'Schuim der aarde' wint Hebban Debuutprijs 2017 voor Beste Roman

op 26 oktober 2017 door Hebban Crew 2 reacties

‘Schuim der aarde’ van Roxane van Iperen is door de achtkoppige jury, bestaande uit Hebban-redacteuren, recensenten en Club Tien leden, verkozen tot winnaar van de Hebban Debuutprijs 2017. Dat werd zojuist bekendgemaakt in de speciale boekenuitzending van het populaire programma Tijd voor MAX Radio.

“Roxane van Iperen neemt haar lezers serieus; ze legt niet te veel uit en ze laat hen zelf hun weg zoeken, verdwalen en de weg weer vinden, waardoor de lezer steeds meer geïntrigeerd raakt door deze ingenieus opgebouwde roman.”

In de debuutroman van Roxane van Iperen maken we kennis met de verschillende werelden die Brazilië rijk is. Door middel van drie personages schetst ze het leven vol weelde in de stad, het armtierige bestaan op de berg en de wetteloosheid van de woestijn: het jongetje Anjo groeit op een vlakte in Brazilië op, Lucy overleeft door haar lichaam te verkopen en politieagente Elizabet lijkt alles te hebben, maar is toch niet gelukkig. Die drie verhalen, van het platteland tot op de berg en in de stad, komen langzaam bij elkaar en nemen de lezer mee naar de meedogenloze wereld van Brazilië, waar het recht van de sterkste geldt.

De drie verhaallijnen hebben elk hun eigen ritme en sfeer, maar worden verbonden door de duistere ondertoon. De perspectiefwisselingen zorgen zowel voor meedogenloze als voor naïef vrolijke passages. Die afwisseling is noodzakelijk om als lezer niet te verdrinken in de ellende die de personages te wachten staat. Maar ondanks de treurige thema’s die beschreven worden (misbruik, macht, eenzaamheid, kinderloosheid, handicaps) wordt het boek nergens een tranentrekker.

Dat heeft vooral te maken met de waarnemende, nuchtere stijl die Van Iperen hanteert en die nergens sentimenteel of dramatisch wordt. Ze schrijft met compassie, energie en verbeeldingskracht. De stijl is op een on-Nederlandse manier urgent en realistisch en doet denken aan prozaverslagen uit keiharde landen als die van Coetzee (Disgrace) of Whitehead (De ondergrondse spoorweg). De keuze voor haar onderwerp is dan ook zeer origineel, vindt de jury; waar veel debuten vooral gericht lijken te zijn op de eigen navel, kijkt van Iperen ontwapenend rond in de wereld. En beschrijft zij wat ze ziet. Het is niet mooi, wat ze ziet, maar ze beschrijft het met flair.

Van Iperen voert drie verschillende, complexe, genuanceerde en daardoor heel menselijke hoofdpersonages op, die elk op zich een bijzondere levenslust uitstralen, ondanks de barre en uitdagende omstandigheden waarin ze zich bevinden. Hierdoor ontstaat een heel directe, sterke empathie en betrokkenheid, en wordt de lezer aangezet tot een ethische leeshouding en tot onvermijdelijke reflecties over de vage grenzen tussen goed en kwaad. De ontwikkeling van de verschillende personages is knap en geloofwaardig beschreven. Hoewel Anjo, Lucy en Elizabeth gebonden zijn aan de wetten en regels van hun buurt, vinden ze in die kleine ruimte mogelijkheden om zich van anderen te onderscheiden en om te ontwikkelen. Die genuanceerdheid zorgt er ook voor dat het verhaal maatschappijkritisch is zonder moraliserend te worden.

Ondanks de concrete, specifieke Braziliaanse setting reikt het boek ook een aantal universele thema’s aan: hoe verhoudt de mens zich tot zijn natuurlijke omgeving; is hij een speelbal of kan hij zich bewegen als een vrij, autonoom wezen? En hoe slaagt hij erin om zingeving, richting en duiding aan zijn leven te geven, als individu binnen de massa en in interactie met de ander?

Schuim der aarde is een indringend boek dat lang blijft nazinderen. Aan niets is te merken dat Van Iperen een debuterend auteur is. Haar roman is een ijzersterk en prijzenswaardig debuut met internationale allure dat Roxane Van Iperen terecht op de literaire kaart plaatst.

Schuim der aarde is verschenen bij Lebowski publishers.

De Hebban Debuutprijs voor Beste Roman werd dit jaar voor de tweede keer uitgereikt. Vorig jaar werd de prijs gewonnen door Lize Spit voor Het smelt.

De andere genomineerden waren: