Strijd voor diversiteit barst los!

In Engeland en Amerika woedt die strijd al een tijdje. De Amerikaanse organisatie ‘We Need Diverse Books’ probeert al langer aandacht te vragen voor een grotere diversiteit in boeken. Maar waarom is dat zo belangrijk?

Marieke Nijkamp, eerder vicevoorzitter en nu adviseur van de genoemde organisatie, vertelt: ‘Diversiteit in boeken is zo belangrijk, omdat de wereld divers is. Er zijn zo veel verschillende verhalen, zo veel ervaringen, zo veel verschillende mensen, en dat zou ook zo moeten zijn in fictie. In de praktijk zie je echter dat hoofdpersonen in boeken vaak allemaal ongeveer hetzelfde zijn. Blank, hetero, middenklasse, niet gehandicapt, vaak ook niet echt religieus... En aan die hele wijde, rijke leefwereld van anderen wordt eigenlijk geen aandacht besteed. En dat is voor kinder- en jeugdliteratuur juist zo belangrijk, omdat het lezen van boeken empathie bevordert en in het bijzonder als je leest over mensen die anders zijn dan jij. Dat kunnen we in deze tijd goed gebruiken.'   

Maar óók voor die groep 'anderen' zijn de uitgaven belangrijk, vertelt Nijkamp: 'Als je jezelf níet terug kunt vinden in boeken, als hoofdpersoon en als held, kan dat een heel eenzame ervaring zijn. En je wilt juist dat de boodschap is dat iederéén een held kan zijn en iedereen belangrijk is. En dat is niet alleen in kinder- en jeugdliteratuur belangrijk. Je ziet de discussie op dit moment ook sterk in de SFF-wereld (science fiction en fantasy, red.). Uiteindelijk geldt het voor álle boeken.’  

Ook in Nederland wordt de roep om diversiteit in boeken steeds sterker. Met de uitgave van Simon vs. de verwachtingen van de rest van de wereld van Becky Albertalli beantwoordde uitgeverij Blossom Books dit voorjaar aan die vraag en nam de gelegenheid te baat om ook hier een campagne te starten.  

Geen label

Het YA-boek draait om de zestienjarige, homoseksuele Simon. Hij vindt eigenlijk dat zijn geaardheid niemand wat aangaat. Maar dan valt een e-mail naar zijn online crush in verkeerde handen en is Simons geheim niet meer veilig: hij wordt het slachtoffer van chantage. Hoewel hij op zijn manier uit de kast had willen komen, moet hij plotseling bedenken hoe hij het nieuws aan vrienden en familie zal vertellen. En waarom moet dat eigenlijk? Waarom zou hij zich moeten verantwoorden? Hij is toch niet anders dan anderen?    

'Het boek draagt de boodschap uit dat het labelen van mensen onzin is, het gaat om zijn of haar inhoud,’ vertelt Blossom Books-uitgever Myrthe Spiteri. Het boek werd dan ook uitgegeven in twee verschillende versies, met een blauw en een rood omslag. ‘Met de twee covers willen we hetzelfde in gang zetten: boekhandelaren of mensen die online hun aankopen doen, kunnen niet kiezen voor de ene of de andere variant, de boeken krijgen hetzelfde ISBN. Het gaat namelijk niet om het jasje dat eromheen zit, het gaat om de inhoud.'  

In het buitenland werd deze roman van Albertalli én de vraag om meer diverse boeken juichend ontvangen. In Nederland werd Simon als hét gezicht gekozen van de online campagne #strijdvoordiversiteit. Toch lijkt Blossom Books niet de enige uitgever die deze ‘trend’ in de smiezen heeft. Ook andere YA-uitgeverijen zien hun kans schoon.  

Uitgeverij Van Goor komt in april namelijk met de vertaling van een YA-roman waarin een homoseksuele relatie ontstaat tussen de twee hoofdpersonen. Een van de heren heet grappig genoeg ook Simon. Rainbow Rowell, de schrijfster van Eleanor en Park - winnaar van onder andere de Dioraphte Literatour Prijs – schreef Carry On. Hoewel dit boek zich stiekem niet in een moderne setting afspeelt (een kostschool, tovenaars, vampiers en magie zijn maar enkele van de ingrediënten), is het thema wél contemporary.    

Simon Snow zit in zijn laatste jaar op de Watford School of Magicks en wil daarvan genieten, maar dan verdwijnt zijn kamergenoot (en vijand) Baz en zal hij tegen wil en dank toch op zoektocht moeten. Lezers van Rowell’s eerdere boek Fangirl herkennen de personages wellicht: zij waren deel van een fanfiction die in de roman verwerkt was. Nu hebben de personages hun eigen verhaal. Dat Rowell inspiratie haalde uit de Harry Potter-serie van J.K. Rowling lijkt duidelijk, maar het thema dat ze aanhaalt maakt deze romance een uniek boek in het YA-landschap van nu.    

Uniek

Ook Nederlandse schrijvers ontdekken de behoefte aan andersoortige liefdesrelaties in jeugdboeken. Zo schreef Ingrid Kluvers de YA-roman Altijd anders. Daarin ontdekt hoofdpersonage Joop dat ze op meisjes valt. Bovendien heeft ze zelf ook een bijzondere familie, met twee moeders en twee vaders. Als ze met haar zusje naar Parijs vertrekt, moet ze ook nog eens dealen met haar onbekende grootvader en het familiebedrijf runnen als haar oma een ongeluk krijgt.     Marieke Woortman, uitgever bij Moon, denkt dat Altijd anders een unieke toevoeging is aan het aanbod diverse boeken.

