Pieter Steinz: ‘Wie laat begint te lezen is een dief van zijn eigen geluk’

Nu is er Lezen met ALS, waarin de voormalig-chef Boeken van NRC in columns zijn eigen leven en het verloop van de ziekte afzette tegen de boeken die hij (her)las; van klassiekers van Plato, Kafka en Dickens tot jeugdboeken van Astrid Lindgren en Paul Biegel en zelfs een Asterix. Steinz antwoordt op tien vragen over deze heel persoonlijke leesgids: over smaak en troost én de juweeltjes uit de boekenkast.

Wat was het eerste boek waarvan u dacht, dat wil ik in ieder geval herlezen?

'De Faido van Plato, waarin de dood van de oude filosoof Sokrates wordt beschreven. Hij was veroordeeld tot de gifbeker en dronk die zonder uitstel leeg, intussen doorfilosoferend met zijn leerlingen. Een voorbeeld voor iedereen die zijn dood aangezegd krijgt.'

In het laatste hoofdstuk van de bundel schrijft u dat u aanvankelijk had gerekend op 13 of 26 stukken. Het werden er 52. Waren er zoveel klassiekers en vormden de boeken het startpunt of uw eigen onderwerpen?

'Aan klassiekers geen gebrek, aan onderwerpen – waarmee de columns altijd begonnen – aanvankelijk ook niet. Maar na anderhalf jaar liep ik het risico te gaan schrijven over dezelfde dingen, aangezien er betrekkelijk weinig verandering in mijn toestand was. Over moeheid en maagdarmklachten had ik genoeg geschreven.'

U schrijft hoe uw smaak en reuk veranderde in de afgelopen jaren. Hebt u ook iets gemerkt van een veranderde literaire smaak? Waren er ook boeken die bij herlezing teleurstelden?

'Veel boeken vallen tegen als je ze herleest, helaas. Maar die hebben Lezen met ALS niet gehaald. Ik denk dat mijn literaire smaak niet erg is veranderd; ik kan nog steeds genieten van Dumas, Orwell en Lindgren, die ik als jongen las. Maar hun romans maken nooit meer zoveel indruk als at the impressionable age. Wie laat begint te lezen is een dief van zijn eigen geluk.'

Lezen is een activiteit die moeite kost. Verandert het plezier in lezen als die inspanning moeizamer verloopt? Bent u er anders door gaan lezen en zelfs andere boeken?

'In mijn boek beschrijf ik hoe ik worstel met Proust, omdat ik weinig geduld meer heb voor de lange, ingewikkelde zinnen en uitgesponnen filosofieën in Op zoek naar de verloren tijd. Ik wijt dat inderdaad aan mijn verminderde vermogen tot concentreren. Ook andere boeken dan Proust kan ik maar mondjesmaat tot me nemen, maar dat heeft dan weer praktische redenen. De nieuwe roman van Jonathan Franzen bijvoorbeeld, die zou ik vroeger in een paar dagen hebben uitgelezen. Nu kostte het me meer dan een week, vooral omdat het een zwaar, onhandelbaar boek was dat niet uit zichzelf openviel. Het kostte al energie om de bladzijden om te slaan. Maar het is niet zo dat ik alleen nog maar strips, kinderboeken en kranten lees. Trouwens, krantenpagina’s krijg ik ook maar moeilijk omgeslagen, ik lees voornamelijk digitaal, wat ik bij boeken (nog) niet prettig vind.'

U zegt dat u de vraag of literatuur de wanhoop kan wegnemen niet goed kan beantwoorden, omdat u vanaf het moment dat de diagnose van ALS werd gesteld, daarin berustte. Het schrijven over de boeken die u las werkte wel vertroostend. Hoe bedoelt u dat?

'Mijn hele leven heb ik andere mensen enthousiast proberen te maken voor de boeken die ik las – door middel van lezingen, recensies, boeken. Met dat enthousiasme geef ik een stukje van mezelf door aan de wereld, dingen die er nog zullen zijn als ik er niet meer ben. Dat is een troost voor iemand die het niet lang meer zal maken.'

Wat heeft het (her)lezen in de afgelopen twee jaar voor u betekend?

'Het was een soort afscheid van mijn boekenkast. Ik pikte de juweeltjes eruit, en af en toe een boek dat ik nog ongelezen had gelaten (bewaard voor na mijn pensioen!). Maar ik ga daar natuurlijk mee door, zelfs al schrijf ik geen columns meer.'

U vertelt onomwonden over uw oprukkende ziekte, het ongemak en de pijn. Of hebt u ons - zoals u Reve citeert - slechts een afgezwakt beeld van uw eigen werkelijkheid gegeven?  

'Ik geef de werkelijkheid tamelijk ongefilterd weer. Maar er zijn dingen die ik voor mezelf heb gehouden, bijvoorbeeld de namen van de dokters en hulpverleners waar ik slechte ervaringen mee had. En dan waren er de gebeurtenissen die de argeloze lezer niet zou geloven – die heb ik in het hoofdstuk over ‘De onbruikbare werkelijkheid’ bij elkaar gezet. Wie gelooft er nou dat ik een euthanasiebespreking met mijn huisarts had, een uur voordat de dierenarts onze poes euthanaseerde?'

Is de werkelijkheid straffer – om een Vlaams woord te gebruiken – dan de verbeelding?

'Soms wel.'

Bestaat er een ultiem boek dat gelezen dient te worden?

'Er zijn boeken die je moet lezen omdat je anders de wereld om je heen en vooral de wereld van de kunsten, niet begrijpt: de Bijbel en zo langzamerhand ook de Koran. Er zijn geschiedenisboeken die je moet lezen omdat je anders niets van het verleden – en dus het heden – begrijpt. En er zijn boeken die je moet lezen omdat je jezelf anders de mooiste inzichten en analyses onthoudt: Mrs Dalloway van Virginia Woolf bijvoorbeeld, of 1984 van George Orwell, of Don Quichot van Cervantes, of De Graaf van Montecristo van Alexandre Dumas.

Hebt u nog boeken liggen voor na de voltooiing van Lezen met ALS ?

'Om te schrijven niet, om te lezen wel. Van sommige planken van mijn boekenkast heb ik wel twintig boeken niet gelezen. Ik kan dus nog even vooruit.'

 
 
Pieter Steinz, Lezen met ALS, uitgeverij Nieuw Amsterdam.