Recensie: Jenoff weet goed te omschrijven hoe erbarmelijk de omstandigheden zijn

Het gerecenseerde boek

Het meisje met de blauwe ster

Pam Jenoff, Xander Uitgevers

1942. Sadie is achttien en bevindt zich midden in de verschrikkingen van de Tweede Wereldoorlog in het getto van Krakau. Als de nazi’s het getto leegruimen, vlucht Sadie met haar zwangere moeder het riool in.

Ella leidt op haar beurt een luizenleventje dankzij haar stiefmoeders goede band met de nazi’s. Maar haar vrienden hebben haar in de steek gelaten en haar verloofde is naar het front gestuurd.

Tijdens een van haar eindeloze, eenzame wandelingen door Krakau ontdekt Ella Sadies schuilplaats. De mensonterende plek waar Sadie zich bevindt en de angst waarin ze leeft raken Ella diep, en ze besluit haar te helpen. Voorzichtig bouwen de twee een band op, maar als de oorlog heviger wordt blijkt hun vriendschap levensgevaarlijk: voor Ella, Sadie en iedereen om hen heen…

Over de auteur
Pam Jenoff is Amerikaans en werkt als advocaat en professor in de rechten. Ze is gespecialiseerd in de oorlogservaringen van Poolse Joden en werkte een tijd vanuit Krakau aan het behoud en onderhoud van Auschwitz. Ze heeft twaalf boeken op haar naam staan, waarvan er inmiddels zeven in het Nederlands zijn verschenen.

Beklemmende historische roman over hoop en leven ****

Door: Sanne de Graaf

Nadat de Amerikaanse Pam Jenoff haar master Geschiedenis aan Cambridge University behaalde, accepteerde ze een baan bij het Pentagon. Daarna verhuisde ze naar Krakau in Polen om aan de slag te gaan op het Amerikaanse consulaat. Hier ontwikkelde de schrijfster haar expertise in Pools-Joodse verhoudingen en de Holocaust. Dit vormde de basis voor veel van haar verhalen, die vaak een historisch karakter hebben. Eerder schreef Jenoff romans als Moffenmeisje, Het weeskind en De verdwenen meisjes uit Parijs.

In Het meisje met de blauwe ster, vertaald door Saskia Peeters, koos Jenoff net als in eerdere romans voor een vertelperspectief vanuit meerdere personen. In deze roman volgt de lezer de verhaallijnen van twee jongvolwassen vrouwen: Sadie en Ella. Het is 1942 als de Joodse Sadie de ontberingen van het getto in Krakau het hoofd probeert te bieden. Als er een grootschalige ontruiming plaatsvindt, ontsnapt ze samen met haar zwangere moeder, haar vader en een ander gezin het riool in. Ella, die in het rijke gedeelte van Krakau woont, lijkt het aan niets te ontbreken door de banden die haar stiefmoeder met de nazi’s onderhoudt. Toch strijdt Ella haar eigen gevecht bij het gemis van haar vrienden, verloofde en familie en is zij overgeleverd aan het grillige gezelschap van haar onuitstaanbare stiefmoeder.

In de hoofdstukken wordt afwisselend vanuit Sadie en Ella verteld. Beide personages worden voldoende uitgediept om er als lezer verbondenheid mee te voelen, al raakt de toestand waarin Sadie zich bevindt meer. Nauwgezet wordt haar situatie in het riool uitgediept. Jenoff weet goed te omschrijven hoe erbarmelijk de omstandigheden zijn door niet alleen gedetailleerd de stank, maar bijvoorbeeld ook de gevolgen van zeer warme of natte dagen te omschrijven. Ook de angst om ontdekt te worden als ze geluid maken, de afhankelijkheid van goede mensen in het krijgen van voedsel, het gebrek aan hygiënische omstandigheden of het ontbreken van daglicht maken het geheel beklemmend. Het valt niet voor te stellen hoe mensen op een dergelijke manier hebben kunnen overleven. De invulling van Ella lijkt minder nauwgezet en vlakker. Haar dagen zijn eentoniger en de situatie met haar stiefmoeder minder beangstigend, totdat Ella bevriend raakt met Sadie en haar met gevaar voor eigen leven probeert te helpen.

De schrijfstijl van Jenoff is prettig. Op een natuurlijke wijze neemt ze de lezer mee in de gebeurtenissen van beide vrouwen. Vlekkeloos loopt het verhaal van Sadie over in dat van Ella. Ondanks dat ze de tijd neemt om je kennis te laten maken met beide personages, voert de auteur de spanning snel op door te starten met een raadselachtig proloog. Vervolgens worden hoofdstukken afgesloten met cliffhangers waardoor het leestempo, om te achterhalen wat er staat te gebeuren, hoog is.

Naast het gezin van Sadie heeft Jenoff in haar verhaal ook een streng praktiserende Joodse familie laten onderduiken in het riool, bestaande uit een vader, zoon en (groot)moeder. Hierdoor heeft de schrijfster een situatie gecreëerd waarin ze kan illustreren dat ook ten tijde van oorlog het gewone leven doorgaat. Ondanks het gebrek aan voeding groeit een foetus verder en zal het kindje geboren worden. Daarnaast vertoont de oma uit het andere gezin steeds meer ouderdomsklachten en worden jongvolwassenen verliefd en sluiten zij vriendschappen. Levensontwikkelingen die van alle tijden zijn. Dit laat maar weer eens zien dat we allemaal gewoon mensen zijn. Mensen die te maken hebben met hoop, liefde en verlies. Al lijkt de schrijfster niet lang bij de verliezen stil te willen staan en stapt ze hier met een behoorlijke vaart overheen. Hierdoor ontbreekt er diepgang op dit vlak.

Het meisje met de blauwe ster is een historische roman waarin Jenoff, net als in haar eerdere verhalen omtrent de oorlog, voor een minder bekend onderwerp heeft gekozen. Het boek is gebaseerd op ware verhalen van mensen die onderdoken in riolen om aan de Duitsers te ontsnappen. Ze koos voor alledaagse thema’s als vriendschap, familie en behulpzaamheid, waarbij er in deze roman – naast de focus op gruwelijkheden – oog is voor de goedheid van de mens. Het meisje met de blauwe ster is een hoopvolle, adembenemende en enigszins beklemmende roman voor liefhebbers van oorlogsverhalen.

Ook recent gerecenseerd