Karen Armstrong: 'Ik dacht, dit is mijn kans met Paulus af te rekenen'

U heeft al eerder een boek geschreven over Paulus. Waarom nu een tweede boek?

'Omdat ik vind dat ik hem geen recht heb gedaan in mijn eerste boek. Ik stond aan het begin van mijn carrière en wilde eigenlijk helemaal niet over religie schrijven. Mijn ambitie lag bij de Engelse literatuur, daarin was ik afgestudeerd. Maar dat ging niet goed, ik had een verkeerde carrièrekeuze gemaakt. Toen bood Channel 4 me aan om in Jeruzalem een televisieserie te schrijven en te produceren over Paulus. Natuurlijk accepteerde ik het aanbod, ik was immers werkloos. Ik dacht, dit is mijn kans met Paulus af te rekenen. Men vindt immers dat hij het Christendom heeft kapotgemaakt, hij was een autoritaire vrouwenhater. Maar hoe meer ik zijn teksten bekeek, geholpen door een Bijbelwetenschapper, hoe duidelijker het me werd dat mijn beeld van Paulus niet klopte. De televisieserie was geslaagd, maar ik heb daarna zo veel meer geleerd over het vroege Christendom en over andere religies. Ik vond daarom dat ik een nieuwe poging moest wagen. Zoals zoveel van mijn latere werk bestaat dit boek dan ook uit het corrigeren van mijn eerdere werk.'

Heeft Paulus een boodschap voor ons?

'Zeker! Zijn werk draait om het begrip gelijkheid. Zoals hij zegt: “Geen Jood, geen Christen, geen man, geen vrouw, geen slaaf, geen vrije man.” In de premoderne tijd was meer gelijkheid noodzakelijk om de economie te laten groeien. Het werd onderdeel van het ontstaan van een moderne samenleving. Maar echte gelijkheid hebben we nog steeds niet bereikt, zelfs hier niet. En er is al helemaal geen mondiale gelijkheid. Neem de recente aanslagen in Parijs, we maken ons alleen maar druk als de slachtoffers uit het westen afkomstig zijn. Een dag voor de aanslagen in Parijs kwamen 44 mensen om in Beiroet, geen woord was daar over te horen. Een Syrische vluchteling zei hierover op de televisie "Jullie maken je alleen druk om het lot van mensen uit het Westen". We ontkennen het allemaal, maar we hebben in het Westen een mondiale hiërarchie geschapen, waarin sommige levens meer waard zijn dan anderen. Totdat we dit aanpakken, maakt het bombarderen van Syrië geen verschil.'

Was Paulus de eerste die opkwam voor gelijkheid?

'Nee, die oproep vind je terug in alle wereldreligies. Waarschijnlijk omdat we als jagers-verzamelaars hebben geleefd in het Stenen Tijdperk. Egalitarisme was de basis van jagers-samenlevingen. Als je op gevaarlijke dieren jaagt, moet iedereen wel samenwerken. Maar premoderne beschavingen in Afrika, Azië, China en Europa waren gebaseerd op landbouwproductie. Daar pakte een aristocratie van zo'n vijf procent van de bevolking de productieoverschotten af van de bevolking en dwong ze zo om als horigen te leven van een minimuminkomen. De bevolking werd zo onderdrukt. Historici stellen dat deze scheve verdeling een noodzakelijke voorwaarde was voor de ontwikkeling van onze moderne maatschappij. Dat het een geprivilegieerde klasse creëerde, die tijd en geld had voor de ontwikkeling van kunst en wetenschap waarop vooruitgang is gefundeerd. Ook in onze moderne samenlevingen hebben we geen gelijkheid bereikt. We zijn de premoderne gelijkheid verloren, maar herinneren ons die nog wel. Al vanaf het oude Mesopotamië zijn er mystici, dichters, profeten geweest, die zich hier voor uitspraken. Paulus is de eerste Christelijke schrijver die tot aan het eind van zijn leven heeft gevochten tegen de politieke status quo en tegen onrechtvaardigheid. In de Christelijke kerken van vandaag zien we Paulus' boodschap helaas niet terug.'

Voor wie heeft u het boek geschreven?

