T.C. Boyle: 'Het eindigt altijd in confrontatie'

Met 25 boeken op zijn naam is T. C. Boyle onbetwist een van de grote verhalenvertellers uit de hedendaagse Amerikaanse literatuur. Na romans over historische personages als seksuoloog Alfred Kinsey (De Ingewijden) en maatschappelijke kwesties rond de Mexicaanse gastarbeiders (De Tortilla Grens) neemt Boyle in Wie storm zaait – in het Engels The Harder They Come, naar een liedje van reggaezanger Jimmy Cliff – de relatie van de Amerikanen met geweld onder de loep. Het boek gaat over de langzaam ontsporende jongere Adam die zich steeds meer afkeert van de samenleving en dan in de veertiger Sara een geestverwant vindt.

Is Wie storm zaait een verontrustend boek?

'Ik denk dat het een goede typering is. Het gaat over een onderwerp dat me al enkele jaren bezighoudt. Als je me een beetje kent, weet je dat ik politiek en de kunsten niet erg goed vind samengaan. Heb je een politieke agenda? Schrijf dan een speech of een essay. Fictie is voor mij verleiding, waarin de lezer een wereld binnengaat op een zelfde voet als de schrijver. Als je die lezer iets probeert op te dringen, zal die afwijzend reageren. Het fenomeen van de individuele schutters intrigeerde me al een tijdje. Waarom keren zij zich tegen de maatschappij?'

Is het een typisch Amerikaans fenomeen?

'Dat heb ik me afgevraagd. Vandaar het motto in het boek van D.H. Lawrence: ‘In wezen is de Amerikaanse ziel hard, gesloten stoïcijns, dodelijk. En nog steeds niet milder geworden.’ Is het zo? Ik denk dat de lezers dat ieder voor zich moeten beslissen. Maar toen ik het personage van John Colter (een Amerikaanse pelsjager die in de wildernis leefde, red.) in het verhaal weefde, kreeg het een historische dimensie die refereerde aan Lawrence. Amerika is gesticht op basis van geweld. Anders dan veel landen in Europa is de VS een nog relatief jonge natiestaat, gevormd door puriteinse immigranten uit Europa die absolute vrijheid zochten. Dat sentiment leeft nu voort in de Sovereign Citizens Movement, mensen die ieder gezag van de overheid afwijzen, zoals Adam en Sara in mijn boek.'

Waarin verschilt die Amerikaanse ziel dan van bijvoorbeeld buurlanden Mexico en Canada?

'Dat is een interessant punt. Ik denk dat Mexico nooit een echte democratie is geweest en nu beheerst wordt door drugssmokkelbendes. De situatie daar is natuurlijk duizend keer erger dan in de VS. En Canada? Dat is altijd in de Britse invloedssfeer gebleven. Die Amerikaanse ziel wordt ook bepaald door welk standpunt je inneemt. Toen ik jong was, werden indianen in westerns afgebeeld als wilden. Later leerde ik het perspectief van de indianen kennen, bijvoorbeeld in William Faulkners korte verhaal Go Down! Moses. Fictie kan je het perspectief van een ander laten innemen. In dit boek zijn dat Adam, Sara en Adams vader Sten. Je krijgt te zien waarom zij doen wat ze denken te moeten doen. Adam is schizofreen, beeldt zich in dat hij John Colter is en voert het idee van persoonlijke vrijheid tot in extremis door.'

Toch kun je ergens zelfs sympathie voor hem voelen?

'Dat is de manier waarop Sara hem ziet, als de held die opstaat tegen de maatschappij. Maar zijn notie van absolute vrijheid is niet de manier waarop je met elkaar een samenleving kunt hebben. Het is hetzelfde als wat nu gebeurt met IS. Dat is ook gewoon een bende, wat de propaganda van hen ook mag beweren. Ze bestrijden alles wat tegen hen is. Maar kijk naar de aantrekkingskracht die ze blijkbaar toch hebben op mensen uit Europa.'

Waren er in het geval van Aaron Bassler, de echt bestaande schutter op wie je Adam hebt gebaseerd, mensen die met hem sympathiseerden?

