De tijdmachine / Terry Hayes: ‘Dit is de wereld waar we op afkoersen’

‘De enige thriller die je dit jaar móét lezen.’

Deze nogal dwingende aansporing van uitgeverij A.W. Bruna staat op de cover van de thriller Ik ben Pelgrim. ‘Ik zou gek zijn om het daar niet mee eens te zijn,’ zegt auteur Terry Hayes, die in zijn uit de kluiten gewassen boek een nieuwe generatie terroristen beschrijft. ‘Ik verafschuw het om het te zeggen, maar ik vrees dat de wereld nog gaat terugverlangen naar “die goeie ouwe tijd” waarin figuren met een verderfelijke agenda vliegtuigen kaapten en ze in gebouwen lieten verdwijnen.’

25 mei 2014 | door Peter Kuijt, gepubliceerd in Crimezone Magazine #7.

‘Pelgrim’ is de codenaam van een man die eigenlijk niet bestaat. Hij wordt ook weleens met ‘Ramon’ aangesproken. Of met ‘Eddy’. Of met ‘Scott Murdoch’. Hij is de geadopteerde zoon in een welgesteld Amerikaans gezin, die zich heeft opgewerkt tot lid van ‘The Division’, een soort Interne Zaken voor de geheime diensten van de Verenigde Staten. ‘The Division’ is zo geheim dat het officieel niet bestaat. Slechts een handjevol mensen is ervan op de hoogte.

Voordat hij zich in nog meer anonimiteit terugtrekt, schrijft Pelgrim een boek over forensische opsporingstechnieken. Niet echt een bestseller, maar wel een boek dat hem blijft achtervolgen. In een hotelkamer in New York wordt het lichaam van een vrouw gevonden in een bad met zwavelzuur. Haar gelaatstrekken zijn verdwenen, haar tanden uitgetrokken, haar vingerafdrukken opgelost. Een moord volgens het boekje. Het boek van Pelgrim.

Aan de andere kant van de aardkloot loopt een eenling rond die de Saraceen wordt genoemd. Op zijn veertiende zag hij hoe zijn vader in Saoedi-Arabië publiekelijk werd onthoofd. De Saraceen zint op wraak en werkt in naam van een opperwezen aan een plan waarbij ontelbare slachtoffers moeten vallen. Er is er maar één die hem kan stoppen. Juist: Pelgrim. Het wordt een spreekwoordelijke race tegen de klok die Pelgrim voert van de Verenigde Staten naar Turkije en van Italië naar Bulgarije.

De verhaallijn is ontsproten aan het brein van Terry Hayes, die zijn sporen ruimschoots heeft verdiend als scenarioschrijver en filmproducer. Op zijn curriculum vitae staan onder andere de scripts voor Mad Max 2, Mad Max Beyond Thunderdome en Payback (met Mel Gibson). Ook is hij de producer van films als Dead Calm (de doorbraak van Nicole Kidman) en From Hell (met Johnny Depp). Daarnaast heeft de voormalig journalist de hand in nog een half dozijn tv-series. Tot zover de palmares van Hayes. Maar wat voor persoon is hij eigenlijk?

‘Wie denkt Terry Hayes wel dat hij is,’ herkauwt de schrijver de vraag. ‘Hij denkt dat hij charmant, aantrekkelijk en intelligent is. Zijn vrouw vindt hem een verhalenverteller, een verspreider van geruchten, dus alles wat ik over hem vertel moet met flink wat argwaan worden genoteerd. Wat wel waar is: Hayes is 62 jaar, vader van vier kinderen (de oudste is twaalf) en derhalve vrijwel voortdurend uitgeput.’

Hayes heeft zowel een Brits als een Australisch paspoort. Hij werd geboren op 8 oktober 1951 in Sussex, maar emigreerde met zijn ouders toen hij nog een kind was. ‘Ik woon nu al weer vijf jaar in Engeland,’ aldus de schrijver. ‘Ik heb ook nog een huis in Zwitserland. Ik beschouw mezelf echter als een Australiër, omdat ik daar opgroeide en mijn vormende jaren had.’

Sinds mijn vijfde wilde ik al schrijver worden en elke dag dank ik nog de goddelijke voorzienigheid dat de dingen zijn gelopen zoals ze zijn gelopen.

