Serie: Zwaarden van Lankhmar

Voor velen (waaronder ik) was de grootste schrijver van de Sword & Sorcery Fritz Leiber (1910 - 1992), een Amerikaan die zowel sciencefiction, fantasy, als horror schreef. Leibers bekendste werk is een reeks verhalen over twee zwaardvechters, geschreven over een periode van vijftig jaar, aangeduid als de Zwaardenreeks.

Hoofdfiguren uit de reeks zijn Fafhrd en de Grijze Muizer. Zij ontstonden in een drukke briefwisseling tussen Leiber en zijn vriend Harry Otto Fisher, in 1934, bijna als in een rollenspel. Fafhrd was gebaseerd op Leiber zelf, die 1,93 m mat en de Muizer op de kleine Fisher. Fafhrd is een rossige barbaar uit het koude noorden. Hij verliet zijn clan om de woede (en de ijsmagie) van de sneeuwvrouwen te ontlopen. Hij vecht met het geduchte slagzwaard Grijsstaf. Hij is een fijnproever van wijn, vrouwen, humor en avontuur. De achtergrond van de Grijze Muizer is minder duidelijk, maar hij is een kleine, lenige man die waarschijnlijk uit het zuiden komt. Opgeleid als magiër, maar die kennis gebruikt hij nooit meer - hoewel hij nog steeds gefascineerd is door toverij. Welke rapier hij ook gebruikt, hij noemt het altijd Scalpel, en zijn dolk Katsklauw.

Beide helden hebben een tovenaar als adviseur: Fafhrd de losbandige magiër Ningauble met de Zeven Ogen, ook bekend als de Roddelaar der Goden. De Grijze Muizer wordt bijgestaan (soms) door de hebzuchtige magiër Sheelba van het Oogloze Gezicht. Deze tovenaars laten nooit hun ware gezicht zien, want die zou de meeste helden waanzinnig maken.

Leibers helden zijn allesbehalve lieverdjes. Hij wilde een paar fantastische helden scheppen die meer menselijke trekjes hadden dan supermensen als Conan en Tarzan. In het voorwoord van Zwaarden en ijsmagie worden ze omschreven als "...rauwe rabauwen, ruziemakers, wijndrinkers, vol fantasie, romantisch, aards, diefachtig, sardonisch, geestig, altijd op zoek naar avontuur in de hele wijde wereld, met als hun eeuwig lot ontmoetingen met de dodelijkste vijanden, de verbitterdste tegenstanders, de allerverrukkelijkste vrouwen en de griezeligste tovenaars en bovennatuurlijke beesten en andere personages."

Lankhmar - stad der dieven
Veel verhalen van de reeks spelen zich af in de exotische stad Lankhmar, stad der dieven, de stad van de Zwarte Toga. Fafhrd en de Muizer beleven in de loop van hun leven avonturen in alle uithoeken van de wereld van Remmin (Nehwon in het Engels; lees achterstevoren), maar altijd keren ze terug naar deze fabuleuze stad.

De verhalen over het tweetal verschenen oorspronkelijk in Amerikaanse magazines als Unknown, Suspense, Other Worlds en Fantastic. Eind jaren zestig vroeg redacteur Donald Wollheim aan Leiber om zijn verhalen te bundelen, zodat ze in boekvorm uitgegeven konden worden. Leiber ordende de verhalen niet alleen op hun interne chronologische volgorde, hij schreef nieuwe verhalen waarmee hij de bestaande verhalen beter kon verbinden. Om een voorbeeld te geven: het allereerste verhaal over Fafhrd en de Grijze Muizer, Het adeptengambiet, speelt zich af in het oude Griekenland. Dit verhaal is opgenomen in Zwaarden in de mist, het derde boek van de reeks, en wordt daarin voorafgegaan door een korte sequentie waarin het duo een verkeerde afslag neemt in de grot van Ningauble. Op deze manier zijn alle verhalen aan elkaar verbonden. Het resultaat is een bijna epische cyclus, die begint in de jeugd van de personages en eindigt met hun pensioen.

