Reisverslag Willem Asman

Door Willem Asman

Aflevering 1
(27-05-08) Nanda B. van De Bezige Bij aan de lijn. Of ik zin heb in en inspiratie voor een reisverhaal. Crimezone heeft namelijk iets nieuws: Misdaadschrijvers op Stap.
Zin? Heb ik altijd, zo niet maak ik het. Zeker voor Nanda.
Inspiratie? Zo niet doe ik het op wilskracht. Zeker voor Kees de Bree.
Maar op stap? Op stap ga ik liever niet. Ik ben er niet goed in. Ergens zijn is prima, ergens heen sla ik liever over.

Mijn eerste ingeving was een trip vorig jaar naar Belgische Ardennen. Een volle neef van mij woont daar en gelooft in Krishna - over reizen gesproken. Tot ik Crimezone bekeek en las dat mijn bestsellercollega Simone van der Vlugt de nieuwe rubriek had afgetrapt ‘op zoek naar geesten, griezels en dungeons in Yorkshire’. Marelle Boersma, Misdaadschrijver op Stap nummer 2, wilde blijkbaar niet achterblijven en bezocht maar meteen de overtreffende trap, de onderwereld, want een ‘duister boek vraagt om en sinistere omgeving’.
Kerkers, de onderwereld, de Belgische Ardennen – wat hoort er in dit rijtje niet thuis?

Kortom ik heb om bedenktijd gevraagd. Morgen meer.



Aflevering 2
(28-05-08) Als ik al een Reiziger ben, dan een Reiziger met Tegenzin. Het maakt eigenlijk geen verschil of ik zakelijk op stap ben of privé.
Zakelijk op reis: een vliegveld, een taxi, in een hotelbar hangen.
Privé op reis: een ruzieachtige discussie tussen mijn ouders over te veel bagage en te weinig kofferbak, mijn moeder in paniek kaartlezend tijdens de ochtendspits op de Périferique en tegen middernacht even hulpeloos wagenziek bij de grensovergang in Irun. Naar Spanje in één ruk met drie oververhitte kinderen op de achterbank, dat deden wij vroeger zo.

Een flard Neerlands Hoop schiet me ook ineens te binnen:
Toen ze bij de grens waren gekomen
Sloeg de vrouw onthutst de handen voor haar mond
De man zei ‘o die is de paspoorten vergeten’
‘Vergeet het maar,’ zei zij, ‘het is de hond’
Met honden ben ik trouwens ook niet goed.
U begrijpt: ik zit het antwoord aan Crimezone uit te stellen.

Morgen meer.



Aflevering 3

(29-05-08) Even voor half negen, woensdagmorgen. Ik ben op stap tijdens de spits. Een felgekleurd spandoek trekt mijn aandacht. Blijkbaar is vandaag Nationale Op Straat Spelen-dag. De straten rond het schoolplein zijn afgesloten.
Moeders die het ook niet wisten, sjezen in hun autootjes de woonwijk door, op zoek naar een sluiproute, want de kinderen moeten naar school en we zijn weer eens te laat. Een moeder te voet trekt een kleuter aan de kraag het zebrapad af. ‘Let op toch een keer jij,’ roept ze. Morgen weer met de auto, neemt ze zich voor, te voet is geen doen.
Moeders, denkt de schrijver: in gedachten zijn ze al verder gehold, druk met het organiseren van de rest van de dag. Wat zien ze? Ze noemen het alles – alles op hún schouders.

Even na half negen, woensdagochtend. Ik sta omringd door vaders in de file, ook wij zijn weer eens te laat. Het probleem van dit land is niet files, zie ik: het probleem is dat we niet kunnen invoegen. Of niet willen. We trekken op met een dot gas, remmen wild. Wat zien de vaders, behalve de bumper van de voorganger? Ze noemen het geen keus.

We nemen graag de ruimte, geven zelden.

Volgens mij ben ik van start. Morgen meer.