Hij begon zijn carrière als journalist bij The Sydney Morning Herald en werd op zijn 21ste al correspondent in de Verenigde Staten. Daar schreef hij onder andere over het Watergateschandaal en het daaropvolgende aftreden van president Nixon. ‘Ik ben nooit iets anders geweest dan schrijver,’ stelt Hayes. ‘Eerst als journalist en correspondent, later als scenarist en producer en nu als romanschrijver. Sinds mijn vijfde wilde ik al schrijver worden en elke dag dank ik nog de goddelijke voorzienigheid dat de dingen zijn gelopen zoals ze zijn gelopen.’

Onbedoelde gevolgen

Uitgeverij A.W. Bruna betitelt Hayes’ ook in Nederland al veelgeprezen boek als ‘de enige thriller die je dit jaar móét lezen’. Een slogan die zowel nieuwsgierigen aantrekt als lezers die zich niets laten vertellen afstoot. Hayes: ‘Ik zou wel gek zijn om het niet met de uitgeverij eens te zijn. Want ik denk dat zij gelijk heeft. Niet omdat het boek zo goed is geschreven, vol vaart zit en de karakters fraai zijn neergezet, dat laat ik aan anderen om te beoordelen. Nee, ik ben het met de uitgever eens omdat het onderwerp van Ik ben Pelgrim uitermate belangrijk is. Het is een urgent boek. Een waarschuwend boek over de wetenschap van vandaag en de nabije toekomst en een nieuw soort terrorist die is opgestaan. Ik verafschuw ‘t om het te zeggen, maar ik ben bang dat de wereld nog gaat terugverlangen naar “die goeie ouwe tijd” waarin individuen met een verderfelijke agenda vliegtuigen kaapten en ze in gebouwen lieten verdwijnen.’

‘Ik vrees dat een van de onbedoelde gevolgen van de digitale revolutie is wat in het boek wordt aangeduid met “het bloeden van informatie op het internet”. Met andere woorden: informatie die tot dusver geheim was, is nu overal verkrijgbaar. Het genetische verband tussen dodelijke virussen is zo’n afschrikwekkend voorbeeld. Omdat zulke blauwdrukken gemakkelijk op het net kunnen worden gevonden, is het een stuk eenvoudiger geworden voor iemand om ze samen te voegen en zo een biologisch wapen te maken. De reden dat “Pelgrim” zo veel mensen aanspreekt, heeft, denk ik, te maken met de angstaanjagende plot die het verhaal zo geloofwaardig maakt. Helaas zullen er in de echte wereld maar weinig terrorisme-experts en virologen zijn die denken dat dit niet de nieuwe wereld is waar we op af koersen.’

‘De tijd zal uitwijzen of Ik ben Pelgrim een beter boek is dan andere thrillers,’ vervolgt Hayes. ‘Wat ik wel weet is dat dit een verhaal is van het hier en nu, over de wereld van vandaag en dat het gaat over een onderwerp van enorm belang. Daarom hoop ik dat, als mensen maar één thriller dit jaar lezen, het dit boek is. Hoe meer mensen van de ontwikkelingen en de daaraan verbonden gevaren op de hoogte zijn, hoe groter de kans is dat we het een en ander kunnen vermijden.’

Zelfvertrouwen

De Nederlandse uitgeverij was de eerste die toehapte en het manuscript kocht. Op dat moment had Hayes nog maar een derde van zijn boek af. Van inspiratie tot publicatie van de thriller was hij zo’n vijf jaar kwijt. ‘Ik denk dat de plot en het eerste gedeelte zichzelf hebben verkocht. Ik ben Pelgrim is een episch boek, de lezer maakt een groots avontuur mee op diverse continenten en in veel landen. De uitgever in Nederland had volgens mij goed door waar dit boek over gaat. Niettemin is er – zeker in deze tijden – lef en geloof in het eindresultaat voor nodig om het boek in zo’n vroeg stadium te kopen. De uitgever had geen idee of ik het zou kunnen voltooien, ik heb immers geen conduitestaat als romanschrijver. Dat Steven Maat van A.W. Bruna al zo vroeg met mij in zee ging, gaf me enorm veel zelfvertrouwen en geloof in de goede afloop. Dat had ik echt nodig. Schrijven is een onderneming, waar angst voor falen al heel gauw op de loer ligt. Het was zwaar “to keep the air in the balloon”. Dat het boek zo snel werd verkocht, was een belangrijke ontwikkeling en stimulans.’

