Vertalersgeluktournee: Yond Boeke en Patty Krone over visualisatie

(733)

Wil ik lezen

• Wil ik lezen
• Nu aan het lezen
• Gelezen
• Verwijderen
•   Favorieten
•   Verlanglijstje
•   In bezit
•   Uitgeleend
Challenges
  {{title}}
  {{title}}
• Nieuwe plank maken
• Loading
• De wijzigingen zijn opgeslagen

Het geluk van de wolf

Auteur: Paolo Cognetti
Taal: Italiaans
Vertalers: Yond Boeke en Patty Krone

Fausto en Silvia ontmoeten elkaar voor het eerst in het bergdorp Fontana Fredda. Hij is schrijver, zij is een kunstenaar en allebei zijn ze op zoek naar een nieuw bestaan. Samen ervaren ze hoe de winter over het plaatsje en haar bewoners valt. Fausto geniet van de rust, ver weg van het rumoer van de stad en alles wat hij daar heeft achtergelaten, terwijl Silvia’s blik steeds gericht is op de hoogste bergtop, of het beklimmen van weer een nieuwe gletsjer. Als de lente aanbreekt, moet Fausto noodgedwongen terug naar de stad, maar het verlangen naar de bergen, de vriendschap met de dorpsbewoners en de herinnering aan Silvia zijn te sterk voor hem om hun roep lang te kunnen weerstaan.

Door Yond Boeke en Patty Krone

De bestsellerauteur klopt vaak aan op een ongelegen moment. Waarom? Omdat hij altijd haast heeft, in tegenstelling tot bijvoorbeeld de dode auteur, die er niet om maalt of de vertaling van zijn meesterwerk een maandje eerder of later verschijnt. Of liever gezegd, het is niet zozeer de bestsellerauteur die haast heeft, als wel de uitgever, die droomt van hoge oplagen wereldwijd, één verschijningsdatum in zoveel mogelijk landen, en dat alles liefst zo snel mogelijk. Zo ging het bij de door ons vertaalde boeken van Umberto Eco, en zo gaat het bij de boeken van Paolo Cognetti, die door het succes van zijn tevens door ons vertaalde roman De acht bergen eenieders argusogen op zich gericht weet.

En dus kregen we medio maart 2021, terwijl we geheel opgeslorpt waren door het vertalen van de verhalen van Luigi Pirandello, een telefoontje dat 'de nieuwe Cognetti' er was. Nog niet in druk, maar wel in pdf-vorm. Het was de bedoeling van de Italiaanse uitgever dat de roman, die Het geluk van de wolf zou gaan heten, in het najaar van 2021 zou verschijnen, op hetzelfde moment in Italië én in de vele landen waaraan de vertaalrechten waren verkocht. Kortom, we moesten meteen aan de slag. En Pirandello (een dode auteur immers) moest even wachten.

Gelukkig bleek bij lezing van Cognetti's nieuwe roman dat hij hierin geen al te nieuwe, doch slechts ándere paden betrad, en in een ons al bekend landschap: de Valle d'Aosta, waar de auteur, zoals zijn trouwe lezers inmiddels weten, zelf een huis heeft, gelegen in een klein dorpje in de bergen dat in zijn romans figureert onder de naam Fontana Fredda. Dat maakte het vertalen voor ons een stuk eenvoudiger, omdat we het meeste voorwerk al hadden verricht voor De acht bergen.

Dat voorwerk bestond met name uit research over de omgeving waar het verhaal zich afspeelt en de terminologie van de bergen en de bergsport. Woorden waren hier op zich niet echt het probleem: de vertaling daarvan is altijd wel te vinden. Er zijn legio sites van bergbeklimmers waarop wordt uitgelegd wat natuurverschijnselen als 'couloirs' of 'seracs' zijn, maar als je die nooit in het echt hebt gezien, heb je totaal geen besef van hun proporties en wordt het een stuk moeilijker ze goed te visualiseren. Hoe groot, hoog of lang zijn ze? Of hoe diep? Kennis die van groot belang is om het ijzige gletsjerlandschap en de eventuele gevaren die er op de loer liggen goed weer te kunnen geven. Op veel sites zijn gelukkig niet alleen specifieke 'bergwoorden' te vinden, maar er staan vaak ook filmpjes op, met uitleg, dus toen we aan Het geluk van de wolf begonnen hadden we die hordes al genomen.

