Recensie: Een uiterst interessante collage van individualiteit en cultuur

Elena Passarello is actrice en schrijver. Haar essays over kunst, popcultuur en natuur verschijnen onder meer in The New York Times, The Paris Review en The Best American Science and Nature Writing. Met haar eerste boek, Let Me Clear My Throat, won ze de Whiting Award en de Independent Publisher Book Award. Passarello woont in Oregon, waar ze aan de universiteit literatuur en film doceert.

Recensie: Een mooie collage van individualiteit en cultuur ****

Door Evy De Brabander

Dieren en mensen zijn al eeuwenlang met elkaar verbonden. Soms op een positieve manier, soms op een vreemde, minder positieve manier. Niettemin sluipt er bij nauw contact altijd wat van het dier in de mens, en misschien omgekeerd van de mens in het dier. Die uitwisseling geeft voldoende stof om in verhalen te verpakken en dat is precies wat Elena Passarello doet.

De spreeuw van Mozart bevat dus verhalen over bijzondere dieren. Niet zomaar verhalen zoals je die in andere boeken, zoals bijvoorbeeld Paarden vliegen businessclass, leest. Nee, Passarello bekijkt geen diersoorten maar individuele dieren en ze begeeft zich met haar verhalen op het terrein van de filosofie, wat voor een mix zorgt van waargebeurde feiten, fantasie en levensbeschouwingen. Zeker aan het begin van deze bundel is dat duidelijk voelbaar én leidt het tot verwarring omdat je er toch aan moet wennen.

Passarello houdt een chronologische volgorde aan in haar vertelsels. Ze start met een verhaal over Yuka, de mammoet die in 2010 door jagers werd ontdekt in Siberië. Deze uiterst goed bewaarde mammoet vormt de kapstok waaraan de auteur een reeks mijmeringen over de tijd ophangt.

'Omdat taal oneindig veel jonger is dan zowel denken als ervaren, betekent "wolharige mammoet" voor een menselijk brein eerder zoiets als tijd. Het betekent misschien zelfs meer tijd dan "tijd" tijd betekent, want de kans dat een brein een spanne van jaren kan bevatten is lachwekkend klein.'

De 'oudere' verhalen staan verder van de belevingswereld van de lezer af en dat zorgt voor een versterking van het bevreemdende effect van die eerste bladzijden. Naarmate je meer dieren hebt leren kennen en je meer en meer in de huidige tijd terechtkomt, treedt er een gewenning en hérkenning op waardoor je meer gaat genieten van de inhoud van het boek én de stijl van Passarello.

Alle dieren die besproken worden in De spreeuw van Mozart hebben een heel eigen verhaal en zijn totaal verschillend. Dat gegeven laat Passarello goed terugkomen door middel van haar schrijfstijl. Elk hoofdstuk wordt op een andere manier benaderd, waardoor je telkens moet wennen. Het meest opmerkelijke verhaal qua stijl is dat van Koko de gorilla. In de beperkte woordenschat die Koko machtig heeft, laat de auteur de aap een grap vertellen, iets wat een bijzondere leeservaring oplevert. Het is niet makkelijk om te lezen, maar het is origineel en het intrigeert.

'Vader-gorilla, Moeder-gorilla, Baby-gorilla honger. Werk moeten.
Snor-man zeggen: "Werk wat?"
Vader-gorilla zeggen: "Echt samen show. Nette show. Goede oefening. Lichten uit goed."'

Terugkerende elementen zijn er genoeg te vinden in de vorm van de verweving van cultuur en collectieve geschiedenis met de verhalen van het individuele dier. Deze maken De spreeuw van Mozart erg interessant, omdat je het gevoel hebt iets te leren over niet-diergerelateerde onderwerpen. Een voorbeeld is te vinden in het verhaal over de olifant Jumbo II, waar de geschiedenis van elektriciteit en in het bijzonder Thomas Edison in wordt verwerkt.

'Als jongen viel Thomas Edison baanwachters lastig bij het spoorwegstation waar hij kranten en snoep verkocht. Hij wilde weten hoe elektriciteit via draden boodschappen overbracht.'

Elena Passarello volgde literaire opleidingen aan de universiteiten van Pittsburgh en Iowa, met de focus op non-fictie. Ze schrijft voornamelijk essays en die verschijnen in verschillende media, waaronder The New York Times. Voor De spreeuw van Mozart kreeg ze in 2018 een Oregon Book Award. In het Engels is de titel Animals Strike Curious Poses, uit het nummer 'When Doves Cry' van Prince. In de Nederlandse vertaling is gekozen voor de titel van één van de verhalen. De vertaling is in handen van Ineke van den Elskamp. Zij heeft de uitdaging gekregen om alle nuances van de stijl Passarello goed weer te geven en dat is zeker gelukt. Ze heeft ruimte gelaten voor de eigenheid en het karakter van elk verhaal.

De spreeuw van Mozart is door de uitdagende stijl en de beschouwende invalshoek, geen makkelijk boek om in te komen. De keuze van de eerste verhalen is daar mede bepalend in, want de latere verhalen zijn veel smakelijker en toegankelijker, en dan lijk je ook veel sneller te gaan lezen. Gelukkig maar, want het geheel is een uiterst interessante collage van individualiteit en cultuur. Niet zozeer enkel een boek voor de ultieme dierenliefhebber, maar eigenlijk voor iedereen die van een originele invalshoek houdt en een brede interesse in mens én dier heeft.