True Crime: Interview Petra Reski

Ergens in het begin van Enkele reis Corleone schrijft Petra Reski: Ik zou in lachen zijn uitgebarsten als iemand mij in die tijd had gezegd dat je helemaal niet naar Sicilië hoefde te reizen om de maffia tegen te komen. Dat een ritje naar Duisburg zou volstaan, naar Bochum, of naar Oberhausen. “Ik wist niets van de maffia,” vertelt Reski open en eerlijk, “maar zag in Mario Puzo’s The Godfather veel overeenkomsten met hoe het er in mijn eigen grote katholieke familie aan toeging. De krachtige familiebanden, de duidelijke scheidslijn tussen wat er buiten en binnen de familie gebeurt, de amorele kant hiervan. Met de journalistieke nieuwsgierigheid die ik toen al in me had ben in me gaan verdiepen in de folklore van Sicilië.” Niet veel later reed ze met haar toenmalige verloofde en een oude Renault 4 in vier dagen van haar woonplaats Kamen in het Duitse Ruhrgebied naar maffiabolwerk Corleone op Sicilië. “De teleurstelling was groot. Ik zag natuurlijk niets van de spectaculaire maffiawereld die me in het boek was voorgeschoteld.”

Toch bleef de interesse bestaan. Tien jaar later kwam ze tijdens haar eerste baan als journalist opnieuw op Sicilië terecht om verslag te doen van ‘de lente van Palermo’. Er was veel hoop op ineenstorting van de maffiawereld. “Een heftige tijd brak aan toen in 1992 in Palermo onderzoeksrechters Giovanni Falcone en Paolo Borsellino werden vermoord. Dat heeft de maffia geen goed gedaan. Nog nooit eerder hadden de maffiosi zo openlijk geweld gebruikt. Ze verloren hierdoor veel van hun maatschappelijke acceptatie. Velen braken met de maffia en zo kreeg ik de kans deze ‘pentiti’ te spreken. Ik schreef talloze artikelen op basis van deze interviews, onder meer over de fundamentele band tussen de kerk en de maffia. Het onderwerp heeft me nooit meer losgelaten. In twintig jaar tijd ben ik me een genuanceerd beeld gaan vormen van alle aspecten van de maffia. En nu ze sterker is dan ooit, wilde ik via een persoonlijk reisverslag laten zien hoe de maffia te werk gaat en wat hun invloed is in Duitsland en de rest van Europa. Stuk voor stuk samenlevingen die ervan overtuigd zijn dat ze nauwelijks door de maffia geraakt worden.”

In Enkele reis Corleone smeekt de Duits-Italiaanse kelner Giuseppe u niet opnieuw naar Sicilië te gaan: “De mensen daar zijn gevaarlijk.” U ging toch. Wat is het nu precies dat u blijkbaar zo aantrekkelijk vindt aan de maffia?

“Nou, ‘aantrekkelijk’ is niet het goede woord. Maar als je, zoals ik, deels in Italië woont en veel over het land schrijft, kun je niet om de maffia heen. Ze horen er helaas nu eenmaal bij. En ik wilde er iets van proberen te begrijpen. Want hoe hebben ze zo succesvol kunnen worden? De maffiawereld zit vol met tegenstellingen. Hoe kun je nu zeggen dat je in God gelooft, dat je trouw naar de kerk gaat, terwijl je de volgende dag een brute moord pleegt? Hoe kan het dat familiebanden heilig zijn, terwijl je je zoon vermoordt als hij de maffia verlaat?”

