Vertalersgeluktournee: Manon Smits en Hilda Schraa over 'Sneeuw, hond, voet'

Vertalersgeluk 2023

Door Hilda Schraa en Manon Smits

Sneeuw, hond, voet van Claudio Morandini is het vijfde boek dat Manon Smits en Hilda Schraa samen vertaalden. Hoe gaat dat in zijn werk, dat vertalen met zijn tweeën? Wat zijn de voordelen? Wat zijn de nadelen? U hoort alles over de totstandkoming van de Nederlandse vertaling van dit prachtige en aangrijpende verhaal over Adelmo Farandola.

We leerden elkaar kennen toen Hilda deelnam aan een workshop literair vertalen die Manon verzorgde. We merkten dat we een vergelijkbare stijl hadden, vaak dezelfde keuzes maakten in een vertaling, en daardoor voelde het natuurlijk om vervolgens ook af en toe gezamenlijk een boek te vertalen. Dat bevalt altijd weer heel goed, maar we hebben het allebei ook druk genoeg met ons eigen werk, waardoor het er niet zo vaak van komt. De enige rode draad die er in onze samenwerking valt te ontdekken is dat het boeken van vijf verschillende schrijvers zijn, en voor vijf verschillende uitgeverijen! Een nogal eclectische samenwerking dus, en dat bevalt ons prima. Meestal roept de een de hulp van de ander in omdat ze een mooi boek aangeboden heeft gekregen dat ze graag wil vertalen, maar dat te dik is om binnen de gegeven tijd in haar eentje te doen. Samen komt het dan altijd goed. In het geval van Sneeuw, hond, voet was de dikte niet het probleem, dat moge duidelijk zijn. Het was een boekje waar Manon al een paar jaar verliefd op was, en ze had het ook weleens voorgesteld bij een uitgeverij, maar de ene vond het 'te somber' en de andere 'te klein'. Totdat in 2019 bleek dat uitgeverij Koppernik het had gekocht, na lezing van de Engelse vertaling die inmiddels was verschenen. Zij hadden Hilda ervoor benaderd, en aangezien het haar door omstandigheden wel goed uitkwam om samen te werken, had Manon het geluk dat ze toch mee kon doen. Wat maakt dit boekje zo bijzonder?

Adelmo Farandola is een oude man die hoog in de bergen woont en het niet zo op mensen heeft. Maar ieder najaar moet hij wel de tocht naar het dorp ondernemen om voorraden in te slaan voor de winter. Hiermee opent het boek, terwijl Adelmo Farandola de lange tocht naar het dal maakt en intussen in zijn hoofd herhaalt wat hij allemaal nodig heeft: gedroogd vlees, worsten, wijn, boter … Hij lijkt alles goed onder controle te hebben, een man van vaste gewoonten. Pas als hij in het dorp aankomt en de winkel bereikt, krijgen we in de gaten dat er iets niet helemaal klopt. Het is een meesterlijke zet van de schrijver. Zodra Adelmo de winkeldeur opent reageert de vrouw van de winkel verbaasd, en zegt als eerste: 'Laat de deur maar open.' Een subtiele hint, die ze telkens weer zal herhalen als iemand de winkel in- of uitkomt. Dan vraagt ze of hij soms iets vergeten is de vorige keer. Hij is toch vorige week al geweest? Hij heeft al een grote mandfles wijn gekocht, drie pakken zout, kilo’s boter … dat heeft hij toch zeker nog niet op?, vraagt ze grappend. Er staat Adelmo niets van bij, en als lezer begrijp je meteen wat er aan de hand is. Uiteindelijk koopt hij dan toch nog maar wat wijn en sokken, en mopperend loopt hij naar boven, want hij gelooft het nog steeds niet helemaal: als hij straks in de stal komt en er staan geen voorraden, dan gaat hij terug naar het dorp en dan zal er wat zwaaien voor die winkeldame! Maar inderdaad blijkt er volop voorraad aanwezig te zijn in de stal, dus is hij klaar voor de winter.

Die brengt hij door in zijn hut, heel alleen, bedolven onder de sneeuw, en dat gedurende enkele maanden. Maar nu is er een vieze, schurftige hond in zijn leven verschenen, die niet van plan is te vertrekken. Samen sneeuwen ze in en bekvechten ze over het steeds schaarser wordende eten en filosoferen ze er lustig op los. Als de winter eindelijk voorbij is en ze weer naar buiten kunnen, doen ze een gruwelijke ontdekking. Er steekt een mensenvoet uit de smeltende sneeuw. Wat nu?

De hond blijkt inmiddels verstandiger te redeneren dan Adelmo, die elke dag opnieuw die voet ontdekt en elke dag weer stomverbaasd is. Alle wijze raad van de hond is tegen dovemansoren gericht. Het gaat helemaal de verkeerde kant op …

De kracht van dit boek zit vooral in de wisselwerking tussen Adelmo en de hond, die met name tot uiting komt in de dialogen. Daarin zat voor ons als vertalers dan ook de grootste uitdaging, en de grootste voldoening. Om het voortdurende gehakketak van Adelmo en de hond om te zetten naar natuurlijk Nederlands gehakketak moet je vrijer vertalen. Je krijgt te maken met zinnetjes als 'Ma pensa te.' 'Ma va.' 'Cioè?' 'Ma non mi dire.' 'Eppure.' 'Ci mancherebbe.' En daar moet je wat mee. Dus kan het gebeuren dat je een en hetzelfde zinnetje in een andere context compleet anders vertaalt. 'Krijg nou wat.' 'Dat meen je niet.' 'Ik bedoel …' 'Schei uit.'

En dat is nu eenmaal veel en veel leuker om met z’n tweeën te doen: je gooit er alles uit wat je te binnen schiet en je 'partner in crime' reageert daar weer op, spreekt haar veto uit wanneer je te veel uit de bocht vliegt en komt soms op hét idee dankzij jouw suggesties. En omgekeerd werkt het natuurlijk precies zo. We konden ons helemaal uitleven. Het was genieten!

Sneeuw, hond, voet

Claudio Morandini, vertaald uit het Italiaans door Hilda Schraa en Manon Smits

Adelmo Farandola houdt niet van mensen. In de zomer zwerft hij door de valleien met als enig gezelschap een praatgrage, chagrijnige oude hond en een jonge bergwachter die hem, vermoedt Adelmo Farandola, bespioneert. Wanneer de winter komt zijn de man en de hond ingesneeuwd. Terwijl de voorraden wijn en brood ernstig worden teruggebracht, brengen ze de tijd door met kibbelen over restjes en discussiëren over wie de ander als eerste zal opeten.

De lente brengt een nog sinisterdere ontdekking dit Adelmo Farandola’s toch al wankele greep op de werkelijkheid helemaal dreigt te verbreken: de voet van een man die uit de zich terugtrekkende sneeuw steekt.