Recensieweken | De lezersrecensie van Pirayaani

LEZERSRECENSIE ★★★★☆

Liefde in tijden van oorlog

Dit boek lezen is begrijpen waar literatuur voor is bedoeld, zoals Merritt Tierce zo mooi heeft verwoord. Anuk Arudpragasam vertelt in zijn adembenemende debuutroman een verhaal over twee gewone mensen die in een burgeroorlog aan de rand van de afgrond leven.

Dinesh is een jongeman die bij toeval uit handen van zowel het verzet als het leger is gebleven. Het onophoudelijke geweld heeft hem vervreemd van zijn medemens en van zichzelf. Hij assisteert in een provisorische kliniek, in een vluchtelingenkamp dat tussen de strijdende partijen ligt, bij het amputeren van ledematen van burgers die door granaatscherven zijn geraakt. Een oudere man stelt voor dat Dinesh met zijn dochter Ganga trouwt omdat hijzelf haar niet meer kan beschermen. Instemming van Ganga is niet nodig en het schijnhuwelijk wordt na een korte ceremonie gesloten. Het huwelijk doet Dinesh beseffen dat hij een mens is, die verlangens koestert en verantwoordelijkheden heeft, en geeft hem de kracht om verder te leven in een wereld die aan het instorten is.

Het verhaal is gesitueerd in de eindstrijd van de burgeroorlog in Sri Lanka in 2009 en is ontdaan van alle politiek. Ook de gewelddadige strijd zelf blijft goeddeels in nevelen gehuld, waardoor het aan universele zeggingskracht wint, want het had evengoed een oorlog in Jemen, Syrië, Eritrea of Oekraïne kunnen zijn.

Arudpragasam beschrijft grote thema’s – leven en dood, liefde en oorlog, verlangen en ontreddering – op een zeer precieze en fijngevoelige manier. Het is wonderbaarlijk hoe hij erin slaagt de emoties in bedwang te houden wanneer hij lieflijke en beestachtige gebeurtenissen aaneenrijgt. De schrijfstijl is poëtisch in de vorm van soms lange zinnen, het verhaal is kort en wordt tot een meditatief tempo vertraagd door veelvuldige introspectie, filosofische terzijdes en beschrijvingen van de nietigste details.

Ontsnappen uit het kamp is fataal. Arudpragasam is het sterkst in het beschrijven van de ontreddering en de menselijkheid die bedolven raakt door wat burgers wordt aangedaan. Mensen raken niet alleen hun familieleden, huis en bezittingen kwijt, ze moeten soms ook hun ledematen missen. In deze hel, waarin de tijd door de granaataanvallen wordt aangegeven, wordt de mens volledig gereduceerd tot alleen zijn primaire lichaamsfuncties overblijven, die het zwaartepunt vormen waaromheen het verhaal voortdurend rondcirkelt. Het boek prikkelt de zintuigen zo sterk met geluiden, tast, geuren en smaken dat ik er soms kippenvel van kreeg. Arudpragasam houdt beelden wat meer op de achtergrond, waarschijnlijk omdat je je daarvoor makkelijker kunt afsluiten.

Dinesh vraagt zich vertwijfeld af wat de zin is van in deze hel in leven blijven als de dood toch aanstaande is. Parallellen met Is dit een mens van Primo Levi en Het behouden huis van W.F. Hermans dringen zich op. Het moment waarop de verteller niet meer weet wat er in Dinesh omgaat, vond ik adembenemend en schokkend tegelijk.

Aan sommige lange zinnen merk je dat je een vertaling leest, en ook aan bijzinnen waarin men een aanvoegende wijs placht te gebruiken zoals: 'Ze bestudeerde zijn gezicht als zocht ze iets …' (blz. 49). Niettemin over het geheel genomen een dikke voldoende voor de vertaling van Hi-En Montijn.

De roman geeft een stem en een gezicht aan alle burgers die het geweld in de eindstrijd niet konden ontvluchten en op elkaar waren aangewezen om lijdzaam te overleven zonder hulp vanuit niet-gouvernementele organisaties, en aan de tienduizenden (bron: The Independent, 12 februari 2010) die daarbij zijn omgekomen en nog steeds in anonieme graven liggen.

Pirayaani

Pirayaani is een liefhebber van verre reizen ('pirayaani'), klassieke muziek, beeldende kunst, film en literatuur. Romans worden gekozen om hun fraaie taalgebruik, om in het hoofd van een ander te komen of om wijzer te worden.