Wat is er mis met de VN Detective & Thrillergids?

Hoewel de kritiek zich niet zozeer richt op de cijfertjes, maar meer op de tone of voice en het cynisme van het VN-keurkorps en de criteria die worden gehanteerd, houden we in het in onze analyse strikt bij de harde cijfers. Een bloemlezing van reacties van verschillende auteurs vind je o.a. op De Spanningsblog (Auteurs wassen recensent Vrij Nederland de oren) en de boekenblog van Joop Liefaard (De Detective & Thrillergids van VN onder vuur).

Als je de jaargangen 2009 tot en met 2014 bekijkt, dan vallen een aantal dingen op. De VN-redactie (overigens in een wisselende samenstelling) lijkt vooral te bestaan uit liefhebbers van de Britse misdaadroman (voor het gemak rekenen we de Schotse en Ierse schrijfsels hier ook even onder). In de jongste editie van de gids scoorde de Britse thriller gemiddeld 3,17 sterren. De jaarlijkse nek-aan-nekrace met de Scandinavische vakbroeders werd voor de derde keer in de laatste zes jaar beslecht door de Britten. De Scandinavische misdaadroman scoorde gemiddeld 3,12 sterren. De Noord-Europeanen hebben wel de hoogste gemiddelde waardering van het VN-keurkorps in de afgelopen zes edities: 3,25 sterren (in 2010).  

Hoewel het in de gids nog wel eens fout gaat, kun je de Nederlandstalige misdaadroman vrij eenvoudig onderverdelen in Nederlandse en Vlaamse boeken. Hierbij is vooral opmerkelijk dat het werk van onze zuiderburen nogal wisselend wordt beoordeeld (gemiddeld tussen 1,8 en 2,5 sterren). Daarentegen is de Nederlandse krimi een stuk stabieler. Hij scoorde van 2009 tot en met 2014 gemiddeld tussen 1,97 en 2,19 sterren. Met een 2,04 sterren gemiddeld over de zes edities is de Nederlandse misdaadauteur wel de hekkensluiter (van de belangrijkste thrillerlanden). Goed om te weten is dat 2 sterren bij Vrij Nederland nog steeds staat voor ‘redelijk’.  

Hoe ziet de lijst er dan nu uit (over zes edities genomen):

1) Scandinavië – 2,99 sterren (269 beoordelingen)
2) Groot-Brittannië (incl. Schotland en Ierland) – 2,9 sterren (459 beoordelingen)
3) Verenigde Staten (incl. Canada) – 2,65 sterren (714 beoordelingen)
4) Duitsland – 2,64 sterren (66 beoordelingen)
5) België – 2,13 sterren (207 beoordelingen)
6) Nederland – 2,04 sterren (568 beoordelingen)  

Nog meer feiten op een rij:

In dit onderzoek hebben we ons gericht op de zes populairste landen/gebieden. Binnen deze selectie werden in zes edities 2.235 recensies gepubliceerd. Het kan overigens zo zijn dat titels in meer dan 1 jaargang zijn opgenomen. Deze hebben we bij elk jaar opnieuw meegeteld. 72 keer werd een boek beoordeeld met 5 sterren, 3,22% van de recensies. Zowel Nederland als België komen er bekaaid vanaf, met elk één vijfsterrenboek. De meeste vijfsterrenrecensies werden uitgedeeld aan Amerikaanse schrijvers, maar liefst 35 (bijna 5%).  

De pijnlijke 0-sterren werd 45 keer toegekend aan een Nederlandse misdaadroman (bijna 8% van de beoordeelde Nederlandse boeken), 13 keer aan Vlaamse schrijvers (6,28% van de beoordeelde Vlaamse boeken). Slechts 2,23% van de beoordeelde Scandinavische misdaadromans werd beoordeeld als ‘slecht’.  

35% van de Nederlandse thrillers werd beoordeeld met 3 of meer sterren (‘goed’ tot ‘briljant’). Op Nederland en België (38%) na scoren de andere landen een stuk beter, met als uitschieters Scandinavië (69%) en Groot-Brittannië (65%).  

Voor het eerst in de geschiedenis van de Detective & Thrillergids werden er dit jaar meer Nederlandse dan Amerikaanse thrillers beoordeeld (102 tegen 96). Het aantal Scandinavische thrillers in vertaling is drastisch teruggelopen. Van 55 in 2011 naar 34 in de jongste editie van de gids.  

Wat we hieruit kunnen opmaken...