Aflevering 4
(01-06-08) Excuus dat ik ons reisverhaal enkele dagen in de steek moest laten – ik ben namelijk aan het herschrijven. Boek 3, ja, ik ben er weer ingetrapt. Terwijl je toch zou verwachten dat ik een keer ga leren van mijn eerdere aankondigingen dat we er ‘nu echt bijna’ zijn. (Bij De Cassandra Paradox heb ik dat langer dan een jaar volgehouden. Geloof me, er zijn weinig dingen meer funest voor de schrijver in spe dan de vraag 'En?' steeds opnieuw te moeten beantwoorden – één daarvan is het moment waarop niemand de vraag meer stelt).

De afgelopen dagen heb ik achter mijn laptopje zitten peuren aan een begin van een antwoord op de vraag waar Boek 3 over gaat. 120.000 woorden schrijven en dan uitgerekend dat over het hoofd zien. Mijn onvolprezen redacteur Pieter Swinkels heeft vele van dergelijke vragen up his sleeve, en nooit één waarop ik me heb voorbereid.


‘Schrijven doe je met je hart, herschrijven met je hoofd,’ zo staat geschreven.
Mijn conclusie: niet alles geloven wat geschreven staat. Op mijn slechtste dagen herschrijf ik met mijn ogen, waarmee ik door een rietje naar een komma staar. Ik weet wat er gebeurt als ik die komma laat staan (namelijk: niets) en ik weet wat er gebeurt als ik hem weghaal (namelijk: alles voor en na de komma kan ook weg). ‘Ik ben mijn eigen bananenschil,’ zei Kees van Kooten.
Tot ik er gisteren gewoon mee stopte. Vraag me niet wat precies de directe aanleiding was, maar ik zette abrupt de laptop uit, trok de voordeur achter me dicht en liep de wijde wereld in. Spontaan of welbewust (Swiebertje) zou ik het zeker niet willen noemen, eerder ten einde raad (Remi) – maar het kostte achteraf opvallend weinig moeite. Eenmaal in het zonnetje zag ik een pasgeboren eendje in een sloot, hoorde ik een vogel fluiten, lachte ik naar een leuke hond en zei ik vriendelijk goedemorgen tegen een wildvreemde meneer. Wanneer je eenmaal ziet, noteer ik in mijn notitieboekje, hoe weinig mensen elkaar nog groeten, kun je eigenlijk nog maar één ding doen.

Wandelend op een brug, reismetafoor par exellence, kreeg ik een welhaast Kosmisch Inzicht Aangaande Herschrijven: het is over wanneer je er gewoon mee stopt. Op stap is een kwestie van opstappen. Dus mocht u de thrillerschrijver zoeken...



Aflevering 5
(02-06-08) Een reisfeuilleton op zoek.
Thrillerschrijver dubt over reisverhaal voor nieuwe rubriek van Crimezone.


Luisterend naar de autoradio denkt de thrillerschrijver thrillerschrijvergedachten. In de file op de snelweg, levensader, metafoor. Nederland 2008: ontevreden stilstand. Allemaal te laat weggegaan, allemaal bezig met later. Want als ik een miljoen op de bank had, nou dan zou ik... Als ik eerst maar van school ben, nou dan ga ik… Als ik eerst maar mijn rijbewijs haal, eerst maar het huis uit ben, mijn eerste auto, een huisje, een baantje, een nieuwere auto, een betere baan, een groter huis, een grotere auto, een auto van de zaak, een autootje voor het vrouwtje. Later schat, als het wat rustiger is op de zaak, als de kinderen het huis eerst maar uit zijn. Als de feestdagen achter de rug zijn, volgend jaar, dan ga ik bewegen, stoppen met roken, meer op mijn eten letten. Later, als we dood zijn, dan hebben we de foto’s nog en zal ik mij vreselijk missen op mijn crematie.

We schelden op de file, maar gaan er wel in staan, hebben geen enkel besef van onze eigen rol. Oost-Indisch blind roepen we dat Den Haag het moet oplossen, meer asfalt, nu! eindelijk! Alsof we werkelijk geloven dat meer van hetzelfde de oplossing is. Den Haag? Daar zijn we toch juist zo ontevreden over?

Vrachtwagens toeteren ontevreden, willen van Den Haag een lagere dieselprijs. Boeren laten ontevreden melk weglopen op de weilanden, willen van Den Haag een hogere melkprijs. Politieagenten gaan akkoord met Den Haag, maar zijn nog steeds ontevreden, want ze wilden meer. Verbijsterd dat Den Haag een Herfkens toestaat en een Karel van der Graaf – zelfs als iemand eindelijk wat meer krijgt, zijn wij ontevreden.