'Het boek is bedoeld voor het algemene lezerspubliek, maar de leiders van de kerk zouden het zeker ook moeten lezen. Of je het leuk vindt of niet, Paulus maakt deel uit van de westerse beschaving. We zijn van oorsprong een christelijke samenleving. Paulus is een van de belangrijke personen uit ons verleden, die we moeten kennen.'

Uw roept in uw lezingen op tot compassie. Doet Paulus dat ook volgens u? 

'Ja, zeker. Let wel, compassie is niet hetzelfde als andere mensen zielig vinden. Compassie heeft een Grieks-Latijnse oorsprong en betekent "iets verdragen met iemand anders". Lijden met een ander, jezelf in andermans positie plaatsen. Het is hetzelfde als de zogenaamde gulden regel. Wat gij wil dat u niet geschiedt, doe dat ook een ander niet. Als je het vervelend vindt als je tradities belachelijk worden gemaakt, spreek dan ook niet onaardig over de tradities van anderen. Als je niet wilt dat mensen je wreed behandelen, behandel hen dan ook niet wreed. Elke religie heeft een eigen variant op deze regel ontwikkeld. De eerste geschreven vorm vinden we bij Confucius, 2500 jaar geleden. Hij zei dat het de rode draad was in zijn leer en dat iedereen het elke dag zou moeten oefenen. Leven volgens deze regel is volgens Paulus de beste manier om je eigen ego te transcenderen. Ik ben er van overtuigd, dat alleen als we nu de gulden regel wereldwijd implementeren, zodat alle volkeren behandeld worden zoals we zelf behandeld zouden willen worden, de wereld een leefbare plek zal kunnen zijn.'

Hoe verhoudt de huidige vluchtelingencrisis zich hiertoe?

'Migranten laten zien dat het bestaande systeem op instorten staat. Islamitische Staat (IS) is het directe resultaat van het binnenvallen van Irak door onder andere De Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk. Er lijkt nu weer gekozen te worden voor meer bommen, in plaats het aanpakken van de problemen middels een ander Midden-Oosten beleid. De gulden regel betekent ook “Leg anderen niet op, wat u zelf niet wenst”. Het Britse rijk legde in haar koloniale verleden anderen wel haar wil op en doet dat nog steeds. Ik werd vorig jaar dan ook heel boos toen de mensen zag demonstreren in Parijs voor vrijheid van meningsuiting. Veel van de demonstranten, zoals bijvoorbeeld David Cameron, steunen al jaren lang autoritaire leiders in het Midden-Oosten, die hun volk geen enkele vorm van vrijheid van meningsuiting toestaan. Denk bijvoorbeeld aan Saoedi-Arabië en Iran tijdens de Sjahs, Mubarak in Egypte en Assad. De Fransen en Britten hebben honderd jaar geleden geografische grenzen vastgelegd in dat gebied, op een zodanige manier dat die landen niet zonder ondersteuning van hun kolonisator konden functioneren. Het gevolg is dat we nu in een onstabiele wereld leven. Na het gevecht om koloniale macht in de 18e eeuw in Afrika, Azië en het Midden-Oosten door Europese landen, is er nu een gevecht om Europa gaande.'

U schreef een "Charter for Compassion", waarom?

'Ik werd ziek van het luisteren naar religieuze leiders, die alleen maar praten over homoseksualiteit, of een of ander dogma, zonder de gulden regel ook maar te noemen. Een BBC televisieprogramma volgde een groep van de Church of England die over de hele wereld trokken en over homoseksualiteit praten in Afrika. De manier waarop deze bisschoppen over elkaar spraken was gewoonweg walgelijk. Geen gulden regel, geen gelijkheid en geen medelijden. Toen de TED organisatie me vroeg wat ik wilde voor een betere wereld, hebben we een panel samengesteld van twintig denkers en activisten, uit zes van de grote wereldreligies. We schreven een "handvest voor compassie", waarin we in 350 woorden mensen oproepen om terug te keren naar de gulden regel als de essentie van moraliteit en spiritualiteit. In een tijd waarin verschillende religies veelal met elkaar overhoop liggen, vonden we elkaar in deze tekst. Na het publiceren van dit handvest gingen mensen er ook echt naar handelen. Natuurlijk willen we graag een warm gevoel van binnen, het is fijn om jezelf een goed mens te vinden of jezelf te vergeven. Maar dat is slechts westers hedonisme. De meest actieve en effectieve helpers waren overigens niet religieuze mensen, maar zakenmensen. Ik ben blij met hun hulp, niet iedereen hoeft van mij te mediteren om een zuivere ziel te krijgen. Ik wil alleen maar dat mensen zich op een andere manier gaan gedragen.'