De VN Detective & Thrillergids lijkt nog niet echt aan scherpte in te boeten (wat wel eens wordt beweerd). Ze is eigenlijk vrij constant, bijna voorspelbaar, in haar beoordelingen. Neemt niet weg dat de oorspronkelijk Nederlandstalige thriller en misdaadroman - standaard - een stuk minder goed wordt beoordeeld dan de vertaalde broertjes en zusjes. Ligt de meetlat hier gewoon hoger of is de kwaliteit echt vele malen minder? Zijn uitgevers minder kritisch op het werk van landgenoten? Of is er iets anders aan de hand?

We nemen de gids van 2014. We tellen 102 oorspronkelijk Nederlandstalige thrillers, uitgegeven bij 46 (!) verschillende uitgeverijen (of imprints) in Nederland en Vlaanderen. Van twintig daarvan werd er slechts één Nederlandstalige thriller door VN besproken. We zien daar een aantal ‘selfpublishers’, onder wie Peter de Zwaan (De Loverman ****), Jeroen Guliker (Havana **) en Nemon (Safari naar de hel ****), maar ook een aantal bekende uitgeverijen als Boekerij, Nijgh & Van Ditmar, Atlas Contact en Nieuw Amsterdam. Voor de verantwoording van de criteria voor opgenomen boeken verwijst de redactie van Vrij Nederland naar een pagina op hun website, die daar verder geen antwoord op geeft, maar dit terzijde.

Pakken we de bekendste thrilleruitgeverijen/imprints en kijken we naar de beoordeelde thrillers van Nederlandse en Vlaamse makelarij, dan kunnen we de volgende lijst samenstellen:

De rapportcijfers zijn redelijk helder in één opzicht: de VN-recensent is niet zo'n fan van de Nederlandstalige misdaadroman en laat zich zeker niet beïnvloeden door het commerciële succes ervan. Suzanne Vermeer, Linda van Rijn en Loes den Hollander, samen goed voor een behoorlijk aandeel van de Nederlandstalige thrillermarkt, komen gemiddeld niet boven 1 ster uit. Saskia Noort doet het in deze editie met Debet overigens buitengewoon goed. Met het vervolg op De eetclub heeft de schrijfster haar eerste vier sterren te pakken.

De bestbeoordeelde Nederlandse en Vlaamse thrillerschrijvers in de jongste, 35e editie, van de gids zijn:

René Appel (vier sterren voor De advocaat), Aster Berkhof (vier sterren voor Aline & De marmeren meisjes), Patrick Conrad (vier sterren voor Tango Assassino), Anne Eekhout (vier sterren voor Dogma), Lupko Ellen (vier sterren voor Hellig vuur), Hilde Geens (vier sterren voor Beetgenomen), Corine Hartman (vier sterren voor Glashard), Roel Janssen (vier sterren voor Fout goud), Bertram Koeleman (vier sterren voor De huisvriend), Nemon (vier sterren voor Safari naar de hel), Saskia Noort (vier sterren voor Debet), Thomas Olde Heuvelt (vier sterren voor Hex), Rudy Soetewey (vier sterren voor 2017), Auke van Stralen (vier sterren voor Tankstelle), Tille Vincent (vier sterren voor Code 37: Vangnet) en Peter de Zwaan (vier sterren voor De Loverman).

Wil je deze boeken snel op je 'wil ik lezen'-lijst zetten? Zie: De beste Nederlandstalige misdaadromans volgens Vrij Nederland

Beantwoordt onze analyse de vraag boven aan dit artikel? Waarschijnlijk niet. Een boek objectief beoordelen zonder een spatje subjectiviteit is vrijwel onmogelijk. Persoonlijke smaak en -omstandigheden zijn nu eenmaal slecht uit te wissen. Een tijdschrift met recensies beoordelen zonder subjectiviteit is nog veel lastiger. De VN Detective & Thrillergids is al 35 jaar een instituut. Respectabele, zeer ervaren (thriller)recensenten mogen in nog geen 200 woorden het aantal sterren boven de recensie onderbouwen. Ga er maar aan staan. Waarschijnlijk (en hopelijk) hebben ze ook de opdracht meegekregen er geen saaie bedoening van te maken. We hebben het hier over meer dan 600 beoordelingen van boeken in één genre, in één tijdschrift, gemiddeld zes per pagina. Dat houd je niet leuk of interessant voor de lezer als je je beperkt tot louter kwalitatieve criteria. Geloof me, dan heb je het na zes pagina's wel gezien. Als je kijkt naar het geheel, dan hebben de dames en heren van Vrij Nederland het weer uitermate goed gedaan. Soms op het randje, soms er net overheen (mag je lezers kwalificeren als 'kippen zonder kop'?), maar alles bij elkaar zeer goed leesbare, vermakelijke kost. Er is geen andere uitgave die de thrillermarkt zo goed en zo overzichtelijk in kaart brengt. Een must voor thrillerlezers, maar zeker ook voor misdaadauteurs, uitgevers en redacteuren.