Slavernij in de jeugdliteratuur

Hoewel de handel in slaven en de slavernij in de tweede helft van de negentiende eeuw werd afgeschaft, zijn er wereldwijd nog steeds 46 miljoen mensen slachtoffer van slavernij. Dat bleek in 2016 uit een rapport van de Global Slavery Index. In Nederland zijn dat zelfs 17.500 personen. 

Willen we dat ooit veranderen, dan blijven(jeugd-)boeken over slavernij om die reden – én voor de algemene ontwikkeling - een belangrijke bron van informatie voor kinderen. Niet voor niets zorgde de bestseller Uncle Tom’s Cabin van Harriet Beecher-Stowe in 1852 (en in 1853 in de Nederlandse vertaling De negerhut van Oom Tom) voor een ommekeer in de publieke opinie over slavernij. Bovendien leren deze verhalen kinderen over onderwerpen als racisme en de ongelijke behandeling van minderheden.  

Op reis met Arend van Dam  

Waarom deed Nederland eigenlijk mee aan de slavenhandel? En hoe gaan we nu om met ons slavernijverleden? Schrijver Arend van Dam – bekend van onder andere de verhalenbundel Lang geleden… waarvoor hij in 2008 een Zilveren Griffel kreeg en in 2013 een Gouden Boek – wilde antwoorden op die vragen vinden.  

Zijn nieuwste boek De reis van Syntax Bosselman (10+) vertelt niet alleen het verhaal van de jongen uit de titel, die in 1883 samen met 27 landgenoten vanuit Suriname naar Nederland werd gehaald voor de Wereldtentoonstelling (niet als eregast, zoals beloofd, maar om hem tentoon te stellen aan het Nederlandse publiek), het is ook een verslag van de zoektocht van de schrijver. Het boek is dan ook op verschillende manieren te lezen: gewoon van begin tot eind, maar de lezer kan er ook voor kiezen om alleen de belevenissen van Syntax Bosselman te volgen, een reis door de tijd te maken door het lezen van de geschiedenisverhalen of het ontstaan van het boek te volgen door de vele opgenomen brieven, reisverslagen, interviews en e-mails die de zoektocht naar het verhaal van Syntax opleverde. Een boeiende leesbeleving gegarandeerd, ook door de illustraties van Alex de Wolf en het opgenomen historische fotomateriaal.  

Drie scheepsjongens  

Ook auteur Rob Ruggenberg schrijft historische verhalen waarin slavernij meer dan eens aan bod komt. De ervaringen die Ruggenberg tijdens zijn reizen als journalist opdeed, gebruikt hij bij het schrijven van zijn jeugdboeken. Zo is het nieuwste Piratenzoon (10+) een spannend verhaal over piraten en zeeslagen tijdens de Tachtigjarige Oorlog. Hoofdpersoon Zain wordt gevangengenomen door Spanjaarden en moet als slaaf gaan werken op een oorlogsschip. Het leven aan boord is keihard maar Zain hoopt dat zijn vader hem vrij zal kopen.  

In Slavenhaler (12+) gaat Tyn op zoek naar het enige familielid dat hij nog heeft: zijn halfzusje Obaa, die door zijn vader verwekt werd bij een Afrikaanse slavin. Tyn wordt scheepsjongen op een schip dat naar Afrika vaart om slaven in te kopen, om daar uiteindelijk de zoektocht naar zijn zus te starten.  

In Manhatan (12+) moet Peye op zoek naar zijn vader, die naar verluidt gouverneur is van Nieuw-Amsterdam in Amerika. Als scheepsjongen weet hij de Amerikaanse kust te bereiken en probeert daar met hulp van een indiaans meisje en een ontsnapte jonge slaaf zijn weg te vinden naar het eiland dat hij in de verte ziet liggen en waar zijn vader moet zijn: Manhatan.  

Vrienden en vijanden  

Ook Bart Römer, telg uit de bekende Römerfamilie, schreef enkele jeugdboeken, waaronder Kwakoe (15+). In deze YA-roman moet Kwakoe als slaaf werken op een suikerrietplantage in Suriname. Hij sluit vriendschap met de zoon des huizes, maar die vriendschap slaat om in vijandschap als beide jongens hun oog laten vallen op hetzelfde meisje. Tijdens een militaire expeditie in de jungle ziet Kwakoe zich genoodzaakt het leven van zijn aartsrivaal te redden. Maar zal zijn loyaliteit worden beloond?  

In het jeugdboek Hoe mooi wit ik ben (9+) van Dolf Verroen wordt de relatie tussen eigenaar en slaag vanuit een ander perspectief bekeken. Daarin krijgt de twaalfjarige Maria een slaafje voor haar verjaardag. Gek vindt ze dat niet, want Maria – die gewend is aan haar luxe leven vol mooie jurken en theevisites – weet niet beter. Verroen kreeg voor dit boek, dat vragen oproept over racisme, de Gustav-Heinemann-Friedenspreis en de prestigieuze Deutscher Jugendliteraturpreis.  

Moderne slavernij  

Dat slavernij niet alleen iets is uit het verre verleden, blijkt uit Made by Indira (12+) van bekende jeugdboekenschrijfsters Caja Cazemier en Martine Letterie. Het meisje uit de titel is werkzaam in een spinnerij in India, om zo haar bruidsschat bij elkaar te kunnen sparen. De kleding die daar gemaakt wordt komt terecht in de winkels waar Terra – die droomt van een carrière in de mode – graag goedkope kleding shopt. Als zij met haar tante naar India afreist en daar Indira ontmoet, komt ze in aanraking met de andere kant van de kledingindustrie en de kinderarbeid die daarachter schuilgaat.  

Ook Annemarie ten Brinke schrijft in Stomme stenen (11+) over moderne slavernij. In het op waarheid gebaseerde verhaal woont de 12-jarige Tariq in India, waar hij een normaal, saai leven leidt. Tot zijn zus gaat trouwen en hun vader een lening afsluit om de bruiloft te kunnen betalen. Zonder dat vader het beseft, wordt zijn hele gezin slaaf van de geldschieter. Om het bedrag terug te betalen moeten ze gaan werken in een steenfabriek. Tariq moet zelfs stoppen met school en maak stapels stenen per dag. Het loon is echter zo laag dat Tariq zich begint af te vragen of het hun ooit zal lukken weer vrij te worden...          

Meer lezen:

• Dans om het zwarte goud van Lydia Rood (12+)
• De gestrande meermin van André en Nienke Nuyens (10+)
• Weg van Marjolein van Rest (13+)
• Het verborgen dorp van Leendert van Wezel (9+)      

Winactie: 

Wil je kans maken op De reis van Syntax Bosselman met bijpassende boekenlegger van Arend van Dam? Doe dan mee met deze winactie.