Vluchtelingen in de jeugdliteratuur
Vluchten voor oorlog en ander geweld, je eigen huis verlaten, misschien zelfs wel zonder de gezinsleden die je zo lief zijn: het is voor veel kinderen helaas de harde werkelijkheid. Voor al die jonge vluchtelingen werd onlangs een boek vol verhalen van bekende Nederlandse jeugdauteurs samengesteld die vertaald werden naar het Arabisch. Een boek voor jou is een project op initiatief van illustrator en schrijver Marit Törnqvist, die auteurs als Jacques Vriens, Paul van Loon, Bette Westera, Thé Tjong-Khing en Charlotte Dematons vroeg belangeloos mee te werken aan de publicatie.
De bundel vol verhalen en illustraties, ook van Annie M.G. Schmidt en Fiep Westendorp, werd onlangs cadeau gedaan aan alle Arabischsprekende kinderen die pas als vluchteling in Nederland zijn aangekomen. ‘Kinderen moeten zich welkom voelen door deze mooie verhalen uit hun nieuwe wereld te lezen, maar wel in hun eigen taal. Zo maken ze al snel na aankomst kennis met het land en de cultuur waarin ze terecht zijn gekomen,’ legt Törnqvist uit. De komende maanden maken boekenmakers een tournee langs verschillende asielzoekerscentra om workshops rond kinderboeken te organiseren en kennis te maken met de jonge vluchtelingen en hun ouders. Törnqvist deed al ervaring op met het werken met vluchtelingen in landen als Zweden en Iran. Ze is dan ook verguld met dit project, vertelt ze op Vluchtelingenwerk: 'In de media en politiek wordt zoveel negativiteit en angst gezaaid, dat is heel treurig, maar het maakt me ook sterker. Ik ben door deze projecten inmiddels omringd door vluchtelingen die heel goede vrienden zijn geworden. Het belang van persoonlijk contact en ontmoetingen is in deze tijd groter dan ooit, alleen zo kan je die angst weghalen.'
De boot is aan
Om inzicht in de situatie te geven en begrip voor hun leeftijdgenoten te wekken is er voor Nederlandse en Vlaamse kinderen ook een gestage stroom boeken op gang gekomen waarin het thema ‘vluchten’ centraal staat.
Zo vertelt Toegang geweigerd over Nick, die op vakantie gaat naar Turkije en daar vriendschap sluit met een aangespoelde bootvluchteling van zijn eigen leeftijd. Nick wil hem helpen en besluit daarom een dag met hem van leven te ruilen, maar dat loopt niet zoals verwacht. ‘Hoewel Danny De Vos thuis een groot gezin met veel kinderen heeft, is dit boek niet op hen gebaseerd,’ schrijft Hebban-recensente Rosalien. ‘Danny haalde zijn inspiratie uit zijn werk als inspecteur bij de Dienst voor Sociale Zekerheid. Elke dag heeft hij wel te maken met vluchtelingen en hun problemen. Zijn tweede boek na Hoe Napoleon zijn verjaardag vierde, is geïnspireerd op gesprekken met gevluchte jongeren.’ Een brandend actuele jeugdroman over kinderrechten en over de vluchteling in ieder van ons.
Vluchtelingen worden ook weleens smalend ‘gelukszoekers’ genoemd. Dat vluchten in eerste instantie niet gaat om het zoeken naar geluk, maar naar universele rechten wordt dan ook even vergeten. Die zijn namelijk niet vanzelfsprekend. In Recht op geluk, de jeugdroman van inspirator en schrijver Leo Bormans, rijdt de jonge Amir voor het circus van zijn vader uit. Hij vertelt verhalen en hangt affiches op. Dan steekt hij een onbekende grens over en komt hij in een land terecht waar alles anders is. Kinderen en volwassenen hebben er geen rechten. Amir gaat samen met Boris, Sam en de muis Dante de strijd aan en laten zien hoe veel respect voor de samenleving die we samen hebben opgebouwd betekent.
