Recensie: Een fijngevoelige, goed gedoseerde vertelling

Het gerecenseerde boek

Schemerleven

Auteur: Jaap Robben
Uitgeverij: De Geus

Na het plotse overlijden van haar haar man Louis komt de 82-jarige Frieda Tendeloo in een verzorgingshuis terecht. Ineens is ze weer alleen na ’n huwelijk van meer dan een halve eeuw. Maar in plaats van rouw om Louis dringt zich een verzwegen verdriet aan haar op.

In 1963 vriest de Waal voor het laatst dicht. Frieda Tendeloo en Otto Drehmann ontmoeten elkaar in het ijspaleis dat de rivier is geworden. Ze geven zich over aan hun verliefdheid, hoewel Otto al getrouwd is. Frieda raakt in verwachting van een kindje dat ze uiteindelijk nooit zien. Maar dat wel altijd in haar gedachten is gebleven.

Hoewel de omstandigheden Frieda dwongen om te zwijgen en te vergeten, lijkt nu de tijd gekomen om te praten en te gaan zoeken. En om haast te maken, voordat het kindje voorgoed samen met haar verdwijnt.

Over de auteur
Jaap Robben (1984) schrijft niet specifiek voor een leeftijd, maar voor iedereen in het bijzonder. Zijn werk werd veelvuldig bekroond, zijn romans worden verfilmd en zijn werk verschijnt inmiddels in vijftien talen.

Een verborgen geschiedenis die beklijft *****

Door: Karla De Greeve

Jaap Robben (1984) heeft er al een zestal jeugdboeken opzitten, als in 2014 zijn succesvolle debuutroman Birk verschijnt. Een verfilming is in de maak. Met Schemerleven levert de Nederlandse auteur zijn derde roman voor volwassenen af.

De 81-jarige Frieda Tendeloo komt na het onverwachte overlijden van haar man plotsklaps in een verzorgingstehuis terecht. In deze onbekende omgeving rouwt ze over alles wat ze kwijt is en borrelen als vanzelf herinneringen uit een ver weggemoffeld verleden op. We keren samen met Frieda terug naar maart 1963, het jaar waarin De Waal voor het laatst dichtvriest. Op de bevroren rivier kruist ze het pad met Otto Drehman en raakt tot over haar oren verliefd. Otto voelt zich ook aangetrokken tot de jonge vrouw, maar hij is een getrouwde man en de hel breekt los zodra Frieda een kindje verwacht. Zestig jaar lang heeft ze over die pijnlijke episode gezwegen, gedwongen om de 'schande' uit te wissen en haar leven verder te zetten. Nu is het moment aangebroken om eindelijk op zoek te gaan en het trauma te verwerken.

De korte hoofdstukjes wisselen af tussen vroeger en nu. Dankzij die verspringingen in de tijd, bouwt de auteur spanning op en leidt hij de lezer naar een aangrijpende climax. Hij verweeft de belevenissen van de jonge en oudere Frieda tot een coherent geheel en zet haar meervoudige stem geloofwaardig neer, in klankkleuren die variëren tussen de degelijke Elfrieda, de volwassen Ida en het vrijgevochten Ietje.

Er staat geen woord te veel of te weinig in deze fijngevoelige, goed gedoseerde vertelling. Robben rijgt de mooie zinnen aan elkaar. Op iedere bladzijde komen we subtiele pareltjes van zeggingskracht tegen, of het nu gaat om aangename mijmeringen over de onstuimige verliefdheid, warme ervaringen met haar begripvolle echtgenoot of wanhopige beschouwingen rond eenzaamheid en verlies. Tegelijk tonen de scènes meer dan de expliciete verwoordingen en wordt de diepere betekenis van schijnbaar onbenullige details uit het heden pas duidelijk zodra we het volledige verhaal kennen. Zo vertegenwoordigt de nachtvlinder, die de eerste avond in het verzorgingstehuis aan het vensterraam fladdert, een beladen symboliek. Dat geldt eveneens voor de lidcactus die Frieda thuis moest achterlaten. Al sinds 1963 bloeit hij elke december opnieuw. Door twijgjes te stekken, verhuist ze overal stukjes van een verloren leven met zich mee. Dergelijke alledaagse taferelen maken de gemoedstoestand van Frieda tastbaar.

De verzwegen schaduw van het verleden zorgt ook voor communicatiestoornissen met haar dierbaren. In levensechte dialogen reageert ze ineens zonder aanwijsbare redenen kribbig of agressief, bijvoorbeeld wanneer een blije schoondochter bijzonderheden over haar zwangerschap wil delen of ten aanzien van een verpleger die haar gezicht met een washandje bedekt.

'Zijn handen waren gewend om vlinders vast te houden, resoluut en zonder de vleugeltjes te beschadigen.'

De schuchtere liefde met Otto brengt tedere, zintuiglijke passages voort. Ze ontdekken elkaar behoedzaam, terwijl het bestaan van die 'andere vrouw' hun idylle overschaduwt. Maar het relaas van Frieda roept in de eerste plaats verontwaardiging en kwaadheid op over het gebrek aan mededogen waarmee ongehuwde, zwangere vrouwen te kampen hadden en hoe ze uit de maatschappij verstoten werden. Het harde stigma dat Frieda treft is lijfelijk voelbaar, als ze er uiteindelijk helemaal alleen voorstaat met een zwangerschap die aanvoelt als een strop om de nek.

Schemerleven legt een verborgen geschiedenis bloot. Jaap Robben geeft via de intieme getuigenis van Frieda een krachtige stem aan al die clandestiene moeders die hun verhaal jarenlang moesten doodzwijgen.

'Maar altijd, altijd bleven er die twee voetjes.'

Meer romans over moederschap