De stand van het land, in de file 2008: geen ruimte geven, wel nemen. Niet luisteren naar meningen, ze wel geven. Het is hetzelfde als voor 39 euro een week all-inclusive naar Turkije boeken en je vervolgens opwinden over al die toeristen bij het buffet.

De ochtendspits gaat rond de lunchspits naadloos over in de avondspits. De kinderen te laat naar bed, de ouders te laat naar bed. Morgen vroeg weer op, da capo al fin, klaar voor een nieuwe dag onbevredigd. Wat een geluk dat we nog even Pauw en Witteman hebben gekeken, anders zouden we het op elkaar botvieren.

Oké, ik sla door. Dit schaven we nog wel bij tijdens het herschrijven. Anyway, zo reis ik dus. Geen idee of Crimezone het ook zo bedoelde. Morgen gaan we er weer een touw aan vastknopen.



Aflevering 6
Thrillerschrijver op reis in zijn eigen wereldje.
(03-06-08) Maar hoe zit het dan met de research, Asman? Je kunt toch niet serieus proberen een boek over die historische aanslag op Frans-Ferdinand te schrijven zonder op zijn minst een keer op diezelfde straathoek in Sarajevo te hebben gestaan? Al was het maar om de sfeer op te snuiven?


Goede vraag. Gaat u mee? We reizen in onze fantasie naar Sarajevo, het is 28 juni 2006, even voor tienen. Tweeënnegentig jaar geleden, op de kop af, gebeurde het. Precies hier. De kade heet al lang geen Appel-Kai meer, maar de rivier en de brug hebben we gevonden. We snuiven met name uitlaatgassen en we zoeken nog een tijdje tevergeefs naar de in de stoep uitgehouwen voetstappen van Gavrilo Princip die de folder ons beloofde. We zijn trouwens niet de enige – wat een drukte hier.
Weet je wat? Als we nu allemaal onze ogen en oren sluiten, en onze neuzen, misschien dat we dan de motorcade met de kroonprins de hoek om zien komen en…
Voelt u ‘m? Kansloos. (Terzijde: door het woord motorcade staan er ineens een paar van ons op een plein in Dallas.)

Van mijn meest recente Balkanreis herinner ik me geen enkele bezienswaardigheid, maar wel twee buren, Gosku en Georgos, een Turk en een Griek, die het zo goed met elkaar konden vinden dat ik ze vroeg of zij Cyprus niet even voor ons wilden oplossen. Stelt u zich voor: VN-resolutie 541B, de bewezen aanpak-aanpak.
Zou het zo simpel zijn?
Volgens mij wel.
Maar wat moet Verhagen dan?
Precies wat hij nu ook doet: het complexer maken.

Morgen meer over feiten in thrillers.



Aflevering 7
Wij gaan moedig voorwaarts met ons reisfeuilleton op weg van A naar B (maar Z is ook goed)

www.willemasman.com feliciteert collega Charles den Tex, winnaar van de Gouden Strop 2008 voor Cel.

Hoe meer feiten ik noem van… zeg een grot, hoe meer ik de grot in uw hoofd probeer geweld aan te doen. Wie State of Fear heeft gelezen, van collega Crichton, weet wat ik bedoel. Ik vond het een ontspoord, drammerig boek. Geen moment heb ik de neiging gehad om de overdosis feiten die hij citeert te gaan geloven – integendeel was mijn reactie omgekeerd: ach, wetenschap. Erger nog: het verhaal dat de omslag mij beloofde, had de spanning van een leeglopende fietsband.

Maar de feiten moeten toch kloppen? Ach, feiten. Feiten zijn afspraken tussen verkopers van encyclopedieën en geschiedenisboeken.

Wie nog in feiten gelooft moet de prachtige televisieserie Europa van collega Mak nog maar eens gaan zien en vervolgens wat de heren historici van de feitenmaffia, die het alleenrecht op de waarheid in pacht denken te hebben, over hem uitstortten. Joris Luyendijk, ook goed, zelfde verhaal. 'Niets is waar en zelfs dat niet,' zei collega Multatuli (en zelfs dat zei hij niet).