Het boek De jongen die niet gaat verhuizen van Marian de Smet en Mattias de Leeuw laat vanuit het perspectief van een kind zien dat het eigenlijk helemaal niet leuk is om huis en haard te verlaten. De twee buurjongens Hessel en Berker lopen weg als ze ruzie hebben met hun ouders, maar dan blijkt dat weglopen nog helemaal niet meevalt. Ze krijgen honger en die zware koffer helpt ook niet mee. Dan ontmoeten ze de jonge Piya, een Koerdische vluchteling uit Irak die met haar familie en andere vluchtelingen in een kerk woont. ‘De Smet weet een kleine vertrouwde wereld, die van een jongen van een jaar of acht à negen, heel knap te linken aan de grote problematiek van vluchtelingen met een tussenstop in de wereld van de allochtonen,’ zegt recensent Marjoke op Hebban. ‘Zonder drama, maar luchtig en warm. Geen opsmuk over de omstandigheden waarin mensen vluchten of wonen, maar juist klein, bekeken vanuit de kinderen.’
Schrijfsters Esther van der Ham en Elsbeth de Jager zetten in hun boek Jamil & Jamila ook twee kinderen centraal. Samen wonen zij in een Syrisch vluchtelingenkamp. Jamila woont daar al langer, Jamil komt pas net aan. Jamila wil graag vriendschap sluiten met het jongetje, maar dat is lastig: Jamil geeft vaak geen antwoord en is voor veel dingen bang. Maar als de rollen ineens omgekeerd zijn, is Jamil plotseling degene die haar helpt. Van der Ham en De Jager baseerden het boek, en de twee delen die volgden, op ware verhalen. Samen bezochten zij weeshuizen en scholen in Syrie om de boeken, die vertaald werden naar het Arabisch, uit te delen aan vluchtelingenkinderen. Voor elk Europees boek dat verkocht werd, doneerde de uitgeverij namelijk een exemplaar aan kinderen in vluchtelingenkampen. Daarvoor kregen de twee schrijfsters een onderscheiding van het Syrisch ministerie voor Cultuur en Familie. De boeken over Jamil en Jamila, die ook vertaald werden in het Duits, Frans en Engels, helpen zo niet alleen de kinderen in oorlogsgebieden bij bijvoorbeeld het leren en onthouden van hun eigen achternaam, cijfers en kleuren (dingen die zij als gevolg van oorlogstrauma’s vergeten zijn), maar zorgen ook voor meer begrip bij kinderen in Europa voor hun leeftijdsgenootjes in vluchtelingenkampen.
Via een studieproject ontstond het boek De jongen in de boot van Vonne Hemels. Het verhaal volgt de reis van Ahmed, die gevlucht is uit Syrië. Op zijn zoektocht naar een nieuw en veilig thuis belandt hij in landen als Duitsland, Japan en Nederland, waar hij aardige kinderen ontmoet die hem door allerlei regelingen en vooroordelen niet kunnen of mogen helpen. Hemels vertelt: ‘Het is gebaseerd op de realiteit, Saudi Arabië bijvoorbeeld geeft wel geld maar laat geen vluchtelingen toe. Canada selecteert vluchtelingen op opleidingsniveau. Het doel is om mensen hiervan op te hoogte te brengen, volwassenen en kinderen. Daarnaast is het een tool om de vluchtelingencrisis bespreekbaar te maken. Het is een lastig onderwerp waar veel ouders aandacht aan willen besteden, en dit boek kan daarbij helpen. Daarnaast hoop ik dat het gevluchte kinderen stimuleert om hun verhaal te vertellen, ik wil dat ze beseffen dat ze ertoe doen.’
Klik op de button hieronder voor meer jeugdboeken met het thema ‘vluchten’:
Vluchtelingen in de jeugdliteratuur
Dit artikel vind je misschien ook interessant:
Vluchtelingen in de literatuur
