Structuur is de ideale weg naar vrijheid

Raymond Rombout had voor Hebban een gesprek met deze twee dames.

Achterin het boek staat een lange lijst met bronvermelding van boeken die allemaal over creativiteit gaan. Wat was jullie motivatie om toch jullie standpunt te publiceren?

'Er verschenen inderdaad al veel boeken over creativiteit, maar we misten een boek dat bestaande inzichten op een vrolijke en praktische manier toegankelijk maakt voor toepassing in het werk en in het dagelijkse leven. We wilden een boek maken dat zo leuk is, dat je er meteen mee aan de slag wil gaan. Zonder de gebruikelijke vaktermen, maar in toegankelijke taal en met veel beeld. Lenig Denken biedt dus niet nieuwe standpunten of verhandelingen, maar tips en opdrachten om zelf op ontdekkingsreis te gaan en je denkmogelijkheden op te rekken.'

Wat was jullie originele opzet alvorens dit boek te schrijven? Is dat nog terug te vinden in het eindconcept? Heeft dit boek iets bijgebracht dat voordien niet bestond?

'Het kernidee is dat we het brein als een lenige ‘spier’ zien, die je kunt oprekken. Hoe soepeler, hoe gemakkelijker je nieuwe oplossingen kunt vinden. Vanuit dit idee hebben we beelden gekozen uit andere vormen van lichamelijke trainingen, zoals het circus, de fitness en de atletiek. Deze analogen zijn terug te vinden in het uiteindelijke boek, zoals in de hoofdstukken: warming up, radslag, brug, sprong, enz. Deze benadering bestond nog niet.
We hebben er bewust voor gekozen het boek ‘breinvriendelijk’ te maken. Veel kleur, relatief korte stukken tekst, afgewisseld met veel illustraties. Visueel aantrekkelijk dus.'

Dit is de 2e, herziene editie. Waaraan schortte het in het eerste deel?

'Vijf jaar na de eerste druk waren enkele voorbeelden achterhaald, dus we hebben de herdruk aangegrepen om de tekst te actualiseren. We hebben enkele onderdelen toegevoegd over samenwerking met anderen, omdat hieraan veel behoefte blijkt te bestaan. Daarnaast is de tekst aangevuld met een aantal nieuwe tekeningen en kreeg het boek een nieuwe vormgeving met een soepele kaft. Het boek is nu nog leniger, denken wij!'

Jullie pleiten voor het vak creatief denken in het onderwijs. Is een uurtje crea per week dan onvoldoende?

'Creatief denken is een cruciale vaardigheid voor de 21e eeuw. De wereld om ons heen verandert zo snel, dat flexibel meebewegen van groot belang is. De beroepen van de toekomst doen bovendien een beroep op ons vermogen om nieuwe oplossingen te bedenken. Alles wat in een algoritme te vangen is, kan geautomatiseerd worden en zal door de computer worden overgenomen.

Dit alles vraagt van kinderen dat zij soepel om kunnen gaan met veranderingen. Dat wil zeggen: buiten de gebaande paden leren denken, hun verbeelding weten in te zetten en gemakkelijk kunnen associëren. Daarvoor is een uurtje crea per week absoluut onvoldoende. Vandaar dat wij ervoor pleiten om (in het onderwijs en daarbuiten) op allerlei manieren het creatief denken te stimuleren. Dat hoeft overigens niet een apart vak te zijn, want creatief denken is in alle bestaande vakken toe te passen.'

Fotografen, grafische ontwerpers, modeontwerpers, make-upartiesten, et cetera, gebruiken toch allemaal intuïtief creatieve technieken? Wat raad je deze mensen aan, die (beroepshalve) al een hele tijd intuïtief creatief bezig zijn?

'Mensen in creatieve beroepen zijn inderdaad intuïtief vaak goede ideeënbedenkers. Zij doen dat meestal elke keer op dezelfde manier en volgen daarmee vaste patronen, net zoals bijna alle mensen. Daarmee laten zij een heleboel mogelijkheden onbenut. De tips uit het boek dagen ook deze mensen uit om op een andere manier te werk te gaan en daardoor nieuwe ideeënstromen aan te boren. We merken overigens dat juist mensen met een creatief beroep vaak geïnteresseerd zijn in ons boek, omdat zij aanvoelen dat extra vaardigheden (en structurering) hun werk enorm zal verrijken.'

De essentie van creatief denken is het slopen van grenzen, zowel fysieke als denkbeeldige. Is dat geen mooie kernzin voor het boek?

'Misschien niet het slopen van grenzen, maar wel het verleggen van grenzen! Wij pleiten voor het oprekken van creatief denken. Dat gaat stap voor stap: toewijding, nieuwsgierigheid en oefening.'

Waarom is de lay-out bedacht voor een snelle oogopslag? Waarom bestaat dit boek niet louter uit tekst?

'We wilden een soepel en toegankelijk boek maken, zodat je snel kunt terugvinden wat je nodig hebt. Niet direct een leesboek (al mag dat natuurlijk wel), maar een boek dat je bij de hand hebt en waarin je makkelijk tips of een opdracht opzoekt. Hiermee willen we laten zien dat creatief niet iets moeilijks is, maar een vaardigheid die iedereen zich met enige oefening eigen kan maken. De tekeningen en de kleuren helpen de lezer om de inhoud gemakkelijker tot zich te nemen. De heldere kleuren en vrolijke tekeningen beïnvloeden je stemming, waardoor je ideeën veel gemakkelijker gaan stromen. Leren doe je bovendien gemakkelijker als je ook andere zintuigen gebruikt. De vormgeving draagt dus bij aan de breinvriendelijkheid van dit boek.'

