Vesna Goldsworthy: ‘Ik moest mijn identiteit en nationaliteit opnieuw uitvinden’

Je bent geboren in Joegoslavië, een land dat niet langer bestaat. In Gorski zegt het personage Nick het volgende: “Je zou kunnen zeggen dat ik tumbleweed ben, een plantensoort die zich, zodra hij volgroeid is, losmaakt van zijn wortels. Mijn ballingschap was alles bij elkaar genomen niet onaangenaam. Ik had er zelf voor gekozen.” Is 'nationaliteit' wat jou betreft een concept dat geen inherente betekenis of waarde heeft?

'Ik ben ontzettend gefascineerd door het concept van nationaliteit en identiteit. Ik heb veel poëzie geschreven, een memoir, een cultural studies boek en nu een roman. Wat al deze verschillende genres verbindt is precies de vraag die jij stelt: hoe vormen we onze identiteit, ons gevoel van eigenheid? In mijn boek Gorski worstelen alle personages met deze kwestie en elk beantwoorden ze deze vraag op een andere manier. Gorski is dus eigenlijk één grote ontdekkingsreis naar onszelf en naar waar we thuishoren.

Ik kwam in 1986 naar het Verenigd Koninkrijk en ik moest mezelf destijds helemaal opnieuw leren kennen. Ik bleef mezelf Joegoslaaf noemen in plaats van Brit. Dat betekent niet dat ik Joego-nostalgisch was, zoals mensen dat noemen, maar dat ik mezelf zag als een soort van museumstuk. Na verloop van tijd bestond mijn land niet meer en ook de taal die ik sprak, Servo-Kroatisch, was verdwenen. De personages in Gorski zijn ook museumstukken, elk op hun eigen manier. Net als in het echte leven zijn sommige personages ontzettend trots op hun nationaliteit, terwijl andere personages er zo weinig mogelijk mee bezig zijn. Dat is de centrale vraag in het boek en antwoorden zijn nooit goed of fout.'

De kwestie nationaliteit is natuurlijk sterk verbonden met taal. De personages in Gorski spreken verschillende talen: Engels, Russisch, Bulgaars… Jij hebt deze roman in het Engels geschreven, terwijl dat je derde taal is. In hoeverre is de taal die je spreekt of waarin je schrijft onderdeel van je identiteit wat jou betreft?

'Servisch is mijn moedertaal. Frans is mijn tweede taal en ik ging vroeger naar een Franse school. Engels is de derde taal die ik leerde. Inmiddels is mijn Frans roestig, terwijl het niveau van mijn Servisch en Engels ongeveer gelijk aan elkaar is. Ik gebruik vaak het volgende voorbeeld ter illustratie: ik heb geleerd hoe ik moet autorijden in Londen, dus de woorden voor verschillende auto-onderdelen ken ik alleen in het Engels. Toen ik mijn memoires schreef en herinneringen ophaalde aan mijn Servische jeugd, realiseerde ik me dat ik voor een heleboel dingen, zoals verschillende soorten speelgoed, het Engelse woord juist niet wist, enkel het Servische. Om deze reden vind ik taal erg interessant: ik denk dat we verschillende personen zijn in de verschillende talen die we spreken. Er zijn dingen die ik in het Frans prachtig kan uitdrukken, maar zodra ik ze naar het Engels vertaal, klinken ze kitscherig of sentimenteel. Taal is dus ontzettend boeiend, maar ook erg lastig. Ik heb Gorski in het Engels geschreven en vervolgens zelf vertaald naar het Servisch. Het kostte me ongeveer net zo veel tijd om het boek te vertalen als om het te schrijven.'

De stad Londen speelt een belangrijke rol in Gorski. Zelf woon je al jaren in Londen. Hoe heeft de stad je geïnspireerd tijdens het schrijven van dit boek?

'Londen vormde het startpunt van dit verhaal. Ik wilde ontzettend graag schrijven over Londen, maar het kostte me een tijdje om erachter te komen hoe ik dat het beste kon doen. Ik houd van Londen, maar ik haat Londen evenveel. Het is mijn stad: als ik érgens thuishoor, dan is het in Londen. Maar de stad is de afgelopen jaren wel erg veranderd: van een internationale maar toch Brits aanvoelende stad tot een soort van 'supernationale' stad, zoals Singapore of Hong Kong. Het is een stad die losgekoppeld lijkt van haar moederland. Ik mis het oude Londen, hoewel de stad wat mij betreft niet hoeft te veranderen naar haar vroegere zelf. Tijdens het schrijven van Gorski kon ik Londen zelf vormen en een soort van opnieuw opbouwen en dat was ontzettend leuk om te doen. Ik wilde graag schrijven over Russen in Londen, omdat ik zo gek ben op Russische boeken, en het verhaal over een Russische oligarch paste goed in mijn versie van Londen.'

Over Rusland gesproken: Gorski  is doorspekt met verwijzingen naar Russische literatuur. Hoe hebben Russische auteurs zoals Tsjechov en Tolstoj jou beïnvloed als schrijver?