Eén van de mooiste complimenten die ik kreeg over De Cassandra Paradox was een mevrouw die het boek in Ecuador las. Tweehonderd mijl te noorden van Quito is ze op zoek geweest naar Lugar Nuevo. Ze stuurde me een berichtje dat ze zo had genoten van mijn beschrijving van de Andes, zo herkenbaar en treffend. Ik kon het niet over mijn hart verkrijgen haar de feiten te geven, namelijk dat de bergketen die ik beschreef in werkelijkheid in Italië ligt.
Had u dit liever niet geweten?
Mee eens.
Feiten zijn magiekillers.

Nog een voorbeeld: In mijn verantwoording en nawoord bij Britannica schreef ik hoelang de Kaiser in werkelijkheid in Doorn verbleef, want de feiten moeten kloppen nietwaar? Een lezer reageerde onthutst: wat jammer dat ik hem dat feit op de valreep nog meegaf en hem daarmee de illusie ontnam.
Verhalen willen we, geen feiten.

Morgen verder. Ik schat dat we zondag a.s. aankomen, maar maandag of dinsdag kan ook. Never stress on a day of travel.



Aflevering 8
Een reisfeuilleton dat een punt dreigt te naderen.


(06-06-08) Op een brug in Amsterdam wandelt een meneer – hij kijkt niet op of om, hij leest ingespannen een boek, al lopende. Ik zie in die meneer ineens een archetype van toeristen in een vreemde stad, gebogen over een plattegrond of een Lonely Planet, alsof ze hier zijn om de bezienswaardigheden af te vinken, een spreadsheet als vakantiebestemming. Ik ben nog nooit in… zeg Stockholm geweest, maar als ik een dergelijke meneer daar nu op een brug laat lopen, ziet de lezer hem ogenblikkelijk voor zich. Wanneer zal die meneer zich realiseren dat hij dat prachtige boek over Stockholm ook thuis op de bank had kunnen lezen? Pas als hij het uit heeft? (Terzijde: als ik die meneer in Parijs laat lopen, is zijn boek tien tegen een The Da Vinci Code.)
We kennen namelijk allemaal wel zo'n meneer (m/v) die controleert of de stad wel klopt, misschien is het wel een familielid zelfs, of nog dichterbij: u herkent zichzelf. Precies mijn punt: het gaat niet om juistheid en volledigheid, het gaat om herkenning, vandaar dat dit genre zo worstelt met originaliteit.

Ik kan naar Schiphol rijden en me naar de meest exotische plekken op aarde laten vliegen, maar neem mezelf mee. Als ik niet kan schrijven of erger nog: niet kan kijken, helpt het me geen fluit. Ooit was ik slachtoffer van een reisgids die te trots was op zijn stad en op zijn feitenkennis. Kijk daar eens, heb je dat gezien, kijk daar eens? Niets onthouden van die stad, ik wilde er zo snel mogelijk weg, maar die gids zal ik nooit vergeten.

Heeft u die afgrijselijke Grisham gelezen, The Broker, waarin de hoofdpersoon voornamelijk zit te koffieleuten in Italië? Nee, dat is niet helemaal waar; tussendoor kuieren we ook wat door de stad, en maken we elke palazzo, elke piazza en elke via mee. Collega Grisham was tot over zijn oren verliefd op de stad, de espresso, de vongole en de tagliatelle al dente, elk slokje elk hapje moest nog fijner en heerlijker dan het vorige door onze strot. The Broker is completeness disorder, Johannes van Dam meets Teleac, Italiaans voor beginners. Niet voor het eerst nam ik mij voor dat dit mijn allerlaatste Grisham aller tijden was (toen moest The Innocent Man nog komen). Grisham heeft onderweg zijn plezier om zeep geholpen, de magie kapotgemaakt, de droom verkwanseld voor een voorschot (was Mephisto zeker even vergeten).

Zoals collega Charles den Tex het prachtig formuleert: ‘op zijn best is schrijven je onbevangenheid terugvinden’. Ik hoop op de terugkeer van Grisham, De Onbevangene.

Zo, nu we hebben gefressen, tijd voor die Moral.



Aflevering 9 (slot)
Reisverhaal op zoek naar de eerste herschrijfronde.
Wat ons resteert: de hoop dat het goed afloopt.


