Voor wie er moe van is – boeken over antiracisme en witheid
Een column speciaal voor witte lezers
Komende dinsdag (30 maart) verschijnt het boek The Hill We Climb van Amanda Gorman. Haar beroemde gedicht bij de inauguratie van de nieuwe Amerikaans president is dan in boekvorm beschikbaar. In het Engels dan. De afgelopen weken, het zal je niet ontgaan zijn, is er veel reuring geweest over de 'Meulenhoff-kwestie', de vertaalopdracht voor het inauguratiegedicht die aan Marieke Lucas Rijneveld werd gegeven.
Een uitstekende witte schrijver die evenwel voordien geen blijk had gegeven van vertaaltalent of -ambitie, terwijl er voor vrouwen van kleur vrijwel geen plek is bij dit soort opdrachten. Juist met dít gedicht – geworteld in de ervaringen en voorgeschiedenis van zwarte mensen – stuitte dat op pijnlijke verbazing. Janice Deul en andere vrouwen van kleur trokken hierover in de media aan de bel en vervolgens buitelde gans letterenland over hen heen. Veel ophef, venijnig gescheld en soms ronduit nare discussies volgden. Hierbij gingen mensen soms tekeer alsof Zwarte Piet opnieuw van hen gestolen werd. Toen de rook wat van het (social) media-slagveld was opgetrokken (MLR gaf de opdracht terug), bleken zielen gekwetst en vriendschappen gesneuveld.
De discussie over de vertaling zal ik hier niet herhalen. Interessanter is wat er gebeurde in de reacties. Zoveel onwetendheid, vragen en blinde vlekken kwamen naar voren. Waar ik me als Indische boekverkoper in de discussies uitsprak, hoorde ik dit van witte literaire vrienden en bekenden:
'Ik word hier zo moe van, ik doe hier niet meer aan mee.'
'Ik heb geen zin om [boeken van zwarte vrouwen] te lezen, dat kost te veel energie.'
'Dit soort gedoe gaat in tegen onze vrijheid.'
'Racisme bestaat niet, ik ben kleurenblind.'
'Een witte vertaler werkt juist verbindend.'
'Waarom zijn jullie steeds zo boos, dat werkt polariserend.'
'Waarom mag dit ook al niet meer, dit is omgekeerd racisme.'
De opmerking over vermoeidheid raakte me het meest. Het stelselmatig benoemen van moeheid in deze discussie is voor mij een voorbeeld van wit privilege: je kan ervoor kiezen niet meer moe te zijn, te stoppen met een discussie, dingen niet te lezen. Mensen van kleur hebben die optie niet; of we nou willen of niet, de confrontatie is er altijd.
Zowel boekenvak als literaire wereld is overwegend wit, zowel hier als elders in de westerse wereld. Om dat te veranderen moeten we soms letterlijk plaats maken en even stil zijn. Luisteren, en dan in actie komen. Dat is de enige manier om dingen te veranderen.
Dus, lieve vermoeide witte lezer, hier is werk aan de winkel. Je kunt je eigen periodieke moeheid of onwetendheid niet op één lijn stellen met de jarenlange pijn en uitputting van zwarte vrouwen. En je kunt niet steeds aan hén vragen om uit te leggen wat je zo moeilijk vindt te begrijpen. Stel de vragen gerust, maar aan jezelf en aan elkaar. En gelukkig hebben we prachtige boeken, die je kunt gebruiken om uit te leren, erover na te denken, jezelf en je omgeving wat wijzer te maken.
Vorig jaar verscheen er op Hebban al een uitgebreide Black Lives Matter-tiplijst met boeken van mensen van kleur.
Met deze boeken kun je meeleven en aanvoelen hoe het werkelijk is om als mens van kleur in een door witheid beheerste wereld te leven. Maar daarna kun je ook zelf aan de slag. Wil je echt meer weten en ook actief iets veranderen, dan zijn er de afgelopen tijd een paar uitstekende handleidingen verschenen om mee te beginnen.
Mijn boekwinkel – Savannah Bay in Utrecht – is al ruim 36 jaar gespecialiseerd in deze onderwerpen: antiracisme, postkoloniale studies, diversiteit. Speciaal voor Hebban maakte ik deze leeslijst. En als Indisch boekhandelaar heb ik er ook een paar recente boeken op gezet die de wereld niet vanuit louter zwart of wit bekijken.
Het basispakket
Wat vrouwen van kleur je kunnen vertellen hierover
Om zelf mee aan de slag te gaan
Meerdere perspectieven
En natuurlijk, ter inspiratie en goede moed
De Nederlandse vertaling van Gorman, eerder eveneens aangekondigd voor 30 maart, laat dus nog even op zich wachten. Meulenhoff beraadt zich inmiddels samen met vrouwen van kleur uit het boekenvak – de pioniers op dit gebied – hoe ze dit verder gaan aanpakken. Ik ben benieuwd wat hieruit komt, het streven en de inzet zijn hoopgevend.
Intussen hebben wij mooi de tijd om ons te verdiepen in onze positie. Om al lezend die heuvel te beklimmen en te genieten van een nieuw uitzicht.
Marischka Verbeek, eigenaar boekwinkel Savannah Bay
Foto © Ilvy Njiokiktjien
