Wat je niet weet, weet je eigenlijk al

De afgelopen drie, vier jaar las ik niet zo gek veel boeken en al helemaal geen thrillers totdat Ik ben Pelgrim van Terry Hayes mij letterlijk van mijn sokken blies. Ik las deze pil in een weekend uit. Binge-lezend. Ik kon het niet wegleggen, laat staan uit mijn hoofd zetten. Een thriller in de buitencategorie, want dergelijke boeken kom je niet al te vaak tegen. Hebban-redacteur Lindy vergeleek de leeservaring met die van haar eerste Dan Brown-boek. ‘Dat klinkt misschien vreemd’, zei ze er voorzichtig bij, maar ik begreep het direct. Het geeft daarmee ineens ook antwoord op een vraag die mij als Crimezone-hoofdredacteur met enige regelmaat werd gesteld: wat maakt een thriller nu een écht goede thriller? Goede thrillers zijn er genoeg, maar écht goede thrillers zijn een heel stuk zeldzamer. Het antwoord op de vraag is vrij subjectief. Voor mij heeft het - los van spanning en plot - te maken met geloofwaardigheid. Een goede thriller geloof ik. Een écht goede thriller komt zelfs weg met ongeloofwaardigheden. Dan kun je als je Robert Langdon heet zonder parachute (en zonder noemenswaardige kleerscheuren) uit een helikopter springen (Het Bernini Mysterie), of geloven dat spiegels met de juiste belichting beelden kunnen vasthouden (Ik ben Pelgrim).

Van de Nederlandse uitgeverij van Terry Hayes, A.W. Bruna, las ik afgelopen week Wat je niet weet, het debuut van Karen Cleveland. Het eerste wat je als lezer opvalt - naast de aanbeveling van diezelfde Terry Hayes op de cover - is de bedrukking op snee van het boek met twee zinnetjes: Hij is je man en Hij is een spion, waarmee de essentie van het verhaal even snel in acht woorden wordt samengevat.

In Wat je niet weet vertelt CIA-analist en moeder van vier kinderen haar verhaal. Vivian Miller jaagt op Russische ’slapers’, spionnen die op Amerikaanse bodem een onopvallend leven leiden maar in nauw contact staan met de Russische veiligheidsdienst. Als ze tijdens haar werk in een computer van een verdachte inbreekt, vind ze daar - onbeveiligd - vijf foto’s van ‘vrienden’ en een van hen is haar man Matt. Haar maag draait zich om en vanaf dat moment weet ze dat haar leven nooit meer hetzelfde zal zijn. Wie is de man met wie ze al tien jaar getrouwd is en vier kinderen heeft? 

Wat je niet weet hinkt een beetje op twee gedachten. Het toucheert facetten van een spionagethriller, maar het bevat ook ingrediënten die in een psychologische roman niet mogen ontbreken. Maar eigenlijk komen beiden niet echt goed uit de verf. Het is vooral de urgentie die ontbreekt (het waarom) en de afstand tot de hoofdpersoon die ondanks de 'ik-vertelvorm' groot blijft. Het vlakke en afstandelijke van Vivian, dat overigens perfect past bij haar werk als data-analist, staat daarmee ook nog eens haaks op de dingen die ze juist wel en juist niet onderneemt om haar gezin te beschermen en haar eigen leven en dat van haar geliefde te redden. De angst, de pijn, de stress, de twijfel en onzekerheid… Er is weinig erger dan er achter te komen dat je partner en je kinderen in gevaar zijn. En juist dat uitgangspunt had ik graag tot ver in mijn botten gevoeld.

Als spionagethriller rekent het wel keihard af met het idee dat het werken bij de CIA slechts is weggelegd voor door adrenaline gedreven patsers die hun eigen leven geven om hun land tegen de vijand te beschermen. Een CIA-thriller zónder dat levert direct wel een hoop spanning in. En ook al krijg je vrijwel niks mee over het belang van het werk van haar ‘intelligence’ in het grote geheel, besef je wel dat er veel werk van de geheime diensten veelal onder- of onbelicht blijven. Het maakt het allemaal échter en geloofwaardiger dan hetgeen je voorgeschoteld krijgt in series als ’24’ en ‘Homeland’, maar al met al blijft het spionagedeel daardoor wel wat dunnetjes.

De echte zonde van het verhaal heeft overigens niets met mijn hierboven geplaatste kanttekeningen te maken, maar alles met de scène, op pagina 38:

'Hoe lang werk je al voor de Russen?’ vraag ik. De woorden zijn rauw, onbewerkt. Maar ze zijn eruit nu, dus bestudeer ik zijn gezicht nadrukkelijk, want hoe hij kijkt is belangrijker dan wat hij zegt. Zal ik verwarring zien, verontwaardiging, schaamte?
Er gebeurt niets. Er verschijnt geen enkele emotie op zijn gezicht. Het verandert niet. En dat doet me het ergste vrezen.
Hij kijkt me kalm aan. Wacht nét iets te lang voordat hij antwoordt.
‘Tweeëntwintig jaar.’

Ik noem het een zonde, maar het is vooral een gemiste kans. Eentje die ik gedurende het boek met me mee bleef zeulen en het genieten in de weg begon te zitten. De conclusie is dat je ‘Wat je niet weet’ al veel te vroeg wél weet. De bevestiging die Vivian op dat moment krijgt elimineert direct een potentiële extra spanningsboog. 

De enige échte verrassing komt uiteindelijk als een duveltje uit een doosje en wordt je pas in de epiloog cadeau gedaan. Daarmee is het zaadje voor een onvermijdelijk vervolg gelegd. Een welverdiende tweede kans voor Karen Cleveland die potentie heeft om uit te groeien tot die ‘new voice’ in thrillerland wat ik in veel recensies teruglas.

Eerlijk is eerlijk, Cleveland heeft de vette pech dat ik enkele weken geleden een thriller las in die fantastische buitencategorie en daarmee mijn lat voor de écht goede thriller ongewild toch weer iets hoger is gelegd.

Wat je niet weet verschijnt deze week bij A.W. Bruna uitgevers. | Foto: Jessica Scharpf

Meer Hebban Crew Reviews lezen? Je vindt ze allemaal hier terug.