(09-06-08) Voor mij is schrijven als reizen als leven: op zoek naar A en dan hopen dat je er nog open voor staat wanneer het uiteindelijke resultaat B blijkt te zijn, of Z, of Q-3978. Ontsporen is een deel van creatie, gebaande paden zijn er al genoeg. Dus als u vindt dat ik teveel afdwaal, dat Asman nu definitief de weg kwijt is: dank u voor de waarschuwing (die ik hoor als compliment: ik ben op de goede weg, dit is bekend terrein voor mij, en geloof het of niet I’ve been here before and I know the way out. Ik waarschuw u ook alvast: over Asmans ontknopingen is zo mogelijk nog meer discussie).

Voor mij is reizen als schrijven als leven: het is laptop uit, de wereld aan. Het is concentratie en focus en actie op zijn tijd, maar tegelijkertijd juist geen focus en hoe dan ook geen geweld. Not a nation state, a state of mind, wat zou het heerlijk zijn als ze dat bij de Verenigde Naties gingen geloven. Overal en nergens heen, naar alle tijden, vrijheid van geest, van locatie, regels, feiten, werkelijkheid. Ja de Turks-cyprioten is onrecht aangedaan, so? Ja de Grieks-cyprioten is onrecht aangedaan, so? Wat willen we vandaag? Verantwoordelijkheid nemen? Dader blijven of slachtoffer? Is er een andere weg (ongebaand en ongetwijfeld doodeng en pijnlijk)?

Voor mij is schrijven eerst en vooral zien en ervaren en erop vertrouwen dat het formuleren, het denken, het herschrijven, straks heus nog wel aan de beurt komt. Ongewoon zien, maar ook ongewoon luisteren, ruiken, voelen, proeven, inademen, alles mag. Iedereen kent die Eureka!-momenten: creatie, het magische moment tussen een probleem en een oplossing, op de grens van denken en juist niet, het ontdenken.
Het is de regels ter discussie stellen van allen die het beter denken te weten (meestal onder het kopje ‘ervaring’). Voor collega Tomas Ross werkt het, faction, hij heeft er zijn eigen genre mee geschapen, met al zijn voors en tegens, buitengewoon knap. Of voor collega Elmore Leonard, nog zo’n icoon. Zijn werk heb ik verslonden, alle boeken allemaal goed, maar in zijn tien geboden staat No Prologue, ik bedoel maar. Hij moet dronken zijn geweest. Mijn advies: wantrouw elk advies (Epimenides, 2008).

Het is afstand nemen van de komma, 10 meter helpt al, of de vraag van een goede vriend waar het nou eigenlijk over gaat? Maar dat is pas het begin: de werkelijke afstand zit in je hoofd, het is een verbinding, een schakeling kleiner dan een miljoenste nanomillimeter.

Zou het niet geweldig zijn als Nederland een keer vakantie nam? Afstand nemen van onszelf? Onze goede en minder goede eigenschappen zien, vanuit Darfoer of Bagdad? Of vanuit de Belgische Ardennen, ook goed. Dan zien we nog steeds niet de werkelijkheid, maar het is een begin.


Dus als u zich afvraagt waarheen de thrillerschrijver de afgelopen dagen in vredesnaam op stap was, dan is het antwoord: Groeten uit Asmania. In mijn hoofd op reis, grenzeloos. Soms lukt het pats! raak! en staat het zomaar op papier, een tien. Soms heb je het gevoel in één ruk naar Spanje te zijn gereden, maar blijkt het bij aankomst een viertje, of een zesje, max. Schrijven is reizen is leven, is afkijken, ontdekken wat bij je past, durven een stapje verder te gaan, op je bek gaan, je voornemen de fout nooit meer te maken, er dan toch weer intrappen. Het is soms een dot gas geven, soms keihard remmen, je les tegenkomen tot je hem hebt geleerd. Want vaak (zoals nu) moeten er nog wel een paar herschrijfrondes overheen wil Asman voor de lezer consumeerbaar worden.

Ik zet de laptop even uit, en ga mezelf de komende weken wat minder serieus nemen.
Negenenveertig jaar gedaan over het bereiken van dit punt. Wanhoop niet: ineens ben je er.

De punt: klassiek slot van elk reisverhaal.