Hayes is niet de enige journalist die een succesvolle thriller heeft geschreven. Hij kent illustere voorgangers als Linwood Barclay, Carl Hiaasen, Stieg Larsson en Michael Robotham. ‘Ik denk dat uiteenlopende ervaringen en de hele reeks aan verschillende onderwerpen die ze moeten verslaan, journalisten een gedegen basis geven om van veel materiaal een thriller of een misdaadroman te maken. Zo moest ik als jonge reporter al verslag doen van politiecharges, deed ik aan parlementaire berichtgeving in zowel Australië als de VS, schreef ik over gijzelingszaken en reisde ik in Paraguay twee voortvluchtige witteboordencriminelen achterna. Ik was ter plekke toen natuurrampen plaatsvonden en ik was genomineerd voor een journalistenprijs met mijn verhaal over een echtpaar dat zijn hond kwijt was.’
 
‘In de verhalen die je schrijft, word je gedwongen een logica in de vertelling te verwerken, een verklaring te geven waarom zaken gaan zoals ze gaan. Je moet inzicht verschaffen in de karakters en het interessant maken voor zowel je redacteur als de lezers. Die vaardigheden en uitgebreide research zijn gereedschappen die je nodig hebt om een thrillerschrijver te worden.’

Hayes’ voorkeur gaat uit naar spionageromans en zijn favoriete auteurs zijn dan ook degenen die deze tak van sport beoefenen. John le Carré is volgens hem ‘een briljante schrijver’.
‘Ik ben gek op de Bourne-thrillers, en De dag van de Jakhals van Frederick Forsyth was een totale vernieuwer. Ik bewonderde Michael Crichton om zijn kennis van de wetenschap en zijn vermogen om de lezer “de duimschroeven aan te zetten”.’ Maar ook de literatuur is aan Hayes besteed. ‘Ik las Anna Karenina en leerde dat een kloek boek, dat werd toegejuicht als uitzonderlijke literatuur, ook de snelheid kon hebben van een thriller. Daarom staat ook Leo Tolstoj in mijn pantheon.’

Hetzelfde als poëzie

Over kloeke boeken gesproken. Ik ben Pelgrim telt meer dan 700 pagina’s, en dat voor een eersteling. ‘Niemand met een gezond verstand – en zeker geen debutant – wil zo’n dik boek schrijven,’ reageert Hayes. ‘Het wordt sowieso veel moeilijker om het gepubliceerd te krijgen. Maar het is nu eenmaal een epische vertelling, een veelomvattend heldenverhaal dat de ruimte nodig heeft met al zijn details en onverwachte wendingen. De subplot is een moordmysterie en daar bovenop komt die klopjacht op de terrorist, dus dat tikt lekker aan. Om eerlijk te zijn maakte ik me niet zo veel zorgen om het aantal bladzijden. Dat ik de lezer zou gaan vervelen, dat was mijn grootste angst.’

Een script is voor mij hetzelfde als poëzie: zo veel mogelijk vertellen in zo weinig mogelijk woorden.

Iets anders is het schrijven van een scenario. Dat benadert Hayes in termen van scènes en momenten met impact. ‘Een script is voor mij hetzelfde als poëzie: zo veel mogelijk vertellen in zo weinig mogelijk woorden. De meest effectieve manier om een script diepte te geven is om elke scène zo op te zetten, dat die later nog van betekenis is. We hebben het allemaal ooit gezien: de held gooit een kogel in een lade en honderd minuten later, als zijn wapen leeg is en het doek voor hem dreigt te vallen, kijkt hij nog eens de kamer rond, ziet het bureau en herinnert zich waar dat ene stukje levensreddende munitie ligt. Dat is een vrij simpel voorbeeld van hoe scenarioschrijven werkt.’

Mocht van zijn thrillerdebuut ooit een verfilming worden gemaakt, dan is Hayes degene die het script zal schrijven. ‘Ik denk dat ik weet hoe ik zo’n uitgesponnen verhaal kan indikken tot de vereiste lengte van een film. Of dat plezierig werken is? Ik denk het niet. Er zullen eindeloze discussies zijn met de regisseur en de hoofdrolspelers, ik zal heel veel “darlings” om zeep moeten helpen en ik zal een lange tijd ongelukkig zijn. Aan de andere kant: als er een moet zijn die het verkloot, wie anders dan de auteur zelf? Ik wil me de rest van mijn leven niet pijnigen met de gedachte dat ík het beter had kunnen doen. Neem je verantwoordelijkheid en aanvaard de consequenties.’