontrustend is: de literaire roman is aan het verdwijnen. Of: de literaire roman wordt nog wel geschreven, maar niet of nauwelijks verkocht of gelezen.

Als we naar de cijfers kijken dan zien we dat het in de jaarlijkse top honderds van de jaren negentig en de vroege jaren nul wemelt van de literaire auteurs uit eigen land. Auteurs als Hugo Claus, Adriaan van Dis, Anna Enquist, Ronald Giphart, Arnon Grunberg, Hella Haasse, Tim Krabbé, Tessa de Loo, Margriet de Moor, Harry Mulisch, Connie Palmen, Thomas Rosenboom, Leon de Winter en Joost Zwagerman bevolken vrijwel voortdurend de lijsten en halen vaak oplages van honderdduizenden exemplaren. Daarnaast hebben in die jaren de vertaalde spannende boeken een groot aandeel in de bestsellerlijsten: David Baldacci, Nicci French, John Grisham, Stephen King e.v.a. zien we met grote regelmaat hoge noteringen halen. Later komt daar de spanning van eigen bodem bij: Saskia Noort, Esther Verhoef, Simone van der Vlugt. Maar waar het spannende genre tot op de dag van vandaag nog steeds razend populair is (afgelopen jaren met bijvoorbeeld Dan Brown, Astrid Holleeder, Karin Slaughter maar ook nog steeds met Baldacci, French, Grisham en King - plus natuurlijk de enorme opmars van de Scandinaviërs) is de belangstelling voor de Nederlandse literaire fictie gedaald tot een dieptepunt.

Wat mij betreft zouden CPNB, uitgevers, agenten, auteurs en boekhandelaren de handen ineen moeten slaan om het tij te keren en de lezer terug te brengen naar de literaire roman.

In 2015, 2016 en 2017 zien we Hendrik Groen, Herman Koch en Griet Op de Beeck in de jaarlijsten, maar hoe literair zijn die auteurs in vergelijking tot de auteurs uit het bovengenoemde rijtje? De enigen die er wellicht tussen passen zijn Esther Gerritsen, Arnon Grunberg, Gustaaf Peek, Manon Uphoff en Tommy Wieringa. Maar ook zij halen zelden de aantallen die literaire auteurs in de jaren negentig haalden. En hun aandeel op de totale verkopen van het algemene boek in Nederland is niet heel erg groot. Ronduit rampzalig zijn de verkoopcijfers van Nederlandse literaire auteurs die de bestsellerlijsten niet eens halen. Velen bereiken met moeite de 1000 exemplaren, sommigen zelfs niet eens de 500, sommigen niet eens de 200 exemplaren.

Een oorzaak hiervoor is lastig aan te wijzen zonder gedegen onderzoek. Het totale aantal verkochte boeken is sinds de laatste crisis al jaren tamelijk stabiel met ca. 41 miljoen verkochte boeken, maar de literaire roman is er helaas niet bij gebaat. De lezer wil kennelijk vermaak, geen verdieping. De lezer wil 'echt gebeurd' en geen echte fictie. De lezer wil mensen die bekend zijn van televisie of van het sportveld, en geen onbekende die jaren heeft zitten ploeteren op stijl en sfeer. Ik geef onmiddellijk toe dat wij als literair agentschap hier hard aan bijdragen. We vertegenwoordigen mensen als Karin Bloemen, Beau van Erven Dorens, Stine Jensen, Thom Hoffman, Isa Hoes, Teun van der Keuken en Carry Tefsen. We brengen echter net zo graag jonge literaire auteurs als Roelof ten Napel, Joost Vandecasteele en Femke Vindevogel onder de aandacht van uitgevers. Het een kan tegenwoordig niet meer zonder het ander, kennelijk. Dit geldt voor literair agenten maar ook voor uitgevers en boekhandelaren.

De CPNB doet er zonder meer alles aan om diversiteit in hun campagnes te laten zien en het algemene boek te promoten. Zeker in de Boekenweek komen de literaire auteurs goed aan bod en ook uitgevers en boekhandelaren lanceren en verkopen het hele jaar door literaire debuten. Het probleem zit 'm bij de consument die nu eenmaal graag koopt wat op televisie is of wat vooraan in de boekhandel ligt (of op bol.com te zien is). Wat mij betreft zouden CPNB, uitgevers, agenten, auteurs en boekhandelaren de handen ineen moeten slaan om het tij te keren en de lezer terug te brengen naar de literaire roman.

Vandaar mijn oproep aan alle boekenvakkers en auteurs: laten we met z’n allen gaan proberen de Nederlander aan de Nederlandse literatuur te krijgen want dat is heel hard nodig. Geslacht, geaardheid, achtergrond, afkomst, huidskleur of marketingwaarde doen er dan niet toe.”

