Sharon Dodua Otoo: 'We zijn veel meer met elkaar verbonden dan we denken'
'Als het me niet lukt om ooit een ander boek te schrijven, dan is dit wat het is,' zegt Otoo over haar debuutroman. 'Daarom was het heel belangrijk voor me dat het zou lukken. Ik wilde per se een experimentele structuur gebruiken en gevoelige thema’s erin verwerken. Ik heb er vijf jaar over gedaan. Ik was al wel eens eerder aan een roman begonnen, maar toen bleef ik steken bij honderd pagina’s. Dus het voelt goed dat het dit keer gelukt is.'
Ada's plek
Sharon Dodua Otoo, vertaald door Kris Lauwerys en Isabelle Schoepen
Ada is niet één, maar vele vrouwen. Ze is een moeder aan de Goudkust in 1459 die haar pasgeboren baby een gouden parelarmband geeft. De armband zal het lot van andere Ada’s door de eeuwen heen bepalen. In 1848 als ze een buitenechtelijke relatie krijgt met Charles Dickens. In 1945 als ze tot prostitutie wordt gedwongen in een concentratiekamp. En in hedendaags Berlijn als ze zwanger is, een woning probeert te vinden en de armband opduikt bij een tentoonstelling.
Hoge lat
Met Ada’s plek als debuut, legde Otoo de lat meteen heel hoog. 'Ik stel mezelf graag onmogelijke doelen,' lacht ze. 'Mijn eerste korte verhaal is van voor naar achter verteld en de hoofdpersoon heeft geen naam. Mijn tweede verhaal heeft de structuur van een adventskalender, met vierentwintig hoofdstukken. In december 2013 schreef ik iedere dag een hoofdstuk. Ik vind het leuk om uitgedaagd te worden als lezer, daarom probeer ik zelf ook zo te schrijven. Als ik wil relaxen, dan luister ik naar muziek. Als ik lees, dan zoek ik een unieke ervaring.'
De hoge eisen die ze aan zichzelf stelt, heeft Otoo ogenschijnlijk van huis uit meegekregen. 'Net als iedere ouder wilden mijn ouders het beste voor hun kinderen,' zegt ze. 'Mijn ouders komen uit Ghana en daar wordt wel gezegd dat kinderen uit twee carrières kunnen kiezen: dokter of advocaat. Toen ik hen vertelde dat ik liever schrijfster wilde worden, stonden ze niet te springen. Ze zeiden: "Volg eerst maar een serieuze opleiding, dan kan je daarna altijd nog zien."'
Otoo, die geboren en getogen is in Engeland, ging Duits studeren, in combinatie met Management Studies. 'Dat kon de goedkeuring van mijn ouders wegdragen,' zegt ze, 'want de Duitse cultuur stond in hoog aanzien. "Vorsprung durch Technik", weet je wel. Maar nu ze wat ouder zijn, vinden ze het vooral belangrijk dat hun kinderen en kleinkinderen gelukkig zijn.'
'Iedereen heeft zijn eigen tragedies en niemand heeft er iets aan als we proberen te bepalen welke het ergst is.'
Berlijn
Otoo verhuisde in 2006 naar Berlijn en dat veranderde langzaam maar zeker haar schrijverscarrière. 'Als creatief schrijfster zag ik mezelf vooral als Engelse schrijfster,' vertelt ze. 'Met die taal ben ik het meest vertrouwd. Maar in Duitsland raakte ik ook actief betrokken bij een Duitse antiracismebeweging. Voor hen schreef ik allerlei teksten, artikelen en essays. Op een dag werd ik gevraagd een tekst te schrijven over "critical whiteness". Dat houdt – kort door de bocht – in dat je als wit persoon nadenkt over wit zijn in een witte samenleving. Als dat de norm is, zoals in westerse landen, dan denk je daar niet vanzelf over na. Ik wilde met mijn tekst mensen aanspreken die zich hier nog niet mee bezighielden. Daarom besloot ik een kort verhaal te schrijven, wat iedereen zou kunnen aanspreken. Omdat het gericht was op een breed publiek in Duitsland, schreef ik in het Duits.'
Onverwachte prijs
Het verhaal werd uiteindelijk niet gepubliceerd. De fondsen die gezocht werden voor het project werden niet gevonden. 'In de loop van de jaren lag dat verhaal te verstoffen in een digitale la,' zegt Otoo. 'Op een dag werd ik benaderd door iemand van de Ingeborg Bachmannprijs. Ze kende mijn Engelstalige verhalen en vroeg me of ik ook iets in het Duits had. Toen moest ik weer aan dit verhaal denken en ik besloot het in te sturen. Ik won! Uiteindelijk was het dus een geluk bij een ongeluk dat het niet eerder gepubliceerd was, anders was het niet voor de prijs in aanmerking gekomen.'