De verhalen hebben een gigantische invloed op het fantasygenre gehad. Leiber introduceerde onder andere: de dief als hoofdpersonage, dieven- en moordenaarsgilden, het idee dat de kracht van een god afhankelijk is van hoeveel aanhangers hij heeft, en de stad als locatie van het fantasyverhaal. Bovendien bedacht hij de term 'Sword & Sorcery' voor dit type fantasy.

De reeks bestaat uit zeven delen. Deze zijn in het Nederlands vertaald door Ivain Rodrigues de Leon, en uitgegeven door Meulenhoff, Amsterdam.

Zwaarden en duivelskunst (Swords and Deviltry, 1970)
In deze bundel zijn drie verhalen opgenomen. Het eerste vertelt hoe de achttienjarige Fafhrd de ijsbarbarenstam ontvlucht. Het tweede verhaal gaat over de jonge tovenaarsleerling Muis, die zijn leraar-magiër vermoord aantreft en zich wreekt. Het derde verhaal is Noodlottige ontmoeting in Lankhmar, waarin Fafhrd en de Grijze Muizer elkaar voor het eerst ontmoeten en hun bondgenootschap smeden.

Zwaarden tegen de dood (Swords Against Death, 1970)
In dit deel zijn de oudste verhalen opgenomen. Ze ademen een macabere, Gothische sfeer uit en zitten vol verlaten torens, zwarte priesters, levende doden, afgodsbeelden, et cetera.

Zwaarden in de mist (Swords in the Mist, 1968)
Het eerder genoemde Het adeptengambiet beslaat een groot gedeelte van dit boek. Een ander verhaal, Magere tijden in Lankhmar, speelt zich volledig in Lankhmar af, waardoor we veel details over de stad te weten krijgen. Verder bezoeken we het rijk van de zeekoning en (natuurlijk) zijn mooie dochters.

Zwaarden tegen magiërs (Swords Against Wizardry, 1968)
Onze helden beklimmen de berg Sterhelling, waar ze o.a. de liefde bedrijven met onzichtbare godinnen en onzichtbare edelstenen buitmaken. Verder komen we erachter wie nou eigenlijk de beste dieven van Lankhmar zijn. Het laatste verhaal in dit deel, De heren van Quarmall, werd gedeeltelijk geschreven door Leibers vriend Otto Fischer.

De zwaarden van Lankhmar (The Swords of Lankhmar, 1968)
Een volledige roman, dit keer. Fafhrd en de Grijze Muizer krijgen te maken met Hisvet, een dame die half mens, half rat is en haar vader Hisvin, een weerrat. Hun rattenkoninkrijk beneden Lankhmar probeert de macht in de stad over te nemen. We maken ook kennis met de Duitser Karl Treuherz, die verschillende universums afreist op zoek naar bijzondere dieren voor zijn interdimensionale dierentuin.

Zwaarden en ijsmagie (Swords and Ice Magic, 1977)
Het duo wordt een jaartje ouder. Wanneer hun tijd is gekomen is om te sterven, nemen ze het op tegen de Dood zelf, die het na een aantal mislukte aanslagen op hun leven maar opgeeft. De goden zijn ontevreden over de hoeveelheid verering die het tweetal hen geeft – geen – en confronteren hen met de vrouwen uit hun verleden. Ten slotte reizen Fafhrd en de Grijze Muizer naar het Rijneiland, waar ze te maken krijgen met de Noorse goden Loki en Odin.

Zwaarden in de schemering (The Knight and Knave of Swords, 1988)
Dit laatste deel speelt zich af op het Rijmeiland, waar onze helden met pensioen zijn. De verhalen vertellen hoe het tweetal hun dochters ontmoetten en hoe ze bedreigd worden door zeemonsters en goden (weer).  

Helaas zijn de Nederlandse boeken al enige tijd niet meer in druk. In het Engels zijn ze nog wel verkrijgbaar, als bundelingen van twee of meer boeken per deel. Tweedehands zijn ze vrij goed te verkrijgen bij websites als Boekwinkeltjes en in veel antiquariaten.