Recensie: Een boeiend en intellectueel uitdagend debuut
In 2020 verschenen bij uitgeverij Pluim en vertaald door Lisa Thunnissen.
De palimpsesten van Aleksandra Lun
In deze doldwaze satire komt een Poolse immigrant na vele omzwervingen terecht in de Belgische stad Luik – waar hij linea recta een enkeltje naar het psychiatrisch ziekenhuis krijgt. De specialisten willen hem genezen van zijn onbeschofte gewoonte te schrijven in talen die niet zijn moedertaal zijn. Aan de psychiater van dienst vertelt hij zijn verhaal – over zijn koele relatie met Stefan Zweig, zijn innige samenwonen met Ernest Hemingway, en over talloze andere schrijvers die figureren in zijn levensverhaal, als vriend, vertrouweling of huisgenoot. In dit wervelende, fantastische en geestige verhaal komt de hele twintigste-eeuwse Europese geschiedenis en haar complexe migratieheden en -verleden voorbij.
Aleksandra Lun verliet Polen toen ze negentien was en bekostigde haar taal- en literatuurstudies in Spanje door in een casino te werken. Ze werkt als vertaler vanuit het Engels, Frans, Spaans, Italiaans, Catalaans en Roemeens naar het Pools. De palimpsesten, haar eerste roman, schreef ze in het Spaans. Hiervoor ontving ze de PEN/HEIM-beurs van PEN Amerika. Momenteel woont ze in België en leert Nederlands.
Recensie: Uitdagende satire als debuut ****
Door Gea Smits
Aleksandra Lun (Gliwice, 1979) is een van oorsprong Poolse schrijfster. Daarnaast is ze ook literair vertaler vanuit het Engels, Frans, Spaans, Catalaans, Italiaans en Roemeens naar het Pools. Op dit moment woont en werkt ze in Brussel, waar ze Nederlands leert. Haar debuutroman De palimpsesten (2015) is vertaald door Lisa Thunissen.
Lun schreef haar debuut niet in haar moedertaal, maar in het Spaans. Dit schrijven in een vreemde taal is meteen één van de thema’s van de roman. Zij vergelijkt daar de moedertaal met een trouwe hond, de vreemde taal (de stiefmoedertaal) met een veeleisende kat.
Het boek gaat als een Formule1-auto van start en voert je als lezer in razende vaart de gedachtewereld van een Poolse immigrant binnen. De bochten worden in hoog tempo aangesneden en vele ronden worden afgelegd. De roman valt dan ook meteen met de deur in huis:
'Mijn naam is Czeslaw Przesnicki, ik ben een miserabele immigrant uit Oost-Europa en een mislukt schrijver, ik heb al tijden geen seks gehad en ben opgenomen in een gesticht in België, een land dat al een jaar zonder regering zit.'
De plot is eenvoudig maar bizar. De hoofdpersoon Czeslaw is opgenomen in een kliniek in België, omdat hij zijn debuutroman niet in zijn moedertaal, het Pools, heeft geschreven maar in een vreemde taal, het Antarctisch. Ieder hoofdstuk is een dag van het leven van Czeslaw, die begint met een droom, dan een gesprek met een psychiater en daarna krijgt hij een injectie. De behandeling in de kliniek is bedoeld om te voorkomen dat Czeslaw nog een boek in een vreemde taal schrijft. Hij probeert dit natuurlijk wel. Daarvoor sluit hij zich op in de badkamer. Hier schrijft hij zijn tweede roman in het Antarctisch op de pagina’s van een oude Vlaamse krant, De Standaard.
Dit gegeven verwijst naar de titel van het boek. Een palimpsest is namelijk een hergebruikt stuk perkament waarvan de oorspronkelijke tekst is geschraapt, zodat het dure perkament opnieuw kon worden gebruikt.
Lun gebruikt dit verhaal als kapstok om het grote thema van onverdraagzaamheid aan te snijden. Al snel is duidelijk dat Czeslaw een conflict kreeg met de inheemse Antarctische schrijvers, omdat hij zijn debuutroman in hun taal had geschreven. Zij willen dit niet, Czeslaw kan beter hun boeken in zijn taal vertalen of zich bezig houden met Poolse folklore. De schrijfster stelt aan de hand van dit conflict het hokjesdenken en de onverdraagzaamheid van autochtonen aan de kaak; hoe zij zich bedreigd en superieur voelen, en hoe immigranten daarom als inferieur worden beschouwd en behandeld.
Om te illustreren dat schrijven in een vreemde taal of wonen in het buitenland, niet vreemd of bedreigend is, laat Lun tijdens de gesprekken met de psychiater en in de dromen en gedachten van Czeslaw een parade van niet de minste schrijvers langskomen. Deze schrijvers woonden vrijwel allemaal in het buitenland of schreven in een andere taal dan hun moedertaal. Zo laten onder andere de Poolse nobelprijswinnaar Withold Gombrowicz, Stefan Zweig, Herman Melville, Vladimir Nabokov en Karen Blixen hun licht schijnen over het onderwerp. Over de rol van de schrijver laat ze nog optekenen:
'Waarom verwachten mensen toch dat schrijvers vragen beantwoorden? Ik ben schrijver omdat ik vragen wil stellen. Als ik antwoorden zou hebben, was ik politicus geworden.'
De palimpsesten is een boeiend debuut vol vaart en intellectueel uitdagend. Het is een ongewoon tragikomisch verhaal vol puzzels en literaire verwijzingen. Het vraagt wel enige lenigheid van lezers om in deze achtbaan mee te gaan, lezers die in deze roman worden omschreven als de 'onschuldige, genereuze wezens die met hun eigen geld betalen om ons een paar uur van hun leven te schenken.'
Meer satirische romans
Lezen is een van Gea Smits’ favoriete hobby’s. Ze houdt van Nederlandse en buitenlandse literatuur, historische romans en feelgood. Dat laatste genre recenseert ze sinds 2019 voor Hebban. Ze probeert nieuwe boeken lezen af te wisselen met het lezen van klassiekers, want daarvan heeft ze nog veel te veel niet gelezen.
profielMeer recensies van Gea:
- De perfecte zus: Geheimen in een Chinese immigrantenfamilie
- Het kind uit Toscane: Veel ingrediënten, weinig smaak
- De jongens: Tienerjaren in de sixties in Apeldoorn
- Een ketting van jade: Veerkracht en vriendschap in Shanghai
Elke dag het laatste nieuws in je mailbox?
