Recensie: Een feministische kijk op de Griekse mythologie

Het gerecenseerde boek

De kruik van Pandora

Auteur: Natalie Haynes
Vertaler: Henny Corver
Uitgeverij: Meulenhoff

Vandaag de dag halen veel romans, toneelstukken en films hun inspiratie uit de epische poëzie en Griekse tragedies die bijna drieduizend jaar geleden voor het eerst werden verteld, denk aan het werk van Homerus, de Trojaanse Oorlog en Jason en de Argonauten. In deze verhalen gaat het om mannelijke helden, vrouwen komen er meestal bekaaid vanaf. En als er wel aandacht aan hen wordt besteed, worden ze vaak afgeschilderd als monsterlijk, wraakzuchtig of gewoon kwaadaardig. Neem Pandora, iedereen kent haar als de eerste vrouw die alle chaos en ellende in de wereld heeft losgelaten, maar in het oorspronkelijke verhaal van Hesiodus handelde zij helemaal niet vanuit kwade wil. Zelfs de verhalen over Medea en Phaedra zijn genuanceerder dan hervertellingen ons laten geloven.

In De kruik van Pandora herstelt Natalie Haynes het evenwicht. Als startpunt neemt ze Pandora en haar kruik (die doos kwam later pas), en in nog negen verhalen zijn, na millennia van verhalen over goden en mannen, nu eindelijk eens de stemmen te horen van Hera, Artemis, Penelope en vele andere vrouwen.

Over de auteur
Natalie Haynes is radiopresentator, schrijver en classicus. Ze studeerde klassieke talen in Cambridge en schreef verschillende romans. Ze was de host van twee shows over de klassieke oudheid op BBC Radio 4 en in 2015 won ze de Classical Association Prize vanwege haar promotie van dit onderwerp onder een breder publiek.

Verfrissend en bijzonder intelligent *****

Door: Evy De Brabander

De Griekse mythologie is een populair onderwerp voor hedendaagse auteurs. Iedereen probeert origineel uit de hoek te komen en geeft de lezer een eigen interpretatie van de verhalen. Heerlijk is het om dan De kruik van Pandora voor je neus te krijgen en deze uiteenzetting van tien verhalen uit de Griekse mythologie voorgeschoteld te krijgen. Heerlijk, omdat Natalie Haynes zo nuchter is én omdat ze haar wel gedocumenteerde visie geeft op de vrouwen in de verhalen. En hoe de witte, oudere mannen met die vrouwen omgaan in hun talrijke schrijfsels.

Gestoeld op veel kennis en onderzoekswerk neemt de schrijfster je mee op ontdekkingsreis naar de waarheid omtrent tien vrouwen in de Griekse mythologie. Want dat is het eigenlijk. Ze vertelt, of hervertelt, niet zozeer de verhalen als wel dat ze verschillende versies van die verhalen samenvoegt of naast elkaar legt, om daarin te ontdekken wat eigenlijk nooit is opgeschreven. Waarom worden sommige vrouwen als het kwaad afgeschilderd of monddood gemaakt? Dat zijn vragen die in De kruik van Pandora herhaaldelijk aan bod komen. Er worden soms wel en soms niet verklaringen gegeven voor het fenomeen, maar het gaat er ook om dat er wordt nagedacht over het 'wat als'. Wat als de vrouwen niet als zondebok opgevoerd werden? Wat als de vrouwen wel hun eigen stem hadden gekregen? Het is heerlijk om deze andere kijk op de mythologie onder ogen te krijgen, want zelf als vrouwelijke lezer zul je er misschien nooit zo over hebben nagedacht.

Waar begint feminisme, vraag je je soms af. Duidelijk hier! Bij het kritisch bekijken van de verhalen uit de Griekse mythologie, waarvan de eerste versies voor onze jaartelling al opgeschreven zijn en die tot op de dag van vandaag in allerlei vormen nog steeds worden verteld. De kruik van Pandora is een eye-opener die zo gedegen in elkaar zit dat je het aan iedereen wilt aanraden. Op het eerste oog lijkt het doelpubliek voor dit boek niet zo groot, maar eigenlijk hoef je helemaal niet van Griekse mythologie te houden om het te kunnen waarderen.

De schrijfster slaagt er namelijk in om haar onderzoeken duidelijk aan de lezer te verwoorden in een stijl die ervoor zorgt dat je haar te allen tijde kan volgen. In de kern is het eigenlijk een literatuurstudie van tien specifieke mythes, maar door haar aanpak heeft Haynes er iets van gemaakt dat diepgaand en soepel is. Je moet zelfs heel vaak lachen om haar, want ze maakt kleine sarcastische opmerkingen die je scherp houden. Iets wat kan liggen aan haar nevenberoep als cabaretier, maar de credits hiervoor moeten zeker ook naar vertaler Henny Corver gaan, die alles bijzonder goed weet over te brengen.

Haynes leert je om altijd kritisch te blijven kijken naar wat je onder ogen krijgt. Alles is onderhevig aan cultuur en tijdgeest en ook dat legt Haynes goed uit. Ze laat zien hoe de mythes wel of niet veranderd zijn gedurende de tijd en wat voor invloed dat heeft op hoe je tegen de vrouwen in die verhalen aankijkt. De auteur heeft het niet alleen over literatuur, maar ook andere kunstvormen komen ruimschoots aan bod en elk hoofdstuk start met een bestaand beeld (in allerlei vormen) van de betreffende mythe.

'Maar waarom zou Eurydice hetzelfde voor hem moeten voelen als hij voor haar? We hebben domweg aangenomen dat dat zo is, enkel omdat haar zo dikwijls het zwijgen is opgelegd.'

Bovenstaand fragment doelt op de mythe van Orpheus en Eurydice en is één van de meest rake momenten van het boek. Alhoewel je op dat moment al over de helft van De kruik van Pandora bent, en de slag ondertussen te pakken hebt van het 'omdenken', gaat dit nog een stap verder. Haynes laat hiermee zien dat ze een feministe in hart en nieren is en zo ook naar de Griekse mythologie kijkt. Het geheel is verrassend en verfrissend, en bovenal gewoonweg bijzonder intelligent. Het respect voor de auteur groeit met elke pagina die je verslindt en er schiet een oprechte spijt door je hart als je de laatste bladzijde omslaat.

Meer vrouwen in de Griekse mythologie