'Niet dat ik weet. Toen bekend stond dat hij die mensen had doodgeschoten, volgde er een klopjacht op hem. Maar ik kan me herinneren dat de dader van de bomaanslagen in Atlanta, (Eric Rudolph, red.) hulp kreeg van mensen tijdens zijn jarenlange vlucht. Er zal zeker respect voor Bassler zijn geweest dat hij zo lang uit handen van de politie wist te blijven. Maar dat is het idee van Rambo. Dat heeft zeker aantrekkingskracht op mensen gehad. Er zijn in de rechtse hoek altijd mensen die deze types ondersteunen omdat ze vinden dat die het juiste doen.'

De VS is een uitgestrekt land. Is het mogelijk om terug naar de natuur te gaan en je uit de maatschappij terug te trekken, zonder met deze in conflict te komen?

'Ik heb hierover geschreven in een kort verhaal in mijn tweede boek. Dat komt uit de tijd dat ik lesgaf in Missoula in Montana, wat voor mij een heel exotische plek was. In de jaren tachtig zag je veel stedelingen daar naartoe verhuizen en bunkers bouwen en zich wapenen tegen de verwachte Apocalyps. Een van die mensen raakte echter in conflict met een ander en werd doodgeschoten. Dat is toch ironie! Trek je je terug uit de gevaarlijke samenleving om vervolgens doodgeschoten te worden door een andere ‘survivalist’. Het kan nog steeds, maar het wordt steeds moeilijker. Alles wordt nu gevolgd door de CIA en NSA. We leven in een sci-fi film. Daarom heb ik wel enige sympathie voor die terug-naar-de-natuur beweging. Dat lezers sympathie voor de ideeën van Sarah hebben kan ik wel begrijpen, maar ze zijn zo extreem. Het eindigt altijd in confrontatie.'

Ik denk dat veel mensen vooral te pragmatisch zijn om ze zo ver door te voeren?

'Dat klopt. Zij is in tegenstelling tot Adam niet geestesziek. Ze heeft een normale baan en past wel op dat ze daar haar denkbeelden niet te veel rondstrooit, omdat het haar anders opdrachten kost. Maar zij is als eenieder die gemanipuleerd wordt door een opvatting en brengt zichzelf daarmee in de problemen.'

Hoe kijkt het grote Amerikaanse publiek naar zo’n extreem liberaal standpunt, herkennen de mensen daar iets in van die Amerikaanse ziel?

'De VS is altijd verdeeld geweest in de stedelijke gebieden en het platteland. Je merkt het ook. Zodra je met je huurauto tien mijl de stad uitrijdt, hoor je country muziek. Je rijdt een andere cultuur binnen, waar de mensen meer xenofoob zijn. Daar heb je ook meer van dit soort gevallen. Maar natuurlijk generaliseer ik hier. Kijk echter naar Sten. Misschien is hij nog wel het meest het prototype, waar Lawrence het over heeft. Ook al is hij schoolhoofd geweest en leidt hij een normaal bestaan, hij is ineens bereid een gewelddadige confrontatie aan te gaan met een groep Mexicanen. Hij heeft die wil om alles met geweld op te lossen. Kun je dat ook uitzetten?'

Tegelijkertijd hebben we ontzag voor Amerika als land als ze in de wereld daadkrachtig ingrijpen, zeker vergeleken met het weifelende houding van Europa.

'Je bedoelt de ‘cowboy mentaliteit’. Na de Tweede wereldoorlog hebben de Amerikanen die rol van politieagent van de wereld op zich genomen. Maar het ingrijpen in landen als Somalië en Irak toont aan dat je niet zomaar jouw waarden van democratie kunt komen opleggen. Kijk naar de Arabische Lente, dat is een mislukking. En nu met alle vluchtelingen uit Syrië. Het lijkt eerder dat we in een neerwaartse spiraal zitten. Een derde van de wereld is een totale chaos. Hier bij jullie en bij ons controleert de politie op straat het gezag. Onze samenleving lijkt te werken, maar het gevolg ervan is dat er allemaal regels zijn. Als je een park binnenloopt hangt er een bord wat je allemaal niet mag; niet roken, geen vuur maken, geen seks. Terwijl je sommige van die dingen misschien wel wil. Ik ben altijd een soort punker geweest en heb in een vrije samenleving de mogelijkheid gehad om zo te zijn. Die mate van Amerikaanse rebellie wordt getolereerd. Maar deze schutters, die staan buiten de samenleving en ze geven die samenleving daar de schuld van. En tegenwoordig kunnen ze gelijken vinden op het internet. Er wordt zelfs tegen elkaar opgeboden wat betreft het aantal slachtoffers dat ze maken.'

