Vrij Nederland kiest Thriller van het Jaar: 'De officier' van Robert Harris

In deze Gids bespreken we weer vele detectives en thrillers, maar slechts acht krijgen vijf sterren. Daaruit koos de jury de VN-Thriller van het Jaar, een bloedstollende reconstructie van een oude affaire.

Door Sander Pleij en Henk van Renssen

Beleven we het einde van het tijdperk van de Scandinavische thriller? Wie door het alfabet in deze 35ste Vrij Nederland Detective en Thrillergids bladert en enigszins bekend is met spannende boeken, zal het al snel opvallen: maar drie sterren voor de nieuwste Arnaldur Indriðason – dat is nog nooit voorgekomen! Tel daarbij op het treurige uitvallen van Henning Mankell afgelopen jaar wegens een ernstige ziekte, plus het feit dat er nog geen nieuwe grootheid is opgestaan die zich kan meten met deze twee godfathers van het genre (ondanks het wel hoge aantal vertaalde Scandinavische auteurs) en het zou inderdaad zomaar kunnen dat de scandinoir op zijn retour is.

Weliswaar haalden Arne Dahl en Thomas Erikson dit jaar vijf sterren, maar hun boeken zijn toch veel meer actiethrillers dan de bekende trage, melancholische vertellingen – en wellicht is dat een veeg teken. Zijn er dan nieuwe trends te ontdekken dit jaar, om het Scandinavisch tekort op te vullen? Historische thrillers zijn in elk geval sterk aanwezig, maar die ontwikkeling is al enkele jaren gaande. Ook lijken steeds meer thrillers door vrouwen te worden geschreven. Helaas wisten ze nog minder dan vorig jaar door te dringen tot de vijfsterrenwinnaars (waarbij zij opgemerkt dat het merendeel van onze recensenten uit vrouwen bestaat). De enige is Isabel Allende, met Ripper. Allende gooide bij het verschijnen van haar boek overigens een opvallende steen in de vijver van het thrillerwereldje. In een interview verklaarde ze vrolijk dat ze het gewoon een keer had willen proberen, een thriller schrijven. Ze las een paar bestsellers, vond die te zwaar op de hand en wilde ‘voor de grap’ een eigen draai aan het genre geven. Voilà, een veelgeprezen spannend boek. Een interessante discussie leek geboren (volgt elke thriller een simpele formule die je zo kunt leren?), maar helaas trok Allende haar woorden al snel terug na kritiek van fans. Het antwoord op die vraag vindt u trouwens in deze Gids: nee, helemaal niet iedereen kan zomaar een goede thriller schrijven. Wat onverlet laat dat er, zoals elk jaar, weer zeer goede debutanten opduiken, ook in Nederland.

Interviews met twee van de opvallendste, Auke van Stralen en Anne Eekhout, staan in deze Gids, evenals een gesprek met de nestor van de Nederlandse thriller, René Appel. In Allendes Ripper probeert trouwens een groepje mensen al chattend een serie moorden op te lossen. Dergelijke plotelementen zagen we veelvuldig dit jaar: internet, en dan met name de sociale media, gaan een steeds sterkere rol spelen in thrillers. Kelli van der Waals onderzoekt in deze Gids of er wat dat betreft ook sprake is van een heel nieuw genre met nieuwe plots, de sociale-mediathriller. Ten slotte viel ons, net als in voorgaande jaren, de abominabele kwaliteit van veel vertalingen op. Vertaal je in een harboiled thriller ‘fuck’ echt met ‘verdorie’? Uitgevers: u moet het zelf weten, maar boeken verliezen hierdoor wel regelmatig een ster, en dan gaat het ook om boeken met veel sterren.     

De vijf sterren

Nadat de honderden boeken beoordeeld waren door onze recensenten, las de jury (Frits van Exter, Marijn van der Jagt, Sander Pleij, Henk van Renssen, Jeroen Vullings en Kelli van der Waals) de acht vijfsterrenboeken.  

Isabel Allende, Ripper

Is alleen al de moeite waard om de schilderachtige personages die je dankzij Allendes bekende vertelkwaliteiten lang bijblijven: de masseuse en alleenstaande moeder Indiana Jackson; haar ex, de politie-inspecteur; haar minnaar, de rijke excentriekeling; de ex-Navy Seal die verliefd op haar is, en haar dochter Amanda, die met het internetspel Ripper een reeks moorden probeert op te lossen. Een boek dat net zoveel over moord als over liefde gaat.  

