Dossier /
Duitsland in thrillers: Was passiert nebenan?
Als kind meer opgegroeid met de Duitse televisie dan met ‘de Hollander’, maar toen de thrillers in beeld kwamen draaide de voorkeur van oost naar west en noord. Terwijl Duitsland een grote ‘Krimi’-traditie heeft, Tatort is de langstlopende televisieserie immer sinds 1970. In die jaren zeventig – Die Bleierne Zeit – werd de toenmalige Bundes Republiek Deutschland (West-Duitsland) gedomineerd door het geweld van de Rote Armee Fraktion (RAF), een linkse terreurbeweging die hun revolutionaire ideeën met bankovervallen, bomaanslagen en ontvoeringen aan de maatschappij wilde opleggen.
Ook Nederland kreeg er (zijdelings) mee te maken. Op 1 november 1978 vond op de Nieuwstraat in Kerkrade een vuurgevecht plaats. Even na twaalf uur 's middags openden de terroristen Rolf Heissler en Adelheid Schulz bij een paspoortcontrole het vuur op de douaniers Dyon de Jong en Johannes Goemans. Beiden overleefden de aanslag niet. Rolf Heissler werd in 1980 opgepakt en veroordeeld tot levenslange gevangenisstraf. In 2001 kreeg hij gratie en kwam hij vrij. Adelheid Schulz werd in 1982 gearresteerd en verliet de gevangenis in 2002. Als student in de jaren ’70 sympathiseerde je in meer of mindere mate met de RAF; later woonde ik als verslaggever het proces tegen Heissler in Düsseldorf bij. De belangstelling voor dit fenomeen bleef.
Vandaag de dag zijn er ook Nederlandse auteurs die kiezen voor Duitse hoofdpersonages en hun verhalen daar (gedeeltelijk) laten afspelen. Een selectie.
Jos Houtsma
Als thriller-recensent voor Dagblad De Limburger stuitte ik ruim tien jaar geleden op Met de wapens, de spannende roman van Jos Houtsma (1947), over de RAF. Een cirkel was rond. Roodfront – zo heet de RAF in het boek – kampt niet alleen met de druk van de buitenwereld. Ook intern rommelt het flink. Van een gelijkgezinde en intellectueel gelijkwaardige samenstelling blijkt geen sprake. Ideologen, meelopers, aparatsjiks, gelukzoekers en gewone criminelen ruiken in deze revolutionaire setting hun kans. Vaak uit op eigen gewin ten koste van het ideologische aspect. Die conflicten en spanningen vormen de leidraad voor Met de wapens. Dat schetst een beeld van een idealistisch begonnen, maar bij voorbaat verloren strijd die de westerse wereld lange tijd in zijn greep had.
Henry de Hoon
Enkele jaren later begonnen verschillende Nederlandse thrillerauteurs hun verhalen te laten afspelen in Duitsland. Eerst was er Henry de Hoon (1959) die met zijn Drielanden-trilogie – Moord op recept (2014); Moorddate (2012) en Drielandenmoord (2010). In Moord op recept krijgt inspecteur Tom Vriens uit Vaals te maken met een Nederlandse vrouw die in Aken is overleden aan een vreemde hersenafwijking. Vriens vertegenwoordigt Nederland in het Duitse onderzoek, maar neemt al snel het heft in handen. Bij De Hoon gaat ook dit keer het gegeven van grensoverschrijdende samenwerking ten koste van verhaal, spanning en personages.
Ellen G.
De eerste Duitse Hauptkommissar kwam uit de pen van de Nederlandse thrillerschrijfster Ellen G. (toen nog voluit Gerretzen, 1960). In het verrassende Bloedbruiloft (dat in 2011 verscheen bij de Belgische uitgeverij Manteau) liet ze Wolfgang – “achternaam gebruiken we nooit” – het Landes Kriminal Amt in Berlijn inruilen voor de Spaanse Extremadura. In het derde deel, Verdorven, ruimt G. ook een belangrijke plaats in voor Lissabon, maar keert Wolfgang ook weer terug naar Berlijn om een gewelddadige seriemoordenaar te ontmaskeren. Ellen G. woont en schrijft afwisselend in Amsterdam, Berlijn en Spanje, vandaar dat het meeste recente avontuur van de Berlijnse Kommissar, Manzanilla (2014), zich in dat laatste land afspeelt.
Marjolein Uitzinger
Vervolgens kwam voormalig televisiejournaliste en correspondent Marjolein Uitzinger (1947). In De huisgenoot (2014) maken we voor het eerst kennis met het Duitse Bondsdaglid Florian von Bismark en zijn huisgenoot Mirco, een dakloze die voor hem werkt als chauffeur. Altijd goed voor de carrière, denkt de pragmaticus. Tot Mirco een fataal ongeluk veroorzaakt en hij een blok aan de loopbaan van Von Bismark wordt. De huisgenoot is, na Citytrip Berlijn (2013) en Een fatale primeur (2012) de derde thriller van Uitzinger, die al ruim tien jaar in Berlijn woont. Zij werkt onder meer als correspondent en kent de politiek dus van binnenuit. Dat gebruikt ze in haar thriller om een fraai staaltje te schetsen van het daarin heersende opportunisme en waan van de dag (ook in Duitsland). Daaromheen heeft ze een plot bedacht die aardig is, maar niet meeslepend. De partijgenoot, Uitzingers vierde thriller, is de tweede rond Von Bismark. Hij zit na de verkiezingen in een dal. Niet hij maar zijn partijgenoot Sofie Lothar wordt minister van Justitie. Hij zoekt naar mogelijkheden om haar in diskrediet te brengen en alsnog de begeerde post te krijgen. Dat lijkt te lukken als hij een link ontdekt tussen Lothar en de Rote Armee Fraktion. Maar intussen bedreigt een onverwachte confrontatie met een zaak uit zijn eigen verleden zijn politieke carrière en privéleven.