Daar ben ik eigenlijk ook wel benieuwd naar…

“De maffia heeft zich in ruim anderhalve eeuw tijd enorm goed kunnen ontwikkelen. Hun belangrijkste troef is de steun van het volk. Zoals een maffiabaas me ooit vertelde: ‘Het is niet genoeg dat ze bang voor je zijn, ze moeten je waarderen.’ En natuurlijk zijn maffialeden katholiek, want zonder toestemming van de kerk kun je en ben je niets in Italië. Ze hebben een eigen rationele interpretatie gemaakt van de katholieke waarden en normen, bijvoorbeeld door zich het heilige gebod Je zult de waarheid spreken toe te eigenen. Dat is belangrijk, want de maffia maakt geen verslagen, houdt geen documentatie bij. Bovendien kunnen ze tot op de dag van vandaag op de steun van veel priesters rekenen die stellen dat zij geen oordeel geven over wat de maffia doet omdat zij zich niet bezighouden met menselijke, maar met goddelijke rechtvaardigheid.”

Tot een jaar of vijf geleden richtte Reski zich vooral op de Siciliaanse Cosa Nostra omdat zij het meest ver ontwikkeld waren en al lang niet meer het boerse gedrag van de beginjaren vertoonden, waarin de koeien van andere families nogal eens vroegtijdig en onverdoofd werden geslacht. “Zij waren het belangrijkst, hadden het meeste geld en de beste banden met Italiaanse politici.” Haar omslagpunt lag in 2007, toen de maffia in Duisburg een bloedbad aanrichtte door zes jonge Italianen te vermoorden. Hier bleek de ‘Ndrangheta uit de Zuid-Italiaanse regio Calabrië achter te zitten. Naar aanleiding van deze moordpartij in haar vaderland schreef Reski in 2008 het ook in Nederland goed ontvangen boek Maffia: over peetvaders, priesters & pizzeria’s. “Met dit boek wilde ik Duitsland laten zien dat ook zij een verantwoordelijk dragen in het bestrijden van de maffia. Dat is trouwens ook de boodschap van Enkele reis Corleone. Er is al lang geen sprake meer van een puur Italiaans probleem. Europa moet wakker worden!”

Maffia heeft binnen en buiten Duitsland al tot veel ophef geleid. Het boek kon vanwege allerlei rechtszaken alleen nog verschijnen met zwartgemaakte passages. Doel bereikt, lijkt me. Waarom dan nu toch nog uw persoonlijke verhaal?

“In Enkele reis Corleone kon ik veel meer psychologische details kwijt, zoals wat het betekent als je, zoals ik, in Duitsland bedreigd wordt door maffiabazen. Buiten de politie om namen weinigen dit serieus vanwege het simpele feit dat ze de maffia niet goed kennen. Ik kan met mijn twintig jaar aan maffia-ervaring goed tussen de regels door lezen. Als je dat niet kunt, snap je er niets van. Het betekende veel dat men mij openlijk bedreigde, want wil de maffia zoiets doen, moeten ze zich volledig veilig voelen. In Italië durven ze dit niet. Niet meer, tenminste.”

Hoe is de situatie in Nederland? Ik begrijp best dat de maffia hun jaaromzet van 130 miljard euro (!) niet alleen uit Italië halen, maar eigenlijk hoor en lees ik nooit iets over hen in de Nederlandse media.

“Het is in Nederland in feite hetzelfde als in Duitsland. Hoewel de aandacht in Duitsland vanwege die Duisburg-moorden flink opleefde, gaat men ervan uit dat nu die zaak is opgelost en gesloten, er geen Duitse maffia meer bestaat. Volkomen belachelijk! Ook in Nederland komt geen enkele journalist op het idee om bij een misdaad te vragen of er maffiosi bij betrokken zijn. Die zitten immers ver weg in Italië. Maar om hun wereldwijde drugstransporten en gigantische witwaspraktijken goed te laten verlopen, moeten ze een enorm netwerk hebben en zitten ze dus ook hier in Amsterdam. Maar het schuilt allemaal onder de oppervlakte en is dus moeilijk op te sporen. Ik weet dat er bij de Duitse justitie mensen zitten die enorm gefrustreerd zijn over de beperkte opsporingsmiddelen die ze hebben, over hoe moeilijk het is om toestemming te krijgen voor telefoontaps. In Duitsland, maar ook in Nederland, wordt niet gepraat over maffiacriminaliteit maar alleen over criminaliteit in het algemeen. Terwijl de maffia heel specifiek is. Ze zijn heel slim en heel goed ontwikkeld. Ze bestuderen de cultuur van een land voordat ze er hun werkterrein inrichten. Dus gaan ze in Nederland en Duitsland anders te werk dan in Italië. Ze respecteren de lokale regels. En nogmaals, ze blijven heel slim ondergronds, doen niet aan overvallen, vermoorden geen mensen in het openbaar. Dus maken ze het volk niet bang. Sterker nog, ze investeren hun op eenvoudige wijze witgewassen geld in publieke plekken, zoals winkelcentra. Dat is in feite het probleem: het gaat om enorme bedragen aan crimineel geld, maar niemand die het ziet. Een enorme bedreiging voor de samenleving.”

