Weg met stereotypen in Feelgood
Dit artikel is geschreven door Helma Koot van de Hebban Feelgood Club van 10.
Bij andere genres is diversiteit veel meer ingeburgerd. Binnen YA bijvoorbeeld wordt de discussie over diversiteit al volop gevoerd. Vorig jaar vertelde auteur Marieke Nijkamp (eerder vicevoorzitter van de Amerikaanse organisatie ‘We need Diverse Books’) in een uitgebreid artikel met betrekking tot diversiteit over de kracht van de social media met de online campagnes #weneeddiversebooks en #ownvoices. Deze campagnes zijn heel goed om in contact te komen met de lezers, maar ook om schrijvers die tot dan toe onderbelicht waren een stem te geven. Haar conclusie is dat deze discussie pas echt slaagt als die door iedereen in de literaire keten (uitgevers, recensenten, boekhandels en bibliothecarissen) wordt gevoerd.
Uitgeverij Blossom Books loopt met ‘girlboss’ Myrthe Spiteri voorop in deze discussie. In een interview tijdens de laatste Boekenbeurs in Antwerpen legde ze (opnieuw) uit waarom campagnes als #weneeddiversebooks en #ownvoices nodig zijn om een meer open, ruimdenkender boekenvak te creëren. Rode draad in deze discussie is dat er dus meer boeken geschreven en uitgegeven moeten worden waarin iedereen, van LGBTQ (lesbian, gay, bisexual, transgender, queer), religieuze minderheden tot mensen met mentale, fysieke en sociale beperkingen zichzelf ook eens kunnen herkennen. Het lijkt nu zelfs een hype geworden om zoveel mogelijk boeken te vertalen en uit te geven waarin de hoofdpersonen ‘anders dan anders’ zijn. Dat een goed werkend ‘anders-zijn’ op zijn beurt ook weer een hype kan worden bewijzen bijvoorbeeld de zogenaamde ‘oude mensen’-romans van onder andere Hendrik Groen (Pogingen iets van het leven te maken en Zolang er leven is) en Jonas Jonasson (De 100-jarige man die uit het raam klom en verdween). Natuurlijk is een hype leuk, maar dat is niet voldoende: diversiteit moet de standaard zijn.
De vraag blijft of het je leesplezier bevordert als je het gevoel krijgt dat ook jij een held of heldin kunt zijn, omdat de hoofdpersoon net als jij niet in het standaard plaatje past. Is het, ook zonder dat je je direct met een hoofdpersoon kunt identificeren, wel interessant om te lezen over een persoon die buiten je eigen leefsfeer valt? Olga Hoekstra van Tinteling Romance vindt van wel: 'Als lezer wil je je enerzijds herkennen in personages. Als je bijvoorbeeld in een rolstoel zit, of als vrouw op vrouwen valt, zul je je in die aspecten van je leven niet herkennen in een ‘standaard’ boek. Dat betekent nog niet dat je daar dan geen plezier aan kunt beleven. Ik ben ook geen jongetje dat een tovenaar is, maar heb me wel ontzettend verloren in de Harry Potter boeken. Dat is namelijk de andere kant van lezen: jezelf verliezen in werelden die niet de jouwe zijn.' Misschien is juist daarom diversiteit in de Fantasy literatuur met alle zelfbedachte werelden en personages al meer ingeburgerd. In een interessant artikel over diversiteit in de de Scifi en Fantasy literatuur uit april daagt de We Love Scifi & Fantasy Club van 10 je uit om mee te doen aan een minichallenge met een aantal toppers in dit genre, waarin diversiteit een grote rol speelt en je zelf kunt oordelen of dit al dan niet een verrijking is.