Boris Dittrich
Relatieve nieuwkomer in Duitsland en in Berlijn is Boris Dittrich (1955). Begonnen als rechter en advocaat, maar kreeg landelijk bekendheid doordat hij lange tijd lid van de Tweede Kamer en fractievoorzitter van D66 was. In 2007 verruilt hij de Haagse stolp voor de mensenrechtenorganisatie Human Rights Watch, eerst in New York en nu sinds enkele jaren in Berlijn. Hij schreef drie thrillers: het bijzonder goed ontvangen De waarheid liegen (2013, verhaal speelt zich af in New York) en hij debuteerde twee jaar eerder met Moord en brand, over de moord op een Nederlandse politicus.
Begin dit jaar verscheen W.O.L.F., zijn nieuwe politieroman die zich afspeelt in zijn huidige woonplaats Berlijn. In een interview met Trouw, ter gelegenheid daarvan, legt Dittrich uit waarom hij thrillers is gaan schrijven:
Ik hou van thrillers, van meegevoerd worden door een spannend verhaal. Als ik schrijf, vind ik het heerlijk om het verhaal op te bouwen, het plot in elkaar te zetten. Ik regisseer het verhaal, mijn personages, de afloop. In W.O.L.F worden een paar moorden gepleegd. Politiecommissaris Fatima moet ontrafelen wie de moordenaar is. Het verhaal neemt een paar verrassende wendingen en ze komt daardoor onverwacht voor een moeilijk, persoonlijk dilemma te staan. Het was ontzettend leuk dit boek te schrijven, om dit verhaal te regisseren. Ik vind het heerlijk om te creëren, te vormen. Het kan ook verrassingen opleveren. Neem Fatima, ik werd op een gegeven moment gewoon verliefd op haar. Ze ging voor me leven, ik zag haar voor me. Toen ik met haar verhaallijn bezig was zat ik 's avonds in de U-Bahn en zag een vrouw zitten. Dat was mijn Fatima! Ik was zo door die vrouw gefascineerd dat ik expres ben blijven zitten en op dezelfde halte als haar ben uitgestapt. Ik heb haar een paar minuten achtervolgd om te zien hoe ze liep, wat ze deed. Ik heb haar niet aangesproken, ik wilde haar alleen maar zien. Wonderlijk hoor, mijn boek kwam tot leven in de metro. Dat is het mooie aan schrijven. Ik vind het leuk om het verhaal niet van tevoren helemaal afgedicht te hebben, om niet te weten hoe het eindigt. Dan gaan de karakters leven. In mijn hoofd, maar op een gegeven moment zaten ze ook bij mij aan tafel, leefden ze met me. Dan gaan dingen ook vanzelf. Er komt een diner in het boek voor, waar de verhaallijnen samenkomen. Dat had ik niet bedacht, maar ineens stond het op papier. Het is de inspiratie waardoor ik meegevoerd word, in een soort trance.
Marianne Vogel
Zoals al eerder gesteld, komen thrillers en auteurs je vaak uit onverwachte hoek aanwaaien. Dat gebeurde ook met Marianne Vogel (1958). Zij studeerde Duitse taal- en letterkunde en filosofie, promoveerde twee keer en werkte jarenlang aan een universiteit. Sinds een jaar of tien heeft ze zich gespecialiseerd in coaching, training en mentorschap. Haar thrillerdebuut, Gedeelde stad, geheelde stad, verscheen in 2012 bij uitgeverij Aspekt Op haar website stelt ze zichzelf de vraag: Hoe komt een coach erbij om thrillers te schrijven? Haar eigen antwoord:
Op detectives was ik als puber al dol, vooral wanneer ze over een stad of cultuur gingen. Als volwassene werd ik germanist en neerlandicus, vervolgens persoonlijk coach. In de thrillers die ik daarnaast schrijf kan ik al mijn ervaringen kwijt: over Berlijn, de Duitse cultuur en het leven zelf.
Dat gaat haar goed af want in 2014 verschijnt haar tweede Berlijnse thriller In de schaduw van Marlene Dietrich. Weer met de privé-detectives Sofie Bank en Frits Arends van het Amsterdamse recherchebureau Brill, die deze keer naar Berlijn moeten voor een bizarre opdracht. Een Nederlandse zakenvrouw wil met spoed de levensloop van haar Berlijnse grootmoeder achterhalen. Deze vrouw, Edith Feinhardt, overleed in de gouden jaren twintig. Het tweetal moet uitzoeken hoe deze Edith leefde, maar vooral ook hij zij is gestorven.