Harlan Coben, Ik mis je

Ook in de nieuwste Coben speelt de liefde een hoofdrol, op verrassende manieren. NYPD-inspecteur Kat Donovan vindt bij toeval haar ex-verloofde terug op internet – of toch niet? Er zijn meer mensen verdwenen – of toch niet? Haar overleden vader was een trouwe echtgenoot – of toch niet? Dit boek begint met een Sex and the City-achtige flair en daarom komen de gruwelijke scènes later des te harder aan. Zeer meeslepend.  

Arne Dahl, Hebzucht

In deze wereldomspannende thriller speelt één enkele zin, die als in het spel Chinese Whispers van persoon naar persoon springt, de hoofdrol – een hoogst origineel idee. De Europol-unit OpCop moet erachteraan. Poëtische taal, veel actie: niet voor niets de Zweedse misdaadroman van het jaar.  

David Ellis, De verkeerde man

Ellis is advocaat en dat is aan De verkeerde man af te lezen: zelden legde een thriller zo helder de subtiliteiten en dilemma’s bloot die een advocaat tegenkomt bij een gecompliceerde moordzaak. Jason Kolarich probeert een verwarde ex-marinier en Irak-veteraan vrij te pleiten van de moord op een jonge vrouw en stuit, in de beste traditie van de legal thriller, op een heel andere zaak. Ellis kan zich meten met John Grisham.

Thomas Erikson, Illusies

Een originele hoofdpersoon in Eriksons debuut Illusies: een managementconsultant en gedragswetenschapper, Alex King. En ook een originele huurmoordenaar, hoewel we niet verklappen waarom. Én een verrassende dader. Kortom, genoeg redenen om te gaan lezen wie er miljonairs afperst en neerknalt in deze psychologische thriller waarin iedereen een kleur krijgt toebedeeld. 

Stephen King, Mr. Mercedes

De horrormeester heeft zich net als Isabel Allende voor het eerst op een detective gestort en ook met veel succes. Een gepensioneerde agent en zijn jonge hulpje jagen op een seriemoordenaar c.q. ijscoman die ook het internetpesten goed onder de knie heeft. En dan weet u wel genoeg.  

Chris Pavone, Het ongeluk

Wie op de hoogte wil raken van het decadente, afbladderende uitgeverswereldje in New York, moet Het ongeluk lezen. Pavone was redacteur en hij weet het afmattende leven van zijn oud-collega’s trefzeker en met flair neer te zetten. Het draait allemaal om hét manuscript, een boek dat de mediawereld op zijn kop gaat zetten. Als niet iedereen die het kent voor die tijd al vermoord is. Bloedstollend tot het verrassende einde.   En dit jaar hielden wij het meeste van… 

Robert Harris, De officier

Een briljante reconstructie in romanvorm van de Dreyfus-affaire. Niet de Frans-Joodse Alfred Dreyfus, ten onrechte in 1896 veroordeeld wegens spionage, noch de schrijver Émile Zola, auteur van de beroemde aanklacht ‘J’Accuse’, staat ditmaal centraal, maar de onbekende Jacques Picquart, toenmalig chef van de militaire geheime dienst. Hij is de eerste die ontdekt wie de echte spion is en probeert daarmee in de openbaarheid te treden. De officier is een historische roman, een spionageverhaal en een rechtbankdrama ineen. Maar het is ook een uiterst actueel boek over eenlingen die binnen een grote organisatie werken en moeten besluiten of zij hun superieuren gehoorzamen of hun geweten volgen. En dat allemaal in een superieure stijl, met als extraatje de vele beschrijvingen van het Parijs aan het eind van de negentiende eeuw. Een boek, kortom, waar zoveel in zit, dat je het na lezing meteen wilt herlezen.

VN-Thriller van het jaar  

2013 John le Carré: Een broze waarheid
2012 Deon Meyer: 13 uur
2011 Arnaldur Indriðason: Doodskap
2010 Philip Kerr: Als de doden niet herrijzen