Valt Sten en Adams moeder Carolee ook nog iets te verwijten voor het gedrag van hun zoon?

'Ik denk het niet. Ze hebben hun zorgen bekendgemaakt, maar Adam is achttien en dan gelden privacy-regels. In het geval van Aaron Bassler en in de schietpartij in Santa Barbara in 2014 (door Elliot Rodger, red.) hadden de ouders bij instanties aangegeven dat hun zoon aan het ontsporen was. Zolang ze geen misdaad plegen, kunnen ze niets doen.'

Draagt de samenleving als geheel schuld? Wat moet je ze verwijten?

'Kijk in het geval van de getto’s in de VS zeker en bijvoorbeeld in het geval van grote groepen moslims in een land als Frankrijk. Als je als samenleving een groep buitensluit, wat kan die groep anders doen dan zich tegen die samenleving keren? Er wonen echter driehonderd miljoen mensen in de VS. Je kunt een samenleving niet de schuld geven van individuele gevallen.'

In Nederland hebben we de laatste jaren te maken gehad met familiedrama’s waarbij een gezinslid vaak de rest van het gezin vermoordt om daarna zelfmoord te plegen. Vaak blijkt daarna dat signalen in de hulpverlening zijn genegeerd. Dat is toch verwijtbaar?

'Nee, dat ben ik niet met je eens. Je kunt het leven zelf de schuld geven voor deze extreme gevallen. Je kunt niet overal regels voor maken, denk ik. Dan moet je mensen op basis van verdenking gaan opsluiten.'

Maar je hebt in de VS de NSA, CIA en FBI die terroristen in de gaten houden. Dan kunnen ze toch ook deze ‘lone wolfs’ in het vizier houden?

'Het gevaar daarvan is dat je verandert in een politiestaat. In een democratie kun je niet zomaar mensen vastzetten. Dat is de tragiek. In de meeste gevallen gebeurt er ook niets, krijgen deze jongens een normale relatie en zakt het weg.'

Dat je er niets aan kan doen, lijkt mij juist verontrustend.

'Wat je wel kan doen, is de macht van de National Rifle Association inperken. De wapenlobby in de VS heeft alle politici van beide grote partijen in zijn zak. Je moet wetgeving maken die de verspreiding van wapens exponentieel terugdringt. '

Maar in Nederland en Noorwegen is het lastiger om aan wapens te komen en hebben we ook dit soort drama’s gehad met mensen als Tristan van der Vlis en Anders Breivik.

'Dat konden we niet voorkomen. Als schrijver en journalist kunnen wij er alleen over praten en schrijven en zo de discussie voor het publiek aanzwengelen. Maar we moeten het in een bredere context plaatsen. Er is ook het geweld door Mexicaanse drugsbendes, door islamitische bendes en in Afrikaanse landen. De Amerikaanse ‘cowboy mentaliteit’ is maar één variatie van al het geweld dat in de wereld plaatsvindt.'

Je nam het idee van het Amerikaanse geweld als startpunt voor dit boek? Heeft het je verbaasd dat dit boek eruit is gerold?

'Ja zeker. Maar elk boek is uiteindelijk een verrassing. Een verhaal ontstaat bij mij heel organisch, ook al gebruik ik iets uit de geschiedenis of het nieuws als uitgangspunt. Al houd ik ervan te vertellen wat echt is gebeurd, toch heb ik daarin alle vrijheid. Daarom schrijf ik ook alleen fictie.'

Wie storm zaait verscheen in augustus bij Meridiaan Uitgevers.