De hoofdpersonen in crime-boeken zijn eveneens redelijk divers, hoewel het percentage getormenteerde, depressieve, alcoholverslaafde hoofdpersonen daar buitensporig hoog is. Om er maar een paar te noemen: Jessy Haider van Corine Hartmann, Officier van Justitie Jana Berzelius van Emelie Schepp, Jack Reacher van Lee Child, Mia Krüger van Samuel Bjørk en Tom Stilton van het schrijversechtpaar Cilla en Rolf Börjlind. Waarschijnlijk wil je jezelf hier ook helemaal niet in herkennen, want zeg nou zelf: je houdt moordpartijen in het echte leven toch liever ver van je bed.
In het Feelgoodgenre is diversiteit jammer genoeg nog ver te zoeken. Nog steeds zijn de meeste hoofdpersonages blank, goed opgeleid en passen ze over het algemeen in een maatje small. De enige handicap die we kunnen ontdekken is emotionele afstandelijkheid (bijna alle mannen in de gemiddelde roman), problemen met interpunctie (Rory uit Vallen van Jackie van Laren) en onzekerheid (bijna alle vrouwen in de gemiddelde roman). De roep naar meer levensechte personen neemt ook in dit genre toe. We willen geconfronteerd worden met personages die een betere afspiegeling vormen van de (multiculturele) samenleving waarin we leven. Een auteur die zich binnen het Feelgoodgenre sterk maakt voor diversiteit is Marijke F Jansen, beter bekend onder haar pseudoniem Lily Frank. Zij heeft hierover een gloedvol pleidooi gehouden op de We Love Feelgood pagina: 'Het is een verrijking van het verhaal, want door het neerzetten van levensechte en diverse karakters zullen de personages sneller een blijvende indruk achterlaten. Daarnaast is het ook heel leerzaam. Door te lezen over mensen of eigenschappen waar je weinig tot niet mee in aanraking bent gekomen, leer je nieuwe dingen bij. Ik denk dan bijvoorbeeld aan het boek Een van Sarah Crossan. Dat gaat over de ene helft van een Siamese tweeling; een kijkje in een heel bijzonder leven dat wij ons amper kunnen voorstellen.'
Gelukkig hebben meer (Nederlandse) auteurs aan deze roep gehoor gegeven. Denk bijvoorbeeld aan het personage met een maatje meer in de 'Zwaar'-serie van Chantal van Gastel waarin waarschijnlijk heel veel Nederlandse vrouwen zichzelf herkennen, In Min of meer van Suzanne Peters kampen de hoofdpersonen met een eetstoornis en Wendy Brokers bewijst in Geluk bij een Ongeluk dat een dwarslaesie geen belemmering is om de liefde te laten opbloeien. En zelfs een drugs- en alcoholverslaving kan onderwerp zijn binnen Feelgood. Voorbeelden daarvan zijn Dochter van de zon van Anita Verkerk, waarin de geadopteerde Melanie een gekleurde huid heeft en alcoholverslaafd is, en Helemaal het einde van Lisette Jonkman, waarin hoofdpersoon Roxy een ernstige drugsverslaving heeft. Toch is zeker het laatste boek een heerlijke humoristische feelgood. Jonkman erkent de behoefte aan diversiteit maar ze nuanceert: 'Natuurlijk geldt dat niet voor iedereen, maar goed, ook niet iedereen zit te wachten op een boek over bijvoorbeeld draken. Daarbij is er een verschil tussen diversiteit als doel of diversiteit als kenmerk. Dat is afhankelijk van wat voor verhaal de schrijver wil vertellen. Ik denk dat in ieder verhaal wel plek is voor personages met overgewicht, een beperking, een niet-Westerse achtergrond of wat voor seksuele geaardheid dan ook.' Ze is van mening dat het verhaal daar ook niet altijd over hoeft te gaan, zoals in boeken die voornamelijk gaan over de problemen, hindernissen en vooroordelen waar een 'divers' personage tegenaan loopt. 'Het kan ook gewoon zo zijn, zoals bijvoorbeeld de homoseksuele relatie in Helemaal het einde', legt ze uit. 'Dat is voor een aantal personages een verrassing, maar er wordt door niemand moeilijk over gedaan.' In dit kader gezien is het belangrijk dat de diversiteit niet geforceerd in het verhaal overkomt. Een goed voorbeeld van een auteur die niet in deze valkuil is getrapt is Stephen King, zoals duidelijk wordt in het hierboven genoemde artikel van We Love Scifi & Fantasy. De personages van King hebben hun eigen achtergronden en moeilijkheden en hij werkt hun persoonlijkheid zo sterk uit dat het heel vanzelfsprekend overkomt dat ze allemaal anders zijn. En of ze nu blank, gehandicapt of verslaafd zijn, je ziet ze in de eerste plaats als mensen. Dat geldt eveneens voor de 'Simon vs.'- serie van Becky Albertalli waar de homoseksualiteit van de hoofdpersonen niet benadrukt wordt maar een gegeven is.
