Theo en Marianne Hoogstraaten: 'Daders leven gewoon onder ons'

Dader-antenne  

Daders en potentiële daders leven gewoon onder ons. Je komt ze tegen op straat, op het strand, in de trein. En ontmoet je ze niet persoonlijk, dan hoor of lees je wel over hen in de media. De kunst is om ze eruit te pikken, en thrillerschrijvers met een goed afgestelde antenne lukt dat vaak wel. Toegegeven, daarna is er nog de nodige fantasie voor nodig om ze tot hoofdpersoon van een thriller te transformeren, maar de link met de werkelijkheid blijft bestaan.

De daders in onze thrillers vinden bijna allemaal hun oorsprong in bestaande personen. Kristina, een van de daders in Lokvrouw, ontmoetten we op een cruiseschip, waar ze werkte als serveerster. Ze was van Kroatische afkomst. Haar directe leidinggevende was een Serviër. Onze antenne registreerde een ongewone spanning tussen die twee, terwijl de werksituatie daar geen aanleiding toe gaf. Aan het eind van de cruise vertelde Kristina ons haar verhaal, op een terras op Mallorca. Ze had als twaalfjarig meisje in Vukovar gewoond en daar de oorlog tussen Kroaten en Serviërs meegemaakt. Haar vader was vermoord, haar vriendin door Servische milities verkracht. Ze had moeten toekijken, beweerde ze, maar we voelden meteen aan dat ze zelf die vriendin was. Op dat warme, zonnige terras liepen ons de rillingen over de rug, vooral toen ze ons met ogen vol haat bezwoer dat ze de dader eens zou vinden en afmaken, al moest ze er de rest van haar leven voor de gevangenis in.

Een dader kan ook zomaar opduiken in de media. Onze inspiratie voor De verleidsters was een krantenartikel, waarin stond dat er twintig jaar geleden twee brieven van Michelangelo waren verdwenen uit het Vaticaanse Archief. Dat was kort daarna gemeld door een non, werd beweerd. Het Vaticaan had de zaak verzwegen, tot er vorig jaar opeens losgeld voor die brieven werd geëist. Door een oud-medewerker van het Vaticaan, luidde het verhaal. Die non natuurlijk, dachten wij meteen. Ze was erachter gekomen waarom het Vaticaan twintig jaar had gezwegen, en acuut van haar geloof gevallen. De moordlustige en wraakzuchtige Lucrezia was geboren.

Ook de dader in Machteloos was gebaseerd op een bestaande persoon, een klokkenluider deze keer. We kregen een zwartboek in handen over misstanden die zouden bestaan rond de kernreactor bij Petten. Rondslingerend nucleair afval, eenvoudig te omzeilen beveiliging en bewaking, personeelstekort en regelmatig onderbezetting in de controlekamer, een kwetsbaar koelsysteem, dat het bij een lichte aardschok al kon begeven (er zijn rond Petten regelmatig lichte aardschokken geweest). Een minister bemoeide zich ermee om de zaak te sussen. De klokkenluider werd op non-actief gesteld en heeft uiteindelijk in een ver buitenland een andere baan gevonden. Wij hebben hem niet zo gemakkelijk opzij laten zetten, hem wraak laten nemen op de directie en tegelijk een signaal laten afgeven. In zo’n verhaal kun je beter geen werkelijke namen noemen.

Dat geldt al helemaal voor de daders in Schijnwereld. Iemand tipte ons dat hooggeplaatste ambtenaren bij politie en justitie en hoge Rooms Katholieke geestelijken mogelijk deel uitmaakten van een netwerk van kinderprostitutie en kinderporno. Een actualiteitenrubriek zou daar zijn in gedoken en een tv-reportage voorbereiden. Onze dader-antenne raakte roodgloeiend en maakte overuren. Als dat waar was... De tv-reportage is er nooit gekomen vanwege flinterdunne bewijzen en dreigende schadeclaims. De thriller Schijnwereld wel, zonder bekende namen of verwijzingen naar bestaande personen. Ingewijden kunnen die zo nodig zelf wel invullen.

De dader in Kinderspel is gebaseerd op een man wiens naam we zonder problemen konden noemen: de Noorse massamoordenaar Anders Breivik. Iemand die sympathiseerde met diens ideeën en net als Breivik vond dat alleen extreem schokkende gebeurtenissen het publiek nog wakker zouden kunnen schudden  en bewust zouden kunnen maken van de dreigende islamisering van Europa. Een dader die opereert vanuit een extreem rechtse ideologie… Dat was behoorlijk slikken, want als auteurs moet je je toch in je personages inleven.

We begonnen deze column met: Daders en potentiële daders leven gewoon onder ons. In het verleden was het niet anders. De historie is een onuitputtelijke bron voor wie op zoek is naar daders. In Evenbeeld is een crimineel in het hedendaagse deel een verre nakomeling van Jeronimus Cornelisz, een historische persoon die verantwoordelijk was voor de moordpartijen op overlevenden van het VOC-schip Batavia in 1629.

Zou daderschap in de genen zitten en generatie op generatie kunnen worden doorgegeven? Een interessante vraag, waar lezers van Evenbeeld misschien een bevestigend antwoord op zullen geven. En geldt dat ook voor Lucrezia, de wraakzuchtige non uit De verleidsters en het vervolgdeel Zondeval (verschijnt volgend jaar)? Wie haar stamboom volgt komt uit bij een wel zeer bekende en beroemde historische persoon. En die nam ook wraak, op een kunstzinnige manier, dat wel.

Deze columnreeks wordt gepubliceerd in samenwerking met het Genootschap van Nederlandstalige Misdaadauteurs (GNM).