De vertaler centraal: Jolande van der Klis

Euforische momenten

Het verbaasde Van der Klis hoe enorm haar vertaling uiteindelijk verschilde van die van Schuchart uit 1980. Ze dacht dat er veel meer overeenkomsten zouden zijn. ‘Maar dat is het fantastische van taal: er zijn oneindig veel mogelijkheden, en als je eenmaal de toon hebt gevonden waarvan je vindt dat die in het Nederlands bij je auteur past, dan vloeit daar vanzelf een bepaalde woordenschat en ook een bepaalde zinsbouw uit voort. Als dat lekker gaat lopen kan je dat echt euforische momenten bezorgen.’
Behalve die specifieke toon is het volgens de vertaler ook ontzettend belangrijk dat een tekst ook in het Nederlands helemaal overeind blijft. ‘Je moet er niet de Engelse zinsconstructies doorheen zien schemeren, je hoeft niet te zien hoe goed de vertaler zijn best heeft gedaan om ieder woordje in het Nederlands om te zetten. Sterker, je moet ook eens wat durven weglaten. Het Nederlands heeft nu eenmaal veel minder bijvoeglijke naamwoorden dan het Engels, dat uitblinkt in heel subtiele verschillen, vooral als het gaat om superlatieven. Dus kun je je beter beperken tot twee onderscheidende karakteriseringen en die derde die bij ons toch op hetzelfde zou neerkomen gewoon weglaten. Kortom, het moet erin gaan als koek, maar dan wel op de manier waarop het origineel erin ging als koek bij het oorspronkelijke lezerspubliek.’ Van der Klis voegt daar aan toe dat je met een vertaling een boek als het ware een ‘update’ kan geven en toegankelijk kan maken voor een nieuw lezerspubliek. ‘Terwijl een klassieker blijft zoals die is, kan een vertaling verouderen en zich zelfs vervreemden van het origineel. Die past dan niet bij de tijd van het oorspronkelijke werk, en ook niet meer bij de tijd van de lezer. Daarom is het goed om de boeken die er echt toe doen af en toe opnieuw te vertalen’, aldus Van der Klis.

Nieuwe creatie

Jolande van der Klis ziet de vertaler niet alleen als iemand die de woorden van een ander omzet in een andere taal, maar meer als een creator. De vertaling moet wel een nieuwe creatie zijn. ‘Je moet de ziel van een boek doorgronden en er recht aan doen, dus in die zin ben je dienstbaar aan de auteur. Maar daarvoor moet je soms ook afstand nemen van de letterlijke tekst. Niet omdat je denkt dat je dat zelf wel beter kunt formuleren, maar omdat je je moet afvragen: hoe zouden we dit in het Nederlands zeggen. De vertaalslag, daar gaat het om.’

Van der Klis werkt zelf nog niet zo lang als literair vertaler, maar heeft veel bewondering voor Wiebe Buddingh’, de vertaler van de Harry Potterboeken. ‘Iemand die zo ongelofelijk snel en goed kan vertalen, en dan ook nog met zulke vermakelijke alternatieven komt voor al die idiote verzinsels van Rowling, dat is echt groots. Zwerkbal, die term is onovertroffen. Door zijn stijl van vertalen zijn die boeken zowel voor kinderen als voor volwassenen één grote verrukking. Ik geloof niet dat hij voor die vertalingen al een prijs heeft gekregen, maar als het aan mij lag kreeg hij onmiddellijk een onderscheiding.’ Zo, die kan Buddingh’ in zijn zak steken.

Op de vraag welk boek Van der Klis graag zelf nog eens zou willen vertalen antwoordt ze met een nieuwtje: ‘Uitgeverij Athenaeum heeft recent de vertaalrechten gekocht van The Once and Future King. Want met hoeveel humor en flair Schuchart het indertijd ook heeft vertaald, zijn Arthur, koning voor eens en altijd dateert toch ook al weer uit 1967. Ik ben gevraagd als vertaler en kan mijn geluk niet op!’

De havik is op 14 juni verschenen bij Uitgeverij Athenaeum.