Reisverslag Arthur Conan Doyle

Portsmouth FC
Het is zaterdagmiddag en september loopt op z’n eind. Portsmouth koestert zich nog één keer in de stralen van de zomerzon; waarschijnlijk voor het laatst dit jaar. De stad heeft geen haast meer. Het werk is gedaan, de boodschappen zijn binnen; slenteren langs Clarence Esplanade, het stukje boulevard tussen Southsea Castle en Clarence Pier, lijkt zo’n beetje het beste wat je nu nog kunt doen.
Verderop in de stad, in het voetbalstadion Fratton Park, is van loom luieren geen sprake. De plaatselijke FC voetbalt er tegen Middlesbrough en moet alle zeilen bijzetten om een vroeg opgelopen 0-1 achterstand ongedaan te maken. De spanning is te snijden, zeker wanneer spits Jermaine Defoe na een fraaie combinatie 1-1 maakt en de minuten vervolgens traag wegtikken naar het laatste fluitsignaal. Dan gaat de verdediging van de gasten opzichtig in de fout en dat wordt ze fataal. Portsmouth scoort 2-1, er wordt nog afgetrapt maar onmiddellijk daarna fluit de scheidsrechter voor het laatst. Het is een scenario een thriller waardig.
Op de volgepakte tribunes geen Arthur Conan Doyle. Dat kan ook niet, want hij verwisselde ruim zeventig jaar geleden het aardse met het hiernamaals. Maar vanuit de hoogte heeft hij ongetwijfeld meegekeken; meegenoten ook. Want Arthur Conan Doyle hàd iets met Portsmouth FC. Vrijwel onmiddellijk nadat hij in 1881 zijn studie aan de University of Edinburgh had afgerond, vertrok hij naar de havenstad aan de Zuid-Engelse kust. De overlevering wil dat hij met niet meer dan £ 10 op zak bij Clarence Pier aan land kwam.
Het zal wel even geduurd hebben voordat hij zijn draai vond, maar uiteindelijk werd Conan Doyle een huisarts met een bloeiende praktijk, die desondanks voldoende tijd had voor andere activiteiten. Hij gaf lezingen, was actief in kringen van de Spiritualist church, speelde voor de plaatselijke cricket- en bowlsteams én was de eerste keeper van wat tegenwoordig de Portsmouth Football Club heet. Er is nog een foto uit die tijd, met stoere mannen en een bal, en een van hen is Arthur Conan Doyle. Fratton Park was nog niet gebouwd toen hij stad in 1890 verliet, maar of de bouw zonder hem mogelijk was geweest, mag je best betwijfelen. Want toen hij wegging, liet hij een flink bedrag voor de clubkas achter. Noem dat eens geen verrassende ontdekking: Arthur Conan Doyle als een Abramovitsj avant la lettre.


Sherlock Holmes
Zo bezien is het geen wonder dat Portsmouth vandaag de dag haar wereldberoemde stadgenoot koestert, zeker ook omdat hij hier begonnen is met schrijven. Laat hij er dan niet zelf geboren zijn; Sherlock Holmes is dat wel. De twee allereerste Holmes-verhalen, het bekende A Study in Scarlet en The Sign of Four, werden op het adres 221b Baker Street in Portsmouth geschreven. Dat huis is er niet meer; anders was het ongetwijfeld tot bedevaartsoord voor de oprechte Conan Doyle-liefhebbers gepromoveerd. Nu heeft het City Museum die rol op zich genomen, iets wat overigens zonder de nalatenschap van Richard Lancelyn Green, een vooraanstaand Arthur Conan Doyle- en Sherlock Holmes-kenner, nooit gelukt was. Voor zijn dood in 1987 had Lancelyn Green bepaald dat Portsmouth de plaats was waar zijn omvangrijke Arthur Conan Doyle-verzameling het best kon worden geconserveerd en toegankelijk gemaakt voor het grote publiek. En zo geschiedde.

A study in Sherlock
Portsmouth City Museum ligt aan Museum Road, een rustige, lommerrijke zijstraat van de drukke verbindingsroute tussen Clarence Pier en het centrum. Typisch zo’n straat waar je eigenlijk niets te zoeken hebt als de thermometer nog één keer richting de twintig graden koerst. Maar wij laten ons niet door de verlokkingen van de stad van de wijs brengen, althans nu nog niet, en melden ons bij de receptionist voor een bezoek aan de Arthur Conan Doyle-tentoonstelling ‘A Study in Sherlock’; daarvoor zijn we vrijdag immers op de boot gestapt (en voor het voetbal natuurlijk).
Deze permanente tentoonstelling is een vervolg op de wisseltentoonstelling van een jaar eerder. Dat was een vrij traditioneel museaal gebeuren met informatie op displays en voorwerpen in dozen; je kon er alleen maar naar kijken. De respons was niettemin zodanig dat Academic Director Neil McCaw besloot het rijke materiaal uit de nalatenschap van Lancelyn Green voor langere tijd ten toon te stellen, maar dan op een veel eigentijdsere, dynamische manier, met audio-visuele middelen.


