Recensie: Een vuistdikke, onconventionele roman

Jón Kalman Stefánsson (1963) is geboren in Reykjavik. Hij behoort tot de grootste Europese schrijvers van deze tijd. In een poëtische en beeldende stijl schrijft hij romans die zich afspelen in IJsland. Stefánsson werd genomineerd voor de Nordic Council Literature Prize en won zowel de IJslandse literatuurprijs als de Per Olov Enquist-prijs. In 2019 werd hij geridderd in de Orde van de Valk.

Recensie: Proza, poëzie en filosofie, afgekruid met humor ****

Door Guy Doms

Jouw afwezigheid is duisternis; het is in elk geval de opmerkelijke titel van deze vuistdikke, onconventionele roman. In januari 2022 heeft het boek onverwijld de Prix du Livre Étranger gewonnen in Frankrijk. De IJslandse Jón Kalman Stefánsson (1963) speelt met taal; dit zal Marcel Otten, zijn toegewijde vertaler, maar al te graag beamen.

De anonieme ik-verteller ontwaakt in een plattelandskerk, ergens in een fjord. Hij heeft geen besef wie hij is, waarom hij daar is en waar hij vandaan komt. Op de achterste bank in de kerk merkt hij een geestelijke op en spreekt deze aan. De predikant bezit een rijbewijs voor buschauffeur; hij gaat optreden als gids voor de man met het geheugenverlies. Deze laatste probeert zijn verleden te reconstrueren en wil zijn persoonlijkheid enigszins herstellen. Mondjesmaat raakt hij ondergedompeld in een grandioze, buitenissige familiesaga, die hem vanaf de tweede helft van de negentiende eeuw tot in het heden voert.

'Het leven is een steile helling, dichter, een steile helling, althans voor degenen onder ons die de pech hebben in leven te zijn.'

Het boek, dat allesbehalve lineair verloopt, bestaat uit een mix van verschillende levensverhalen bevolkt door fascinerende personages die recht in hun ziel laten kijken. Het blijft steeds overzichtelijk, laat je echter niet afleiden door de opmerkelijke chronologie van de gebeurtenissen. Uiteindelijk past de puzzel perfect in elkaar. Zo vertelt Stefánsson met zijn vinnige pen bijvoorbeeld over een dominee die brieven schrijft naar Hölderlin, een Duitse dichter die reeds een halve eeuw geleden is gestorven. Ook maakt de lezer kennis met Páll, een boerenzoon die alles weet over de filosoof Søren Kierkegaard. Het blijft intrigerend, zeker wanneer een ongeschoolde volksvrouw een uitgebreid artikel schrijft over de regenworm. Vervolgens levert ze een brief af, waarin ze rechtvaardigt wat ze heeft geschreven. Klinkt het bij momenten misschien te gek of bizar, het past evenwel perfect binnen de totale aanpak. Een bijzondere ervaring om te lezen, hoe eerder eenvoudige mensen soms een ingewikkeld en boeiend leven kunnen hebben.

De auteur leidt en begeleidt je door het ruwe, maar geweldige land dat IJsland is. Tevens staan de talrijke kleurrijke figuren garant voor diepgaande en zelfs intieme karaktertekeningen. Je leert dat de bevolking nog steeds gehecht is aan de oude tradities, doch evenzeer openstaat voor moderne cultuur. Persoonlijke herinneringen, die van je dierbaren en voorouders, zijn van essentieel belang om tot het besef te komen wie je in werkelijkheid bent.

'De tijd is een geladen revolver, hij is de dag van gisteren die nooit kwam.'

Opmerkelijk aan zijn schrijfstijl is het gebruik van kernspreuken, waarin hij met een beperkt aantal woorden heel veel zegt. Hij strooit levenswijsheden over je heen dat het een lieve lust is. Een niet onopgemerkt gebleven element hier is de muziek; in de afspeellijst achterin het boek verwijst de schrijver onder meer naar het werk van Bach, Nina Simone, The Beatles en vele anderen. Jouw afwezigheid is duisternis is een intense en complexe roman over liefde, leven en dood, over achteloosheid en amnesie. Een verhaal over het IJslandse leven zoals het is; voorzien is van een dosis poëzie, filosofie; smaakvol afgekruid met humor.