‘Over homoseksualiteit zijn prachtige boeken geschreven o.a. door Ted van Lieshout, Edward van de Vendel en Floortje Zwigtman, maar die gaan allemaal over jongens. Altijd Anders voegt hier om twee belangrijke redenen iets unieks aan toe. Het gaat over een meisje dat ontdekt dat ze op meisjes valt. Daarnaast is het een echt liefdesverhaal, waarbij het nou eens géén drama is allemaal, maar puur, en mooi en fijn. Belangrijke thema’s zijn daarbij behalve verliefdheid, ook vriendschap en loyaliteit ten opzichte van je vrienden.’   

Op het gebied van seksualiteit is niet alleen homoseksualiteit een thema dat gemeden lijkt te worden, ook transseksualiteit komt nauwelijks aan bod in (jeugd-)literatuur. Over transgenderkinderen verschijnen bijna geen verhalen. Uitgeverij Kluitman doorbreekt dit voorjaar dat ‘taboe’ met de verschijning van George, een verhaal over een jongetje dat weet dat hij eigenlijk een meisje is. Het boek is bestemd voor kinderen van acht jaar en ouder.  

De auteur van George, Alex Gino, beschrijft zichzelf volgens uitgever Mariska Budding als “fat queer trans activist”. Ook deze schrijver is lid van de organisatie We Need Diverse Books. Hij werkte twaalf jaar aan zijn verhaal over George. Daarin denkt iedereen dat George een jongen is, behalve zijzelf. Zij weet namelijk zeker dat ze een meisje is, maar is bang dat ze dit voor altijd geheim zal moeten houden. Dan krijgt ze te horen dat de klas het toneelstuk Charlotte’s web zal gaan opvoeren en George wil héél erg graag de rol van Charlotte spelen. Maar ze mag niet eens auditie doen, omdat ze een jongen is. Samen met haar beste vriendin Kelly verzint George een plan om niet alleen Charlotte’s rol te kunnen spelen, maar uiteindelijk ook de échte versie van zichzelf. Volgens Budding is George ‘een uniek verhaal, op een prachtige en toegankelijke manier in een verhaal gegoten. Een boek dat vele harten zal veroveren.’  

Vals beeld

In het buitenland lijkt de strijd om diversiteit dus al langer te woeden dan hier in Europa. Volgens Nijkamp is deze campagne, die voornamelijk in Engeland en Amerika aanslaat, een goed voorbeeld van de kracht van social media.  ‘Het is een heel goede manier is om met lezers in contact te komen. Wat we daarnaast in Amerika en in Engeland terugzien in de verscheidene campagnes is dat het niet alleen gaat om personages in boeken, maar ook om schrijvers die tot dan toe onderbelicht waren. En ook daar kan social media een rol spelen. Maar de discussie slaagt pas echt als deze niet alleen wordt gevoerd door lezers en schrijvers, maar door iedereen in de literaire keten. Uitgevers. Recensenten. Boekhandels. Bibliothecarissen.’   

Nijkamp hoopt dat die boodschap duidelijk bij hen overkomt. Want het aanbod boeken dat nu bestaat sluit niet aan op de realiteit: ‘Ik denk dat Mary Robinette Kowal (schrijfster van o.a. Shades of Milk and Honey, red.) het het best verwoordde: "It's not about adding diversity for the sake of diversity, it's about subtracting homogeneity for the sake of realism."’  

‘Verhalen met blanke, cis hetero, gezonde, middenklasse personages worden heel makkelijk als een soort valse neutrale gezien', zegt Nijkamp. 'Dat zijn de personages waar iedereen zich wel mee kan identificeren en al de rest, wordt dan gezegd, nou, daar schrijf je alleen over als je een heel goede reden hebt. En zelfs dan zijn homopersonages eigenlijk alleen interessant voor homolezers en moslimpersonages alleen voor moslimlezers, enzovoort. Dat is natuurlijk absurd. Er is niet zoiets als een ‘neutrale’ lens. Het gebrek aan diversiteit is juist een systematisch probleem dat jarenlang zo gegroeid is. Het is niet de realiteit. Er zijn juist zoveel lezers die zichzelf zo graag eens zouden terugzien in een boek, en zoveel lezers die het juist ook ontzettend leuk vinden om over anderen te lezen. Nu de verhalen nog.’             

Welke boeken mag je volgens Marieke Nijkamp niet missen?

‘Simon, uiteraard. Het is echt zo'n geweldig boek! Ik zou qua realistische verhalen ook Jenny Han’s Aan alle jongens van wie ik hield aanraden en Julie Murphy’s Dumplin’ (nog niet in het Nederlands verschenen, red.). Sabaa Tahir’s Vuur en as, als je van epische fantasy houdt, en Amber Lough's Vuurwens. Leigh Bardugo’s List en leugens is een geweldig verhaal en past ook goed in dit rijtje.’  

Voor meer diverse boeken bekijk je deze lijst. Aanvullingen zijn welkom in de comments!    

Heb jij behoefte aan meer diversiteit in boeken? Laat het weten via je social media-kanaal en de hashtags #strijdvoordiversiteit en #weneeddiversebooks.