Het verhaal, Herr Gröttrup setzt sich hin, vormde de basis voor Otoo’s eerste roman. 'In het verhaal maakt een getrouwd koppel ruzie over hoe je het perfecte ei kookt,' legt ze uit. 'Op een dag blijkt het ei niet hardgekookt te zijn, ondanks het precieze aantal kookminuten. Het ei had die dag geen zin om gekookt te worden. Ik schreef vanuit het perspectief van het ei. Ik wilde laten zien dat we zo’n vaststaande kijk hebben op de dingen. Maar wat als je het nu eens vanuit een totaal ander perspectief bekijkt?'
In Ada’s plek lezen we ook verschillende scènes vanuit bijzondere perspectieven. 'Door mee te leven met verschillende verschijningsvormen van Ada, een soort wezen dat door vele jaren heeft geleefd, in allerlei reïncarnaties van zichzelf, wil ik laten zien dat ons heden veel sterker is beïnvloed door het verleden dan we beseffen.'
Tragedies
Die experimentele vertelstructuur, gecombineerd met belangrijke historische gebeurtenissen, leverde in Duitsland gemengde reacties op. 'Wat extra gevoelig ligt, is dat de Holocaust in het boek voorkomt,' legt Otoo uit. 'Als iemand daarover schrijft is er altijd ongemak. En wie ben ik ook om erover te schrijven? Daarbij schrijf ik in hetzelfde boek over kolonialisme. Dat vinden mensen lastig, omdat ze het als vergelijking zien. Maar ik vergelijk helemaal niks met elkaar. Over zulke vreselijke historische gebeurtenissen moeten we niet hiërarchisch nadenken. Iedereen heeft zijn eigen tragedies en niemand heeft er iets aan als we proberen te bepalen welke het ergst is.'
'Al deze contexten komen samen in één persoon, een van de vrouwen in het boek. Daarmee wil ik laten zien dat we veel meer met elkaar verbonden zijn dan we denken.'
Aan iedere historische gebeurtenis is een andere vrouw gekoppeld, op een andere plek. 'Ik dacht na over de geografische plekken die invloed hebben gehad op mijn leven,' vertelt Otoo. 'Mijn ouders zijn geboren in Ghana, ik in Engeland, mijn kinderen zijn opgegroeid in Duitsland. Ik wilde het traumatische verleden van die plekken onderzoeken. Voor West-Afrika is dat kolonialisme, in Engeland is dat de Potato Famine en in Duitsland de Holocaust. Al deze contexten komen samen in één persoon, een van de vrouwen in het boek. Daarmee wil ik laten zien dat we veel meer met elkaar verbonden zijn dan we denken.'
Inclusieve taal
Niet alleen heeft Otoo een experimentele vorm gekozen voor haar verhaal, ook heeft ze extra gelet op inclusief taalgebruik. 'Taal kan inherent seksistisch of racistisch zijn,' legt Otoo uit. 'Juist schrijvers kunnen daar een alternatief voor vinden. Dat heb ik geprobeerd in dit boek. Zo kun je in het Duits bijvoorbeeld een asterisk gebruiken om aan te geven dat je iedereen bedoelt, bijvoorbeeld "Professor*in". Niet alleen wordt hier volop over gedebatteerd in de publieke discussies, maar ook staat het niet zo mooi in een roman. In een scène die zich afspeelt in negentiende-eeuws Engeland heb ik daarom gekozen voor "zwarte vrouwen" in plaats van "Afrikaner*innen".'
De lezer zal het niet eens opvallen, maar toch was het voor Otoo belangrijk om zorgvuldig haar woorden te kiezen. 'Een keer gaf ik een lezing en begon ik met "Geacht publiek",' vertelt ze. 'Na afloop kwamen non-binaire personen naar me toe om me te bedanken. Zij kregen van mijn aanhef geen raar gevoel in hun buik, terwijl ze dat normaal altijd wel hadden. Met kleine dingen kun je enorme impact maken, daarom probeer ik er goed op te letten. Zo probeer ik ook om woorden die discrimineren tegen mensen met een beperking te vermijden. De beledigingen die personages in het boek uiten, bevatten geen beperking of ziekte.'
Ook wij lezers kunnen proberen inclusiever te zijn. 'Natuurlijk hebben we allemaal onze eigen problemen en zorgen,' zegt Otoo. 'Ik wil de zorgen van anderen niet bagatelliseren. Toch zouden witte lezers eens kunnen proberen om diep in te ademen en je af te vragen hoe jouw situatie voor iemand van kleur zou zijn.'
Leesfragment
Klinkt het verhaal van de vele levens van Ada jou goed in de oren en zou je graag alvast een sneak preview lezen van de debuutroman? Hieronder vind je alvast een leesfragment van Ada's plek.
Winactie
Maakt het interview met Sharon Dodua Otoo je nieuwsgierig naar Ada's plek? Je maakt nu kans de roman te winnen, vertaald door Kris Lauwerys en Isabelle Schoepen. Hebban mag in samenwerking met uitgeverij Signatuur vijf exemplaren van het boek weggeven. Kijk snel hoe je kans maakt.
Auteursafbeelding: © Ralf Steinberger via uitgeverij Signatuur
