Recensie: Vervreemdend, interessant en huiveringwekkend

Jilt Jorritsma (1991) is historicus, essayist en schrijver. In 2016 won hij de Essaywedstrijd Nexus Connect en in 2018 won zijn essay 'Onthoofd' de prestigieuze Joost Zwagerman Essayprijs. Zijn essays en korte verhalen verschenen onder meer in de Volkskrant, De Revisor, de Nederlandse Boekengids en bij Boom Filosofie. Daarnaast doet hij aan de Open Universiteit onderzoek naar zinkende steden.

Recensie: Intrigerend fictiedebuut laat lezer nadenken ***

Door Eeke Riegen

Was is het romandebuut van Jilt Jorritsma, die historicus, essayist en promovendus is. Eerder schreef hij onder andere het essay 'Onthoofd' waarvoor hij de Joost Zwagerman Essayprijs ontving.

Het verhaal begint met een uitgebreide, nogal gedetailleerde en viezige beschrijving van een ontsteking in de mond, veroorzaakt door een verkeerd gegroeide verstandskies. Afschuwelijke details en pagina’s vol beschrijvingen van de pus die daaruit vrijkomt worden daarbij niet geschuwd. De toon is daarmee gezet voor dit intrigerende boek.

Wanneer zijn relatie uit is en zijn dementerende moeder komt te overlijden besluit Wyrd op zoek te gaan naar zijn vader op het Friese platteland. Zijn gehele jeugd is het een mysterie gebleven wie zijn vader was, en om zijn moeder niet te kwetsen heeft Wyrd nooit eerder stappen ondernomen deze man op te gaan zoeken. Op het Friese platteland ontmoet Wyrd een oude boer, die aangeeft dat Wyrds vader vanaf deze plek is verdwenen. Wyrd doet vanaf dat moment verder onderzoek naar de mysterieuze verdwijning van zijn vader.

De lezer blijft met een aantal vraagtekens achter, maar krijgt tegelijkertijd de ruimte de puzzelstukjes zelf op de goede plek te leggen.

Was is te beschrijven als een vervreemdend, intrigerend en merkwaardig boek. Vervreemdend onder andere omdat een kies een belangrijke rol speelt in het boek. Daar hangen operaties en vele tandartsbezoekjes aan vast waarvan de koorts en pijnbestrijding leiden tot hallucinaties. Wat is er nog ‘echt’ en wat niet? De lezer blijft met een aantal vraagtekens achter, maar krijgt tegelijkertijd de ruimte de puzzelstukjes zelf op de goede plek te leggen. Een knappe prestatie van deze 29-jarige debutant, die in een interview ook aangeeft dat de lezer ‘zijn eigen visie en uitleg mag geven aan het boek’.

Niet alleen de stukken omtrent de kies werken vervreemdend. Er is tijdens de zoektocht naar vader ook sprake van levensgrote wassen beelden in een schuur. Heeft vader die gemaakt? Ze vallen, smelten, verdwijnen. Beelden die mogelijk echt of niet echt daar stonden, wie zal het zeggen? De auteur geeft aan dat het boek weliswaar fictie is maar zeer zeker verwijzingen bevat naar de werkelijkheid. De verdwijnende wassen beelden zijn daarbij wellicht te verklaren vanuit de interesses van de auteur: Jorritsma promoveert momenteel op zinkende steden. Ook geeft hij aan veel met bijen te hebben gewerkt op het Friese platteland, net als de hoofdpersoon in het boek. Vandaar wellicht ook de titel Was, die op minstens drie manieren valt uit te leggen nadat je de roman dichtslaat.

Het taalgebruik van Jorritsma is sober, to the point, zonder tierelantijnen.

Intrigerend is het boek ook zeer zeker te noemen, je wilt er als lezer achterkomen wat waar is en wat niet. Bestaan sommige dingen alleen in het hoofd van de hoofdpersoon? Of zijn ze echt gebeurd? Op beschouwende wijze neemt de auteur de lezer mee in de gedachtewereld van Wyrd. Daarbij voelt het alsof je op een afstandje in een museum staat te kijken naar wat zich allemaal voltrekt, alsof je er boven zweeft. In het scheppen van afstand is de auteur dan ook zeer goed geslaagd. Dit draagt bij aan het mysterieuze effect. Het taalgebruik van Jorritsma is sober, to the point, zonder tierelantijnen.

Een boek waarin je als lezer hard aan het werk moet, dat veel voor je open laat, vervreemdend, interessant en huiveringwekkend is. Tegelijkertijd ontbreekt het soms aan sturing, en wordt de lezer iets te veel in het diepe gegooid. Als er dan ook nog vele verwijzingen naar de Griekse mythologie naar voren komen kan het de lezer allemaal net iets te veel worden. Een ander voorbeeld is de problematiek tussen Wyrd en zijn ex-vriendin die in het boek naar voren komt. Dit zou al een boekvullend thema op zich kunnen zijn. Nu komt het minder tot zijn recht omdat er al zoveel is dat de lezer te verwerken krijgt en waar diens aandacht door wordt opgeslokt. Stof tot nadenken krijgt men in elk geval genoeg!