'Het boek zit inderdaad vol met referenties naar Russische literatuur. Westerse lezers of lezers die niet bekend zijn met Russische literatuur zullen deze knipogen niet zo snel herkennen. Het kader van The Great Gatsby is onmisbaar voor elke lezer, maar de Russische verwijzingen liggen wat meer verbogen. Op deze manier hebben sommige Russische schrijvers mijn schrijfstijl beïnvloed: ik verwijs naar ze op een subtiele manier die er niet te dik bovenop ligt.'

Je bent inderdaad duidelijk geïnspireerd door The Great Gatsby. Kun je je herinneren wanneer je dat boek voor het eerst las? Waarom maakte het zo’n indruk op je?

'Haha, mensen gaan er altijd vanuit dat ik een groot fan ben van The Great Gatsby. De eerste keer dat ik het las, als kind, vond ik het niet eens zo’n boeiend boek. Toen ik het later in het Engels herlas, kon ik het meer waarderen. Ik vind het poëtische taalgebruik van Fitzgerald erg mooi. The Great Gatsby heeft me op een soort van mythische manier geïnspireerd. Ik wilde graag een liefdesverhaal schrijven en ik wilde graag schrijven over een oligarch in Londen. Ik heb een aantal Russische feestjes in Londen bezocht en veel mensen die deze feestjes bezochten spraken van een Gatsby-achtige sfeer. Daarom koos ik Gatsby als uitgangspunt. Ik heb The Great Gatsby niet herlezen, het verhaal zat nog als een soort van mythe in mijn hoofd en daar heb ik Gorski vervolgens op gebaseerd. Toch zijn er ook veel verschillen tussen Gorski en Gatsby: zeker naar het einde toe leest Gorski veel meer als een thriller dan Gatsby.'

Gorski  is je eerste roman, hiervoor had je alleen non-fictie geschreven. Hoe beviel het om voor het eerst fictie te schrijven?

'Het schrijven van mijn memoires inspireerde me tot het schrijven van fictie. Daarvoor schreef ik vooral poëzie. Ik begon met mijn memoires toen ik gediagnosticeerd werd met borstkanker. Ik had een zoontje van twee en ik wilde hem graag iets nalaten dat hij later kon teruglezen, over mijn jeugd in Joegoslavië. Ik had geluk: het boek werd een bestseller en mijn gezondheid verbeterde naar verloop van tijd. Het schrijven van Chernobyl Strawberries was echter ontzettend lastig: hoe structureer je zo’n memoir? Ik vond het bevredigend om al mijn herinneringen op te schrijven, maar verlangde tegelijkertijd ook naar wat meer vrijheid. Fictie biedt die vrijheid. Het is heerlijk om helemaal bij nul te beginnen met schrijven, je kunt gewoon schrijven wat je wilt. In memoires ben je veel meer gebonden: mijn moeder deed X, dus ik moet X schrijven.'

En net toen je die vrijheid gevonden had, wachtte je de ingewikkelde taak om Gorski naar het Servisch te vertalen!

'Inderdaad, als ik had geweten hoe moeilijk dat zou worden… Dan had ik het door iemand anders laten doen!'

Als je zou mogen kiezen tussen het schrijven van fictie en het schrijven van non-fictie, wat zou je dan het liefste doen?

'Ik denk dat ik altijd poëzie zal blijven schrijven, die gedichten komen gewoon vanzelf. Maar kiezen tussen fictie en non-fictie... Op het moment zou ik voor fictie kiezen, denk ik. Deels omdat ik niet nog een memoir wil schrijven. Trouwens, daar heb ik nu niet eens meer materiaal voor! Dan moet ik eerst nog even verder leven. Ik zou wel graag wat meer romans willen schrijven. Ik zeg dus geen 'nee' tegen non-fictie, maar voor nu heb ik nog wel wat ideeën voor nieuwe romans die ik graag eerst wil uitwerken.'

Zijn er andere klassiekers die je misschien zou willen 'herschrijven'?

'Ik denk dat ik nu liever iets zou schrijven dat minder sterk gelinkt is aan een directe inspiratiebron. Hoewel... ik zou ook wel erg graag een roman schrijven in de geest van beroemde Russische literatuur, op een meer expliciete manier dan Gorski. Ik wil daar nu nog niet teveel over verklappen, maar ik heb een erg beroemd Russisch verhaal in gedachten waarop ik graag een vervolg zou schrijven.'

Wie is je favoriete Russische auteur?

'Tsjechov, absoluut. Ik houd ook van Tolstoj, maar Tsjechov is favoriet.'

Tot slot: welk boek dat je recent hebt gelezen zou je aanbevelen aan Hebban-lezers?

'Dat is de moeilijkste vraag tot nu toe, want ik lees ontzettend veel! Er zijn twee boeken die ik absoluut zou aanraden, ik weet alleen niet zeker of ze naar het Nederlands zijn vertaald. De eerste is Dept. of Speculation (Verbroken beloftes ) van Jenny Offill, een fragmentarische roman over een vrouw die in scheiding ligt. Ontzettend mooi geschreven. Het tweede boek dat ik zou aanraden is iets ouder: Transit of Venus van Shirley Hazzard. Ik ontdekte dit boek in een tweedehands boekwinkeltje en ik vond het geweldig. En als deze boeken niet naar het Nederlands zijn vertaald… Dan raad ik Tsjechov aan. Altijd Tsjechov!'

Gorski verscheen in augustus 2015 bij Meridiaan Uitgevers.