Tien vragen aan vertaler Marcel Otten en een leesclub met 'Het geknetter in de sterren'
Marcel Otten (1951) vertaalt uit het Engels, Duits, Frans, Oud- en Modern IJslands en Noors. Hij studeerde Nederlands, Engels, Filosofie, Oudijslands en Theaterwetenschappen. Na geruime tijd in Duitsland bij diverse grote toneelgezelschappen gewerkt te hebben, was hij aan Toneelgroep Theater verbonden als dramaturg/vertaler. Daarna vertaalde en bewerkte hij in totaal zo'n 100 toneelstukken voor alle grote gezelschappen. Voor de vertaling van de Edda van Snorri Sturluson kreeg hij de Filter Vertaalprijs 2012.
Afbeelding Marcel Otten: © Michael Kienitz
Tien vragen aan... vertaler Marcel Otten
1.
Hoe begon jouw vertaalcarrière?
Begin jaren 80 werkte ik als dramaturg bij Toneelgroep Theater in Arnhem. Ik had altijd behoorlijk wat kritiek op bestaande theatervertalingen tot de artistiek leider, Gees Linnebank, het beu was en zei: 'Dan doe jij het zelf maar.' Ik werd meteen in het diepe geworpen, want mijn eerste vertaling was Goethes Egmond en de volgende vertaling was uit het Cockney Rhyming Slang van Steven Berkoff, beide geen kattendrek. Echter, de sprong maakt de ervaring, niet de voetstap.
2.
Vanuit welke talen vertaal jij naar het Nederlands?
Oud-IJslands (de beide Edda’s en 15 saga’s), Modern-IJslands (28 romans), Duits (45 toneelstukken, poëzie en proza), Engels (65 toneelstukken, poëzie, 2 romans), Noors (7 toneelstukken), Frans (1 toneelstuk).
3.
Welk boek had jij graag willen vertalen, maar werd door een collega opgepakt?
Oh, zoveel. Zowel theaterstukken als romans: zodra je een idee dropt bij een theatergezelschap of een uitgever gaat dit een eigen leven leiden. Jouw idee wordt gejat en aan een andere vertaler gegeven en als je dan bezwaar maakt, volgt een flauw excuus. Aan de andere kant zijn ook veel ideeën van mij door zowel theatergezelschappen als uitgevers gehonoreerd.
'Als je op je stoel blijft zitten wachten tot er een opdracht komt, zul je het niet redden.'
4.
Welk boek verdient volgens jou nog een Nederlandse vertaling en waarom?
Je snapt toch wel dat ik dit na het bovenstaande niet zal verklappen. Er staan zo’n vijftien titels op mijn verlanglijstje uit het Engels, Duits en Frans en die zal ik de komende jaren een voor een afvinken.
5.
Wat is het allerleukste aan het vak van vertalen?
Rust.
6.
Is het mogelijk om te leven van het vertalen alleen, of heb je ook andere inkomstenbronnen nodig?
Ik denk dat het neerkomt op zowel talent als commercieel inzicht. Als je op je stoel blijft zitten wachten tot er een opdracht komt, zul je het niet redden. Het is een zaak van jezelf constant profileren, de boer opgaan, belanghebbenden bestoken met ideeën. En nooit voor niets werken. Ik ben een tijdje dramaturg geweest voor theatergezelschappen, maar het overgrote deel van mijn inkomstenbron de afgelopen veertig jaar zijn toch vertalingen (bewerkingen, eigen werk) geweest waar ik mijn gezin van moest onderhouden. Als je het goed weet te organiseren, kun je er met hard werken ruim van leven. Bovendien, en dat schijnen maar weinig vertalers zich te realiseren, kun je met een goede internetverbinding je beroep overal ter wereld uitoefenen, ook in Timboektoe waar de kosten van levensonderhoud beduidend lager zijn dan in Nederland.
7.
Welk boek lees je zelf momenteel, omdat je dat graag wilt en niet omdat je het moet vertalen?