Wat vinden jullie een goed mindmap-programma voor een schrijver die vast zit in zijn plot? Voor een componist die maar niet los komt van zijn refrein? Voor een huisvrouw die een 5-gangendiner wil samenstellen voor genodigden?

'De techniek van het mindmappen is geschikt voor verschillende doelen, bijvoorbeeld om los te komen uit patronen, om op verkenning te gaan en om de chaos op te zoeken. Maar ook om vanuit chaos structuur te vinden. Voor mensen die vast zitten kan mindmappen zeker uitkomst bieden. Door te associëren maak je als vanzelf nieuwe verbindingen in je brein en doe je nieuwe inspiratie of ideeën op. Je kunt dit zowel met de hand doen als met een computerprogramma. Cayra (gratis), iMindmap of Mindmanager zijn programma’s die hiervoor geschikt zijn.'

Vaak heb je mensen die er om bekend staan dat ze haast nooit fouten maken. Zijn dit de mensen die voortdurend luisteren naar hun innerlijke criticus?

'Wie lenig denkt, probeert niet te snel te denken in gedachten van of het ene, of het andere. Niet te snel oordelen en met andere ogen kijken wat er nog meer is, dat zijn enkele onderdelen van lenig denken. Dat passen we ook graag toe bij deze stelling. Mensen die haast nooit fouten maken zijn gewoon echt heel goed of hebben veel training achter de rug. Indien ze inderdaad de gebaande paden volgen, doen ze wat ze moeten doen en functioneren daarmee prima. Wellicht dankzij hun innerlijke criticus. Vaak zijn dit echter niet de mensen die vernieuwing tot stand zullen brengen, maar ze kunnen in bepaalde fases van het creatief proces handig zijn om in je team te hebben. Bijvoorbeeld als je zaken concreet moet maken.'

Heeft het kleurengebruik in het boek een betekenis of zorgt het gewoon voor afwisseling?

'De kleuren zorgen voor afwisseling, voor een vrolijke uitstraling en geven aan wanneer een nieuw hoofdstuk begint. Daarbij is ons brein dol op kleur en helpt deze vrolijke mix van kleur, beeld en woord je de stof tot je te nemen.'

Wat was jullie favoriet aforisme en waarom?

Sigrid: 'The world needs dreamers and the world needs doers. But above all, the world needs dreamers who do,' van Sarah Ban Breathnach. Omdat dit de belangrijkste valkuil aangeeft van veel ideeënbedenkers. Je hebt pas wat aan een idee als je het niet alleen bedenkt, maar ook uitvoert. Dat begint bij jezelf: als je niet in beweging komt, gebeurt er niets.'

Marenthe: 'Als je doet wat je deed, krijg je wat je kreeg. Niks mis mee, maar als je wilt vernieuwen, zal je toch echt zelf in beweging moeten komen. Jij bent aan zet!'

Sigrid, was is de ideeënsafari?

'De ideeënsafari is een lichtvoetige expeditie door je eigen omgeving waarbij je jezelf uitdaagt om met andere ogen te kijken en al je andere zintuigen in te zetten. Vijf dagen lang krijgt de deelnemer daarvoor per e-mail een creatieve observatie-opdracht. Iedereen kan zich hiervoor gratis aanmelden.'

De vraag die nergens wordt gesteld: in hoeverre heeft creativiteit met intelligentie te maken?

'Intelligentie speelt een rol bij creativiteit, al zijn wetenschappers volop aan het uitzoeken hoe die relatie precies in elkaar zit. Zo is het van hoogbegaafden bekend dat zij snel kunnen associëren en hun verbeelding kunnen inzetten. Intelligentie is zeker niet de enige factor bij het vermogen tot creatief denken (er bestaan bovendien verschillende soorten van intelligentie). Door vaak nieuwe dingen te ondernemen, jezelf uit te dagen en nieuwsgierig te blijven kun je je creatieve vermogens sterk oprekken.'

Is onze gestructureerde samenleving een zegen of een doem voor creatief denken?

'Een structuur levert beperkingen op. Juist die beperkingen zijn vaak heel vruchtbaar om creatief te denken. Dat is namelijk het kader waarin nieuwe oplossingen gevonden moeten worden. Heel wat innovaties zijn tot stand gekomen in moeilijke omstandigheden. Het is een misverstand dat creatief denken alleen maar heel vrij denken is. Creatief denken is juist de combinatie van vrij associëren met structurering en opnieuw samenbrengen. Structuur en vrijheid zijn dus allebei belangrijk.'

Het beeld van even wat doen met de kinderen blijft me bij: na aftrek van fysieke en opvoedende plichtplegingen: wat is dan de eerste vraag die ouders zich moeten stellen?

'Ouders kunnen zich afvragen of zij kinderen voldoende ruimte geven om hun eigen dingen te bedenken. Als een kind iets nieuws wil, kan hij of zij het misschien zelf maken? Kan hij zelf een antwoord vinden op zijn probleem? Kan hij ontdekken dat er heel veel manieren zijn om tot een oplossing te komen? Ouders kunnen bij zichzelf te rade gaan: hoe staat het met mijn eigen denkkaders, aannames en overtuigingen? Waarom vind ik eigenlijk dat iets niet kan of mag? Dat kan tot verrassende ontdekkingen leiden.'

Tot slot: zijn jullie uitgeschreven over dit onderwerp, of weet je nu al dat dit naar nieuwe inzichten leidt?

'Wij zijn zeker niet uitgeschreven over dit onderwerp. Er is veel vraag naar inzichten over creatief denken, dus dit blijft ons voortdurend bezighouden!'