Aldus literair agent Paul Sebes op Facebook

Een greep uit de reacties:

De oorzaak is heel makkelijk aan te wijzen. Vorig jaar zat ik bij een niet nader genoemde grote literaire uitgever in Amsterdam. Ik had de eerste prijs in een schrijfwedstrijd gewonnen door me voor te doen als een zwoele, rondborstige jongedame. 

Uitgeefster X zei: ‘Ik zal even uitleggen hoe het er bij een uitgever aan toe gaat. Wij zijn altijd op zoek naar het “haakje”. Een auteur die een roman schrijft is geen nieuws. Wat maakt jou nieuwswaardig? Wat maakt jouw werk een potentiële bestseller? Hoe krijgen we jou aan tafel bij Matthijs? Waargebeurd verkoopt. Misery lit verkoopt. En sorry hoor, maar als jij een mooie vrouw bent verkoop je nu eenmaal meer boeken. Een paar jaar terug wilde elke uitgever zijn eigen allochtoon, nu zoeken we vooral naar activistische jonge vrouwen die de media op een originele manier weten te halen. Eerlijk gezegd zien we helaas steeds vaker dat auteurs niet willen nadenken over de publiciteitswaarde van hun werk.’

Afijn, ik stak mijn fictiemanuscript weer onder mijn arm en sjokte mismoedig terug naar huis.”

Joris van Os, auteur bij uitgeverij De Brouwerij

We nemen geen tijd meer om te lezen, we nemen geen tijd meer om te schrijven. We hebben onszelf in de uitverkoop gedaan. Crisis, internet, social media. Dank je wel, Paul. Altijd fijn om naar iemand te luisteren die goed nadenkt en goed kan vertellen.”

Geert Onno Prins, uitgever

Mijn streven als uitgever is om iedereen te helpen aan een boek dat bij hem of haar past. Om mensen aan het lezen te krijgen en te laten ervaren hoe dat is. Soms gaan mensen door naar literatuur, soms beginnen ze daar en soms is het niet voor ze weggelegd. Dat geeft niet, als ze lezen is dat al heel fijn. Want lezen is goed voor je brein en relativeert. Mijn missie blijft dan ook: een boek uitgeven voor elke doelgroep.”

Martine Koelemeijer, trendwatcher en uitgever

Laten we met z’n allen proberen om de Nederlander überhaupt weer aan de literatuur buiten de top-sellers te krijgen, niet alleen aan Nederlandse fictie. Het gaat om verdieping.”

Alexandra Koch, Nederlands Letterenfonds

(...) ik vind ook dat mensen de boeken mogen kopen die ze willen kopen. Ik ben niet zo somber over vervlakking van de smaak van mensen. Juist bij jongeren zie ik weer een trend waarbij verdieping komt vooral door thema's als duurzaamheid en migratie. Er is een nieuwe generatie in aantocht die het qua welvaart minder zal krijgen dan nu. Dat stemt tot nadenken.

Ik vind hierin de rol van audioboeken en podcasts interessant. Ik denk dat die markt wel groeit voor literaire romans. Een netflix en spotify voor de roman....”

Joost van Hoek, schrijver van proza en zakelijke teksten

Tsja... het kan natuurlijk ook zijn dat smaken veranderen. Is dat perse erg? Betekent dat een dreigende ideeenarmoede? Er zijn tegenwoordig veel meer media die tot nadenken en discussie aanzetten dan boeken alleen. Persoonlijk ben ik nog steeds een enorme lezer, en mijn kinderen gelukkig ook. Maar niet perse van literaire romans. Er is zoveel meer te lezen en daarmee de doelgroep zoveel breder. Dat er dan uiteindelijk aan literair werk minder te verdienen valt is wellicht te betreuren, aan de andere kant kun je je afvragen of dat echt iets doet met het aanbod (juist de literaire roman moet geschreven worden zou je denken) of de artistieke waardering. Er gaan ook minder mensen naar de opera dan in de 18e eeuw, maar er wordt nog steeds prachtige muziek gemaakt…” 

Anke van Houten

Reactie van Sebes:  “Ik signaleer na 28 boekenvak een landelijke trend die bepaald spijtig te noemen is. Als jij het prima vindt dat er momenteel bijna geen 1 literaire roman in de top 60 staat en mensen vooral over voetballers en Linda van Rijn en Suzanne Vermeer lezen, ook best, maar het lijkt me dat ik een dergelijke trend wel moet signaleren en moet proberen te veranderen. Niemand anders doet het namelijk.” 

En omdat het pas een feest is als Arie Storm is geweest, ook zijn bijdrage aan deze discussie.