Wat doen de ondertekenaars van het handvest?

'Allerlei verschillende dingen. Zo bouwt een Pakistaanse zakenman zogenaamde "Schools of Compassion" in Pakistan, waar compassie wordt geïntegreerd in het curriculum. Het doel van de scholen is om de leiders van de toekomst op te leiden. Er zij nu 75 van deze scholen, de organisatie wil er 1000 stichten. Een ander voorbeeld is de stad Karachi, die heeft zichzelf uitgroepen tot "Compassionate City". Naast Karachi zijn er op dit moment wereldwijd al 30 steden die het handvest ondersteunen. In Louisville, Kentucky heeft de burgemeester een Holiday Inn hotel gekocht om te laten fungeren als daklozenopvang. In Brighton wordt nu geld verzameld om hetzelfde te doen, zodat ook daar niemand op straat hoeft te slapen. Een ander voorbeeld is een mentoring-programma voor achtergestelde jeugd. Oudere kinderen zijn mentor voor jonge kinderen. Het is altijd mijn droom geweest om steden samen te brengen in stedenbanden. De stad Amman is zo'n band aangegaan met een stad in de VS.'

Is er nog een rol voor kerken, of spelen zij hierbij geen rol?

'Met name moslims spelen een positieve rol. Een jonge imam die ik in Washington ontmoette, doet mee. Hij staat aan het hoofd van een Islamistisch centrum in Washington, waar elke dag 2500 mensen bij elkaar komen en is het hoofd van de Islamic Organisation of North America, de grootste moslimorganisatie in Canada en de VS. Hij bouwt "moskeeën van compassie", moskeeën waar vrouwvriendelijk gedrag de norm is. Moskeeën van compassie leiden hun eigen imams op met een opleidingsprogramma waarin aandacht wordt geschonken aan compassie. Jongeren worden opgeleid tot ambassadeurs om contacten tussen religies te verbeteren. Ze leren op een kalme, waardige, effectieve manier te communiceren. Op deze manier proberen ze de negatieve invloed van Saudi-Arabië te verminderen.'

Worden de mondiale verschillen steeds groter?

'Het seculiere Noord-Europa isoleert zich steeds meer van de rest van de wereld, waar religie weer volop terugkomt. Nou is niet alle religie goed, zoals boeddhisten zeggen: "er zijn ongeoefende vormen van religie". Maar we zijn in het westen vast blijven zitten in de moderne opvatting van religie als een verzameling dogma's. Maar geloof betekende oorspronkelijk praktische toewijding, "pistis" in het Nieuwe Testament. Toewijding dus, in plaats van intellectuele acceptatie van een verzameling waarheden. We hebben van religie helaas een intellectuele activiteit gemaakt. Paulus probeert echter helemaal niet op te leggen wat je moet geloven, hij heeft het over je committeren om je op een bepaalde manier te gedragen. Je moet je van je eigen ego verlossen. Dat is de rode draad door alle grote wereldreligies.'

Waar werkt u op dit moment aan?

'Ik ben onderzoek aan het doen voor een nieuw boek over religie en het lichaam. Het gaat over de rol van het menselijk lichaam in religie en hoe religie is verworden tot een geestelijke activiteit. Daarnaast gaat het over de dood. In religies is er altijd een worsteling geweest met het feit dat we een bewustzijn hebben. We zijn bewust van onze sterfelijkheid, hoe moeten we daar nou mee omgaan? Ik denk dat we dat niet goed doen. We helpen mensen niet om op een waardige manier te sterven. Aan het einde van mijn moeders leven probeerden artsen haar te genezen, maar dat had ze niet nodig. Wat ze wel nodig had, was hulp bij haar afscheid. Nederland is naar mijn mening een land van ontkenning door te denken de dood kunnen beheersen. Het is interessant om te onderzoeken hoe er door de tijd heen over de dood is gedacht en hoe er mee is geleefd.'