Film
Een van de ideeën was een Holmes-verhaal te bewerken voor een korte film; een film die zowel de rijkdom van de collectie en de tentoonstelling liet zien als het kenmerkende van Holmes’ werkwijze. Maar zo’n verhaal was er niet. Dan schrijven we er zelf maar een, dacht McCaw en dat deed hij vervolgens ook. Het verhaal kreeg de titel The Case of the Portsmouth Doctor, net als de wisseltentoonstelling uit 2006, en vertelt over de geheimzinnige verdwijning van een huisarts in Portsmouth en de pogingen van Sherlock Holmes, Dr Watson en hun vriendin, Irene Adler, te ontdekken waar de man zich bevindt. De film wordt in de tentoonstellingsruimte op een aantal monitoren vertoond – om de paar minuten een nieuwe episode, tien episoden in totaal – en vormt als het ware de rode draad door de tentoonstelling heen. Want de filmset is aangekleed met memorabilia die ook in de vitrines getoond worden.
En dat zijn er heel wat. Natuurlijk, zoals gebruikelijk, voorwerpen die ooit door Conan Doyle werden gebruikt, brieven van invloedrijke tijdgenoten, uniek fotomateriaal en eerste drukken van zijn boeken, maar ook heel veel filmposters en een aantal gezaghebbende monografieën over zijn werk. Met elkaar geven ze een boeiend beeld van de laat-Victoriaanse samenleving, extreem efficiënt georganiseerd en daardoor vaak, zeker in later jaren, als bijzonder benauwend ervaren. Uniek is dat beeld zeker niet; je vindt het in heel wat Britse musea terug. Maar de concentratie op het leven en werk van een bijzonder mens als Arthur Conan Doyle, maakt de tentoonstelling toch zeer de moeite waard.

Speurtocht in museum
Een aardig detail is de speurtocht die in de tentoonstellingsruimte is uitgezet. ‘Join Sherlock Holmes and Doctor Watson and help them to unravel the secret of the dancing men,’ nodigt een speciale folder uit. Het is de bedoeling dat je aan de hand hiervan de boeken vindt die belangrijke aanwijzingen bevatten om het raadsel achterop de folder op te lossen. Dat was in ons geval niet aan dovemans oren gezegd. Er bleken twee niveaus te zijn: een voor ‘beginners’ en een ‘gevorderden’. Wij gingen natuurlijk voor het tweede niveau – het andere was beslist onze eer te na – en ik kan u verzekeren: het is ons gelukt het raadsel op te lossen. Zo konden we uiteindelijk het museum met opgeheven hoofd verlaten.

De tentoonstelling is sinds de opening in juli 2007 een groot succes. Eind vorig jaar had het museum al 37.000 bezoekers geregistreerd, wat onder meer een prijs voor de meest populaire plaatselijke attractie opleverde. Ruim een jaar later is die populariteit nog steeds te merken, al is zij intussen minder massaal. Terwijl in een van de andere zalen een bijzonder aardige expositie te bewonderen valt van ‘Saucy Seaside Postcards’, ondeugende ansichtkaarten met afbeeldingen van het type ‘Vrouw-loopt-verwaand-langs-een-groepje-mannen-en-verliest-ongemerkt-haar-slipje’, buigen de bezoekers deze ochtend vrijwel zonder uitzondering af naar de ruimte waar hun een (hernieuwde?) kennismaking met de wereld van Sherlock Holmes wacht.

Gunwarf Quays
Wij houden het na een uur voor gezien. We hadden nog het geboortehuis van Charles Dickens aan Old Commercial Road kunnen bezoeken; dan was onze ‘Tour de Litérature’ wat Portsmouth betreft nagenoeg compleet geweest. Maar het was mooi zo; Portsmouth heeft nog meer te bieden dan voetbal en literatuur. En zo slenteren we de rest van de dag aan stukken, via de rommelmarkt op Southsea Common en de pittoreske oude stad naar Gunwarf Quays, het splinternieuwe en oergezellige winkelcentrum aan het water. Plotseling ontdek ik tussen het talrijke terraspubliek de man die ons de vorige dag zo zelfverzekerd voorspeld had dat de wedstrijd Portsmouth-Middlesbrough de thuisclub – zíjn club natuurlijk – ‘three easy points’ zou opleveren. ‘Hey there,’ roept hij me met een brede glimlach toe. ‘Didn’t I tell you?’ Een betere metafoor voor een zorgeloos weekend in Portsmouth is toch niet te bedenken.