Tien vragen aan vertaler Pavle Trkulja en een leesclub met 'Vang de haas'

Pavle Trkulja studeerde Slavistiek en Oost-Europakunde en Europese Studies. Sinds 2020 is hij als literair vertaler (uit het Servo-Kroatisch in het Nederlands) verbonden aan Connecting Emerging Literary Artists (CELA). Zijn debuutvertaling van Lana Bastašić’ roman Vang de haas verscheen in 2021 bij Meulenhoff. Van de Nederlandse vertaling van Danilo Kiš' Homo poëticus was hij, naast Reina Dokter, de tweede vertaler. Trkulja vertaalt nog steeds en werkt daarnaast als docent Nederlands in opleiding op een mbo-school in Den Haag.

1.

Waar komt jouw liefde voor de taal (of talen) waaruit je vertaalt vandaan?

Bij ons thuis werd altijd Servo-Kroatisch gesproken, tenzij we Nederlandse vrienden over de vloer hadden. Via verschillende kinderboeken (in mijn moedertaal) kreeg ik veel verhalen mee die mijn fantasie op hol deden slaan. Zo werd mijn moedertaal me, ook al woonden we in Nederland, alsnog bijgebracht. Iedere zomer die we in Bosnië doorbrachten pikte ik ook weer talloze spannende verhalen op die ik dan weer aan mijn Nederlandse vrienden doorvertelde. Vertaler worden was niet meer dan een logische stap.

2.

Hoe begon jouw vertaalcarrière?

In 2018 was ik als tolk met een cameraploeg van VPRO in Bosnië om een aflevering voor In Europa op te nemen. Aan het eind van een draaidag in de Bosnische stad Prijedor ging ik koffiedrinken met de schrijver en dichter Darko Cvijetić. Ik had hem nog nooit eerder ontmoet en op aanraden van mijn vader nam ik contact met hem op. In het café waar we zaten vertelde hij me mooiste, gekste en ontroerendste verhalen. Toen hij me bij ons afscheid twee dichtbundels overhandigde, floepte het eruit: 'Zou ik die misschien mogen vertalen?' Een van die verhalen kwam in vertalerstijdschrift PLUK terecht en zo begon het.

3.

Aan welke vertaalklus heb je bijzondere herinneringen?

Aan die van Danilo Kiš' Homo Poëticus, uitgegeven in Privé-domein bij de Arbeiderspers. Op een dag belde mijn vertaalmentor Guido Snel me met de vraag of ik onder zijn begeleiding deze klus wilde afmaken. 'Afmaken?', vroeg ik. Ja, want vertaalster Reina Dokter was eraan begonnen, maar door haar overlijden was het project stil komen te staan. En dus bladerden we door haar manuscript waarvan ongeveer twee vijfde met pen en papier vertaald was. Lang verhaal kort: ik moest eerst haar deel overtypen, dat echt geweldig was vertaald, voordat ik met de rest verder kon gaan. Het overtypen stelde me in de gelegenheid in de materie te kruipen en te proberen in haar stijl verder te gaan. Guido heeft me daarin gecoacht en ik geloof dat we zeer tevreden mogen zijn met het resultaat.

4.

Vertel eens over een struikelblok dat je tijdens een vertaalklus tegenkwam en hoe je dat hebt opgelost?

Neem het volgende voorbeeld uit Vang de haas. Sara (die tevens de ik-verteller is) herinnert zich hoe Lejla op school door een stelletje pestkoppen werd aangepakt. Ze hadden op haar schrift vier keer de cyrillische letter s geschreven, wat een nationalistisch Servisch symbool voorstelt, maar in het boek een mildere betekenis krijgt. Lejla kent het symbool namelijk helemaal niet, waardoor haar broer (die haar ervoor wil beschermen) vertelt wat het volgens hem betekent, namelijk: 'alleen zwijnen verpesten schriften' ('samo svinje skrnave sveske'). Ik wilde per se de alliteratie in stand houden en koos voor: 'slechts sukkels saboteren schriften'.

5.

Welk boek verdient volgens jou nog een Nederlandse vertaling en waarom?

Što na podu spavaš ('Waarom slaap je op de vloer') van Darko Cvijetić. Het is een zeer poëtische, bondige, hartverscheurende en bloedeerlijke bundel vertellingen over de Bosnische oorlog. Het legt de complexiteit ervan op een nog niet eerder getoonde manier bloot. Slachtoffer, dader, vriend en vijand vloeien allemaal in elkaar over waardoor de lezer zich meermaals naar het hoofd grijpt en om de zoveel pagina’s weer een zucht van ongeloof slaakt. Het is het beste boek over dit onderwerp dat ik tot nu toe heb gelezen.

6.

Is het mogelijk om te leven van het vertalen alleen, of heb je ook andere inkomstenbronnen nodig?

Er zijn collega’s die dat doen en van vertaling naar vertaling leven. Daarvoor dien je niet alleen een goede vertaler te zijn. Je moet ook weten welke potjes er zoal zijn en hoe je aan een goede beurs komt. Ik heb het geprobeerd, maar het is me niet gelukt. Ik heb nou eenmaal een vast salaris nodig en ben daarom naast vertaler ook docent Nederlands in opleiding. Ik geef les op een mbo-school in Den Haag.