Het vertalen van Cognetti's jongste roman werd daarnaast enigszins vergemakkelijkt doordat veel plekken die erin beschreven worden daadwerkelijk bestaan: op Google Maps en YouTube konden we de omgeving en het gaan en staan van Fausto en Silvia, de hoofdpersonen, vaak tamelijk nauwkeurig bestuderen. En als we ons na eindeloze speurtochten op internet nog steeds geen duidelijke voorstelling konden vormen van zaken die Cognetti beschrijft, van de verhoudingen en de afmetingen, dan konden we altijd nog bij hemzelf te rade gaan: hoe de in een rij opgestelde lawinehekken met vreemde driehoekige punten er bijvoorbeeld uitzagen, werd duidelijk toen hij ons een foto ervan opstuurde.

Maar natuurlijk deden er zich ook weer nieuwe vertaalproblemen voor, en die betroffen voornamelijk realia, oftewel cultuurbepaalde termen en uitdrukkingen: zo heet het restaurant in Fontana Fredda 'Il pranzo di Babette', een verwijzing naar het verhaal Babette's Feast van de Deense schrijfster Karen Blixen dat vooral bekend is geworden door de verfilming uit 1987, die in Italië wordt aangeduid met de Italiaanse titel, maar in Nederland met de Engelse of de Deense. Een restaurant met een Engelse (of Deense) naam in de Valle d’Aosta was in onze ogen nogal onzinnig, en de letterlijke vertaling, 'Babettes feestmaal' leek ons ook ongelukkig. Uiteindelijk zijn we uitgekomen bij 'De tafel van Babette', en hebben we de verwijzing naar Blixen die ook in het Italiaanse origineel staat op een andere plek in de tekst iets meer geëxpliciteerd.

Veel hoofdbrekens bezorgde ons de 'gatto di neve', letterlijk vertaald 'sneeuwkat', de machine waarmee de piste na een dag skiën ’s nachts wordt bewerkt om de sneeuw weer egaal te verdelen. In het Engels wordt die 'snowcat' genoemd, maar de talloze Nederlandse skiërs die we hiernaar vroegen, zeiden allemaal dat zij eigenlijk alleen de term 'pistenbully' kenden. Dat woord hadden we kunnen gebruiken, ware het niet dat de titel van hoofdstuk 9 luidt: 'Un gatto e due galli', oftewel 'Een kat en twee hanen, waarbij de kat verwijst naar de sneeuwmachine. Een verwijzing die verloren gaat als je voor 'pistenbully' kiest. Na overleg met Cognetti, die zich hevig verzette tegen het woord 'pistenbully' (iets wat we goed konden navoelen, omdat het ook nog eens een merknaam is), besloten we dan maar gewoon het Nederlandse woord 'sneeuwkat' te introduceren, en hebben daar de eerste keer 'zogenaamde' aan toegevoegd om duidelijk te maken dat het een daar ter plekke gangbare benaming betreft: 'de bestuurders van de zogenaamde sneeuwkatten'. Vooralsnog lijkt geen enkele Nederlandse lezer erover gevallen te zijn.

En dan was er de vertaling van een opsomming van huizen, dorpen, mensen, bergstromen en weiden die allemaal een (bij)naam hebben, waarvan sommige in dialect: la Borna Freida, il Prato delle Lose, le Barmasse, l’Uomo Storto, il Ru del Pane Perduto, Buon Tempo al bar dei Trois Villages ... Wat te doen, vertalen of het origineel laten staan? En hier bleek maar weer eens hoe handig het is om te werken aan een tekst van een levende auteur: Cognetti was uitgesproken in zijn wens dat alles zou worden vertaald ('een Nederlandse lezer zou er anders niks van begrijpen') en stuurde ons per ommegaande een uitgebreide beschrijving van al die plekken, zodat we handvatten hadden om er een adequate vertaling van te geven. En zo werden die enigmatisch klinkende namen ineens tastbaar en begrijpelijk: het Koude Gat, de Wei van de Leistenen, de Overhangende Rotsen, de Kromme Man, het Droge Kanaal, de Flierefluiter in het café van Trois Villages …

Met Cognetti's doeltreffende, compacte en soms ook dromerige stijl ten slotte waren we al bekend. Het verging ons in feite precies hetzelfde als de stadse jonge vrouw Silvia, die in de winter als serveerster aan de slag gaat in het restaurant in Fontana Fredda waar Fausto als kok werkt: aanvankelijk is ze nog wat onwennig, maar al snel maakt ze zich het leven in de bergen eigen, zoals ook wij snel het vertrouwde vertaalgevoel herkregen. Het vertalen van Het geluk van de wolf was als het aantrekken van een oude skihandschoen: eerst voelt hij een beetje stijf aan, maar al snel zit hij weer als gegoten.

Naar het vertalerskanaal