Vertalersgeluktournee: Harm Damsma en Niek Miedema over 'Pleegkind'

Harm Damsma en Niek Miedema

Harm Damsma (1946) en Niek Miedema (1955) vormen sinds 1994 een vast vertaalduo. Hun enthousiasme voor het vak is in al hun bezigheden voelbaar, of ze nu vertalen, doceren, recenseren, of een lezing geven. Aan de basis van al dat plezier staat een zeer serieuze en ambitieuze vertaalhouding en een kritische samenwerking. In 2016 werden de vertalers bekroond met de Letterenfonds Vertaalprijs.

Vertalersgeluk 2023

Door Harm Damsma en Niek Miedema

Claire Keegan is in het Nederlands vertaald. Eindelijk! Wie is zij, en waarom is dit zo’n heugelijk feit? Keegan (1968) is een writer’s writer, iemand die al heel lang door collega’s hogelijk wordt gewaardeerd, maar tot voor kort geen brede bekendheid genoot, ook niet in haar thuisland Ierland. Ze schrijft uitsluitend korte verhalen en publiceert maar heel spaarzaam. In 1999 verscheen de verhalenbundel Antarctica, acht jaar later een tweede bundel, Walk the Blue Fields, en in 2010 Foster, een lang kort verhaal dat volgens haar geen novelle mag heten, 'omdat het daarvoor tempo mist'. En pas weer elf jaar later, in 2021, verscheen haar vierde boek, opnieuw een lang kort verhaal, getiteld Small Things Like These. Wij hadden de eer en het genoegen de laatste twee werken te mogen vertalen. Ze heten in het Nederlands respectievelijk Pleegkind en Dit soort kleinigheden.

Omdat de wegen van uitgevers ondoorgrondelijk zijn, verscheen het boek uit 2021 het eerst, in datzelfde jaar nog, en het boek uit 2010, dat we in februari 2021 hadden ingeleverd, pas in het afgelopen jaar. Om het allemaal nog iets overzichtelijker te maken: het werk dat in 2010 werd geschreven (Foster) en in 2022 als Pleegkind in het Nederlands verscheen, werd in 2023 genomineerd voor de Europese Literatuurprijs, vandaar dat wij meedoen aan de huidige Vertalersgeluktournee. En in 2022 belandde Small Things Like These op de shortlist van de Booker Prize, waarmee de doorbraak van Keegan voor een groter Engelstalig publiek een feit werd.

Waar gaan haar verhalen over? Over gewone levens van gewone mensen, waarin op het eerste gezicht weinig dramatische gebeurtenissen plaatsvinden. Maar dat er niet expliciet over wordt gesproken, betekent niet dat de lezers geen vermoedens krijgen over zaken als machtswellust, kinderverwaarlozing, seksueel misbruik, corruptie, uitbuiting en zelfs moord en doodslag. Keegan zelf zei hier ooit over:

'Het gaat er uiteindelijk om dat een schrijver vertrouwen heeft in de intelligentie van de lezer en hem of haar niet van alles en nog wat voorkauwt. Bij alles wat ik schrijf probeer ik vooral dingen te suggereren.'

Daartoe verplicht Keegan zichzelf onder andere door de keuze van het vertelperspectief. Het gros van haar verhalen kent ofwel een ik-verteller, ofwel een personaal perspectief, waardoor zij logischerwijs allerlei zaken die voor het betreffende hoofdpersonage vanzelfsprekend of onbekend zijn, weglaat. Een alwetende verteller kan een overkoepelende blik hebben en kijkt als het ware door muren heen. De vertellers bij Keegan zien en weten meestal lang niet alles, maar alleen datgene wat ze vanuit hun positie kunnen zien en weten. Het geraffineerde spel dat zij daarmee bijvoorbeeld in Pleegkind met ons speelt, is dat het perspectief dat van een jong meisje is, maar dat wij als volwassen lezers met het kind meekijken en daarbij, omdat wij nu eenmaal volwassen zijn en meer van de wereld begrijpen, vermoedens gaan krijgen over waarom mensen zeggen wat ze zeggen en doen wat ze doen. Vermoedens die het kind niet heeft.

In 2010 vertelde Keegan in een interview over Pleegkind dat zij tijdens het schrijven van alles en nog wat 'ontdekte' over de personages dat uiteindelijk niet in het boek terechtkwam. Zo kwam ze er bijvoorbeeld achter dat de gastouders van het pleegkind om wie het verhaal draait ‘s avonds in bed hadden besproken hoe ze met het meisje moesten omgaan, en het daar samen over eens waren geworden. Waarom werd zo’n intieme en bepalende gebeurtenis uit het verhaal weggelaten? 'Omdat het meisje, de vertelster, er niet van afwist. En iets waar ze zich niet bewust van was kon ik er niet in zetten.' Aan ons, haar vertalers, schreef Keegan:

'In bijna alles wat ik doe probeer ik het proza niet alleen op een fysiek niveau te laten werken, maar ook op het niveau van de suggestie. Het fysieke komt eerst en suggereert de emotionele staat van het personage, het gevoel dat hij of zij heeft. Let er in Small Things Like These bijvoorbeeld maar eens op dat de hoofdpersoon, Furlong, in het begin meestal omlaag kijkt, of naar de grond, maar naarmate het verhaal vordert steeds vaker zijn hoofd optilt en mensen aankijkt. Dat is deel van zijn ontplooiing en hoe die zichtbaar wordt gemaakt. Het begint tijdens de scene in de kapel, wanneer hij opstaat tegen Eileen en kijkt naar het licht dat door de gebrandschilderde ramen valt. Tegen het einde van het verhaal verliest hij zijn angst en kijkt hij vaker omhoog.'

Sowieso denkt deze auteur in eerste instantie vanuit beelden. Pleegkind is ontstaan uit één enkel beeld: een bron, een emmer en de weerspiegeling van een meisje in het water. Dit beeld bleef haar achtervolgen, totdat ze begon te schrijven. 'Dat gebeurt vaak,' zegt ze er zelf over. 'Dat ik een verhaal moet schrijven om een beeld te verdrijven. Het is als een elleboogstoot in je ribben om je aan te sporen iets uit te zoeken wat je niet helemaal begrijpt, maar wel moet begrijpen. Voor mij is schrijven een manier om iets te begrijpen, en in die zin een reis met onbekende bestemming.'

Claire Keegan heeft eens gezegd dat veel van het werk aan haar verhalen bestaat uit het wissen van de sporen van haar inspanningen. Dat resulteert echter niet in kaal, van alle sier ontdaan taalgebruik. Weliswaar zijn de meeste van haar personages zoals gezegd doodgewone mensen die gewone taal bezigen, maar het bijzondere aan haar proza is dat ze de tekst toch telkens weet te larderen met lyrische toetsen en onverwachte beelden. Dat maakt het lezen en vertalen van haar werk niet alleen tot een genot, maar ze geeft er ook haar 'gewone' mensen met hun 'gewone' levens een kostbare diepgang en waardigheid mee.

Pleegkind

Claire Keegan, vertaald uit het Engels door Harm Damsma en Niek Miedema

Een klein meisje wordt naar pleegouders gestuurd op een boerderij op het platteland, ze weet niet waarom. In het huis van deze familie vindt ze een warmte en genegenheid die ze nooit eerder heeft meegemaakt, en onder hun hoede bloeit ze langzaam op. Maar dan ontdekt ze waarom haar ouders haar hebben weggestuurd en realiseert ze zich hoe kwetsbaar deze idylle is.