Gelukkig is Silvio Berlusconi er nog. Hij beloofde begin dit jaar dat hij er alles aan zal doen om de maffia te stoppen.

“Dat Berlusconi banden heeft met de maffia is geen geheim, daar zijn inmiddels genoeg bewijzen voor. Er zit veel maffiageld in zijn media-imperium. Buiten dat denk ik dat de maffia best gestopt kan worden. Maar dan moet er wel een Europese aanpak komen. Nogmaals, de maffia valt of staat met de kwaliteit van hun netwerk. Tot nu toe nemen hun sociale en politieke bemoeienissen via investeringen en de beïnvloeding van politici in heel Europa alleen nog maar toe. Dat is een moeilijk tastbare, maar ook een enorme bedreiging voor onze democratie. Veel bedreigender dan bijvoorbeeld een schietpartij, terwijl juist dat het nieuws haalt. Zoiets als in Duisburg zal niet gauw meer gebeuren, omdat het contraproductief is gebleken. Het wrange hiervan is dat hierdoor de maffia nog minder zichtbaar wordt en de meeste Europese samenlevingen min of meer de schouders ophalen als het over de maffia gaat. Politici gaan immers pas bewegen als het volk zich zorgen maakt.”

Voel je zelf nog angst voor de maffia, of is die weggeëbd in de twintig jaar dat je erover schrijft?

“Ik ben heel bang geweest, heb me geterroriseerd gevoeld, dat schrijf ik ook in dit boek. Vooral omdat in Duitsland maffiabedreigingen niet zo serieus genomen worden. Ik kreeg daar zelfs reacties als ‘tja, dan moet je maar niet over ze schrijven’. Onvoorstelbaar! In Italië heb ik enorm veel steun gevonden, zowel bij individuen als bij de vele antimaffiagroeperingen die ze daar hebben. Zij kennen de macht en kracht van de maffia. Wat ik nu wil is dat er ook buiten Italië dergelijke groeperingen ontstaan, die steun geven aan mensen die het op welke manier dan ook tegen de maffia willen opnemen. Wat mezelf betreft, ik vond dat ik als journalist geen keuze had. Ik was nieuwsgierig, ben me in de maffia gaan verdiepen, dus moest ik er ook over schrijven. Bovendien word je deels door het publiek beschermd als je in de openbaarheid treedt.”

Wat kunnen we in de toekomst van Petra Reski verwachten? Fictie misschien?

“Enkele reis Corleone was het moeilijkste boek dat ik schreef, omdat ik een delicate balans tussen feiten en persoonlijke ervaringen moest vinden. Dat is veel moeilijker dan de puur journalistieke aanpak waarbij je toch vooral boven de materie hangt. Maar het paste binnen mijn ontwikkeling als schrijver. Net als, inderdaad, het schrijven van een roman. Ik ben er eigenlijk al voor Maffia aan begonnen, maar ik was zo onder de indruk geraakt door wat er in Duisburg gebeurde, dat ik me eerst daarmee bezig moest houden. Ik ga er absoluut mee door als alle pr-activiteiten rondom Enkele reis Corleone zijn afgerond. Voor zoiets heb je tijd nodig, maar vooral een hoofd dat vrij is.”