Ik lees altijd zo’n vijf boeken tegelijk. Op dit moment de trilogie van de Hongaar Miklós Bánffy in de adembenemende vertaling van Rebekka Hermán Mostert: mijn god, wat een roman en de vertaalster hoort de Nijhoffprijs te krijgen! De schuimer, bekend onder de titel The Rover, van Aphra Behn in de vertaling van Rob Klinkenberg. Goethe's Die Leiden des jungen Werther lees ik waarschijnlijk niet uit, omdat ik het behoorlijk larmoyant vind. Rilkes Die Aufzeichnungen des Malte Laurids Brigge, fantastisch, jammer genoeg al goed vertaald. Ramkoers, het maffe debuut van vertaler en schrijver Martin de Haan. Ik lees heel langzaam en doordat ik zoveel dingen tegelijk lees, duurt het soms erg lang voordat ik een roman uit heb.
'Als vertaler ben je een kameleon, je kruipt in de huid van de oorspronkelijke auteur.'
8.
Lees je ook boeken voor jezelf als je bezig bent met een vertaalklus, of kun je dat niet combineren?
Voordat ik ’s middags begin te vertalen – ik kan me de tijd niet heugen dat ik meer dan een paar weken achtereen geen vertaalwerk omhanden heb gehad – lees ik altijd eerst een aantal hoofdstukken uit een van de romans waar ik me op dat moment in verdiep.
9.
Welke taal zou je nog willen leren (of perfectioneren) om ook op professioneel vlak te kunnen gebruiken?
Ik woon sinds drieënhalf jaar in Portugal, dus ik hoop ooit die taal goed genoeg onder de knie te krijgen om er ook uit te kunnen vertalen. En natuurlijk Russisch, maar dat is een project dat al jaren gaande is. Iedere keer pak ik de taal weer op, want ik wil ooit nog alle toneelwerken van Tsjechov vertalen.
10.
In hoeverre vind je dat je in een vertaling mag afwijken van de brontaal, hoeveel vrijheid heb je om zelf invulling te geven aan de vertaling?
Die vraag is onmogelijk te beantwoorden, het ligt aan het origineel. Als vertaler ben je een kameleon, je kruipt in de huid van de oorspronkelijke auteur, de ene keer ben je heel erg vrij – het vertalen van theater vergt bijvoorbeeld een veel vrijere aanpak dan het vertalen van romans – en de andere keer ben je heel erg precies, het ligt er maar aan waar de schrijver je toe uitnodigt. Ik word echter doodmoe van de zogenaamde 'experts' van docenten vertaalwetenschap die als schoolmeesters de regeltjes toepassen waar een vertaling aan behoort te voldoen. Zij zijn zelf ook vaak de vertalers die erover klagen dat hun naam nooit in recensies wordt vermeld. Tja, als die vertalingen uitblinken in een 'zo getrouw mogelijke weergave van het origineel', krijg je vaak een resultaat dat gortdroog is.
Het geknetter in de sterren
Auteur: Jón Kalman Stefánsson
Taal: IJslands
Vertaler: Marcel Otten
De kleine jongen die net zijn moeder heeft verloren moet een nieuw woord leren: stiefmoeder. 'Nu ga je het krijgen,' zeggen zijn vriendjes, en omdat zijn vader vaak weg is, vlucht de jongen met zijn tinnen soldaatjes in een droomwereld: hele legers helpen hem te strijden tegen zijn eenzaamheid. Hij krijgt ook aandacht van zijn grootmoeder, die hem verhalen vertelt over haar ouders: de ondernemende overgrootvader die de familie tot aan de afgrond bracht en de overgrootmoeder die afsprak met een kapitein.
Schrijf je in voor de leesclub
Lijkt het je leuk om over dit boek te praten met andere gepassioneerde Hebban-lezers? Schrijf je dan snel in voor de Hebban Leesclub met Het geknetter in de sterren, een van de genomineerden voor de Europese Literatuurprijs 2022. We verloten 10 leesexemplaren onder gemotiveerde lezers voor een groepsbespreking van dit boek op Hebban. Je kunt inschrijven tot en met 30 augustus. Marcel Otten zal als genomineerde vertaler van de roman actief meedoen met de leesclub.
'Jón Kalman Stefánsson gaat niet de aanmoedigingsprijs van de IJslandse VVV krijgen, maar wat een geweldig boek vol lyrische, slingerende zinnen schreef hij met Het geknetter in de sterren. Opnieuw lezen we over ongemakkelijke familieverhoudingen, gefnuikte huwelijken, knerpend lavagruis en sneeuwstormen. Maar ook over verbondenheid met vorige generaties. Hulde en lof voor vertaler Marcel Otten.' – Erik Hoekstra, Boekhandel Broekhuis