Wat zegt de uitgeverswereld?
Is de discussie rond diversiteit in romans een hype of wordt deze vraag ook door uitgevers herkend?
Olga Hoekstra van Uitgeverij Tinteling Romance:
'Wij herkennen dat zeker. In Feelgood gaat het eigenlijk nooit over homoseksuele relaties, terwijl daar zeker behoefte aan is. Om hieraan tegemoet te komen hebben we een speciale imprint gelanceerd waarin we romans uitgeven waarin specifiek de lesbische liefde centraal staat: Tinteling FEM. Uitgangspunt voor deze boeken blijft: fijn leesbaar, met humor en romantiek maar ook met een beetje diepgang en een boodschap. Kortom, boeken waar je blij van wordt en die je ook als hetero-vrouw leuk vindt om te lezen.'
Sabrina Verbeek van Uitgeverij De Fontein:
'Binnen onze uitgeverij is dit eigenlijk niet nieuw. We hebben al een groot aantal titels uitgegeven met hoofdpersonen die divers zijn, hoewel dat niet specifiek onze focus is. Ik denk bijvoorbeeld aan Het Rosie Project van Graeme Simsion waarin de hoofdpersoon autistisch is of Zij, jij en ik van Julie Cohen waarin de drie hoofdpersonen, zonder de clou weg te geven, worstelen met een geheim. Maar ook de boeken van Sarah Lark die zich afspelen in Nieuw-Zeeland waarin de Maori een grote rol spelen zijn daar een voorbeeld van.'
Joeska de Wijs van Uitgeverij The House of Books:
'Diversiteit in romans is volgens mij zeer belangrijk. Vooral in contemporaine romans, zowel literair als feelgood. Die zijn een afspiegeling van de maatschappij. Lezers zoeken naar onderwerpen die hen aanspreken en waarin ze zichzelf kunnen herkennen. Onderwerpen als identiteit, sociale status, seksuele geaardheid, kunnen zo worden getoetst. Als de auteur ook nog in staat is het verhaal met humor en empathie te brengen, zit je goed. Voor wat betreft historische romans geldt hetzelfde. Bijkomende factor is hier hoe vorige generaties tegen het leven aankeken, al dan niet beïnvloed door religie, afkomst en etniciteit. Een goede auteur laat je in de tijd springen. Indringend en leerzaam. Genieten van de schrijfstijl is een prettige en onontbeerlijke bijkomstigheid. Daar komt dan de juiste keuze van de uitgever om de hoek kijken. Leesclubs kunnen daar met hun social media aanwezigheid en feedback van groot belang in zijn.'
Hoewel de meningen verdeeld zijn, blijft staan dat diversiteit in boeken leuk en interessant is om te lezen. Dompel je onder in een belevingswereld vol personages waarin je jezelf kunt herkennen, maar ook kunt kennismaken met personages die juist volkomen anders zijn. Dat maakt lezen zo fijn!
Herken jij de roep om diversiteit in boeken bij jezelf? Laat het ons weten in een reactie onder het artikel.
Houd Hebban en We Love Feelgood deze week in de gaten voor meer over dit hartverwarmende genre.
