Quatorze Juillet

De Franse revolutionairen met hun liberté, égalité, fraternité hebben niet alleen gezorgd voor een aardverschuiving in het politieke landschap, ze zijn ook een bron van inspiratie geworden voor vele schrijvers. Voor Charles Dickens bijvoorbeeld, die met A Tale of Two Cities (1859) een roman schreef over de sociale ongelijkheid tijdens zowel de periode direct voorafgaand aan de Franse Revolutie — waarin Franse boeren werden onderdrukt en gedemoraliseerd door het ancien régime — als de tijd erna, toen het wrede gedrag van de revolutionairen jegens de oude aristocratie verschrikkelijke vormen begon aan te nemen. In A Tale of Two Cities keert de naar Londen geëmigreerde Franse edelman Charles Darnay terug naar het Parijs van de Terreur om een bediende van het schavot te redden, waarbij hij ternauwernood zelf aan de guillotine ontsnapt.

Van de hand van Victor Hugo, die geboren werd toen Napoleon al lang en breed aan de macht was, verscheen Quatrevingt-treize (1874), dat zich (niet verrassend) afspeelt in 1793 — het jaar dat in de Vendée en de westelijke Franse provincies contrarevolutionaire opstanden plaatsvonden. In Hugo’s verhaal over de strijd tussen les bleus (de revolutionairen) en les blancs (de monarchisten) probeert de schrijver een onpartijdige waarnemer te zijn die van beide partijen zowel de negatieve als positieve kanten toont.

Nederlandse schrijvers hebben de Franse Revolutie gebruikt als decor voor een verhaal over vrouwelijke bewustwording. P.F. Thomése schreef met Het zesde bedrijf (1999) een roman over Nederlands eerste feministe: de historische Etta Palm, alias barones d'Aelders (1743-1799), die na een jeugd in Groningen, een huwelijk en een scheiding besluit haar geluk in Parijs te beproeven. In de aanloop naar de Franse Revolutie plukt Etta de vruchten van de verlichte ideeën die al voor reuring aan het zorgen zijn in de stad: ze gaat de politiek in, richt een feministische groep op ter verdediging van de vrouwenrechten en rolt als dubbelspionne in het wereldje van Franse, Nederlandse en Pruisische diplomaten. Totdat de opstand uitbreekt.

In Nelleke Noordervliets Het oog van de engel (1992) wordt de hoofdrol eveneens gespeeld door een sterke, zelfbewuste vrouw. De Haarlemse Elisabeth Lestevenon — die een door een tumor uitpuilend oog heeft — vlucht samen met haar vader en zusje voor de strijd tussen Patriotten en Oranjegezinden naar Frankrijk, waar ze de op handen zijnde revolutie steunen. Na de dood van hun vader sluiten de zusjes Lestevenon zich aan bij de rondreizende arts Doppet, die Elisabeth gebruikt als ‘apocalyptische engel’: Elisabeth wordt zogenaamd in trance gebracht, waarna ze voor een verbijsterd publiek voorspellingen doet. Ook in Joke van Leeuwens Feest van het begin (2012) staan niet zozeer de historische gebeurtenissen centraal, maar draait het vooral om de persoonlijke ontwikkeling van vier ‘gewone’ personages, waaronder een vrijgevochten vondelinge en een intellectuele non.

Dat is anders in A Place of Greater Safety (1992) van Hilary Mantel. De roman, die in Nederland in drie delen wordt uitgegeven, beschrijft de levens (inclusief de jeugdjaren) van de hoofdfiguren van de Franse Revolutie: Camille Desmoulins, Georges-Jacques Danton en Maximilien de Robespierre. Het eerste deel, ‘Vrijheid’, eindigt met de val van de Bastille: op quatorze juillet.