7.

Hoe is de relatie met collega-vertalers? Vragen jullie elkaar wel eens om raad, of is er sprake van gezonde concurrentie?

Die is goed! Er zijn niet veel mensen die uit het Servo-Kroatisch vertalen. Guido Snel en Roel Schuyt zijn bekende namen, maar Guido vertaalt tegenwoordig niet meer. Roel, inmiddels 74, gaat gelukkig nog altijd als een speer en denkt hopelijk nog niet aan ophouden. Reina Dokter is helaas overleden. Ik hoop niet dat ik mensen oversla, maar volgens mij ben ik de laatste (en nieuwste) in het rijtje. Zowel bij Guido als Roel kan ik altijd terecht voor hulp en advies. Met beide mannen heb ik goed contact.

8.

Welk boek lees je zelf momenteel, omdat je dat graag wilt en niet omdat je het moet vertalen?

Ik was deze zomer weer in Bosnië en heb daar een paar boeken gekocht die ik graag wil lezen. Een paar dagen geleden ben ik begonnen in Estoril van Dejan-Tiago Stanković, die naast schrijver ook vertaler uit en naar het Portugees is. Het feit dat ik nu een vast inkomen heb, zorgt ervoor dat ik niet meer naar boeken kijk als naar een primaire inkomstenbron. Niet dat je als vertaler niet voor je plezier kan lezen, juist wel, leesplezier is absoluut onontbeerlijk om vertaler te zijn. Maar het is erg fijn dat ik me niet hoef te haasten en op mijn gemak het boek kan uitlezen. Wie weet, misschien wil ik hierna niets liever dan het vertalen.

9.

Lees je een boek altijd volledig vóórdat je aan de vertaalklus begint, of spring je er zonder voorbereiding in?

Ja, ik lees het altijd in zijn geheel voordat ik met de vertaling begin. Voor hetzelfde geld staat er midden in het boek een passage of een zin die terug refereert aan het begin. Dan weet ik dat alvast en kan ik er rekening mee houden.

10.

Welke taal zou je nog willen leren (of perfectioneren) om ook op professioneel vlak te kunnen gebruiken?

Ik heb in Leuven Slavistiek en Oost-Europakunde gestudeerd en mijn hoofdvakken waren Russisch en Pools. Mijn Russisch is wat beter dan mijn Pools, vooral omdat ik veel Russischtalige media volg. De Russische en Poolse literatuur zijn een beetje van mijn radar verdwenen en dat betreur ik. Ooit hoop ik ook uit het Russisch te gaan vertalen, maar ik weet nog niet wanneer. Een andere wens die ik heb, is om Italiaans te leren. Niet om te vertalen, maar omdat ik zo graag eens met iemand in die prachtige taal ruzie zou willen maken!

Vang de haas

Auteur: Lana Bastašić
Taal: Servo-Kroatisch
Vertaler: Pavle Trkulja

Twaalf jaar nadat ze elkaar voor het laatst hebben gezien, krijgt Sara een telefoontje van Lejla, haar beste vriendin van vroeger. Sara woont al jarenlang in Dublin terwijl Lejla in hun moederland Bosnië is gebleven. Lejla vraagt haar naar Mostar te komen om samen op zoek te gaan naar Armin, Lejla’s broer die lang geleden vermist is geraakt.

Sara twijfelt of ze wel moet gaan, ze noemt Dublin nu eindelijk haar thuis en ze voelt er weinig voor om terug te keren naar het land dat ze ontvluchtte vanwege de burgeroorlog. Maar diep vanbinnen weet ze dat ze toch dat vliegtuig zal nemen, rechtstreeks terug naar haar verleden.

Vanuit Mostar vertrekken de vriendinnen op een roadtrip richting Wenen. Hun reis legt op prachtige en soms pijnlijke wijze de verschillen bloot tussen de jonge vrouwen die ooit zo’n sterke band hadden maar van wie de identiteit door de oorlog zo anders is gevormd.

Lees de Vertalersgeluklezing

Schrijf je in voor de leesclub

Lijkt het je leuk om over dit boek te praten met andere gepassioneerde Hebban-lezers? Schrijf je dan snel in voor de Hebban Leesclub met Vang de haas, een van de genomineerden voor de Europese Literatuurprijs 2022. We verloten 10 leesexemplaren onder gemotiveerde lezers voor een groepsbespreking van dit boek op Hebban. Je kunt inschrijven tot en met 16 augustus. Pavle Trkulja zal als genomineerde vertaler van de roman actief meedoen met de leesclub.

'Vang de haas van Lana Bastašić is een prachtige roadnovel, waarbij twee jeugdvriendinnen een reis maken door een verdeeld land, de weg volgend langs heden en verleden waarbij de oorlog nooit ver weg voelt. Het begrip identiteit vormt de rode draad in het verhaal. Identiteit verscheurde het land en de vriendschap, maar wederzijds begrip helpt om de scherven te lijmen.' – Myra Schmitz, Dekker vd Vegt Boekverkopers

Schrijf je in voor de leesclub