Joosje Duk, Racheda Kooijman en Yvo Kühling debuteerden op 'traditionele wijze'
Zonder coronacrisis had filmmaakster Joosje Duk nooit een boek geschreven. Voorlopig niet, tenminste. Want haar debuut, Ik zie je bij de uitgang, is een dagboekverslag van de periode dat haar vader met corona in het ziekenhuis lag. 'Mijn vader werd eind maart 2020 heel erg ziek,' vertelt ze, 'en op 2 april belandde hij op de IC. Hij werd in slaap gebracht en moest aan de beademing. Omdat de ziekte nog zo onbekend was, had ik heel veel nieuwe indrukken. Aan het ziekbed van mijn vader zitten riep zoveel emoties, gedachten en vragen op dat ik ’s nachts – ik kon niet slapen – besloot mee te schrijven met wat er die dagen gebeurde. Een verpleegkundige zei dat het ook voor mijn vader fijn kon zijn om dat terug te lezen, als hij wakker zou worden.'
Ze hoopt dat lezers iets kunnen hebben aan de herkenning: van angsten, van verdriet, van schuldgevoel. 'Tijdens de coronacrisis ligt er zoveel nadruk op getallen, op maatregelen of versoepelingen, waardoor het moeilijk is je voor te stellen hoe het is om een dierbare met deze ziekte op de IC te hebben. Ik ben natuurlijk blij voor de mensen die dit niet hebben hoeven meemaken, maar ik hoop dat het laat zien welk leed er achter die getallen schuilt. Maar ook hoop ik dat verpleegkundigen en artsen er wat aan hebben, dat ze kunnen zien hoeveel ze voor ons betekend hebben. En natuurlijk hoop ik dat mensen die een dierbare aan COVID-19 hebben verloren zich gehoord en gesteund voelen door het boek. Zo kampte ik heel erg met schuldgevoel, totdat mijn huisarts zei dat het heel logisch én heel onterecht was. Pas toen mijn schuldgevoel werd erkend en tegelijk tenietgedaan, kon ik het van me afschudden.'
Op waarheid gebaseerd
Racheda Kooijman kon het niet droog houden toen ze haar debuut, Vossenjacht, voor het eerst in handen had. 'Mijn meisjesdroom was uitgekomen,' glundert ze. 'Eindelijk, na al die jaren hard werken heb ik mijn droom in handen. Ik was dat kleine meisje dat altijd in de bieb zat en altijd het maximumaantal boeken leende. Op een gegeven moment had ik zelfs de jeugdafdeling uitgelezen, en werd ik door de bibliothecaresse op de vingers getikt toen ik als 12-jarige aan de volwassenafdeling wilde beginnen. Toen ontstond die droom, dat ik later ook zelf een boek wilde schrijven.'
'Aan het ziekbed van mijn vader zitten riep zoveel emoties, gedachten en vragen op dat ik ’s nachts – ik kon niet slapen – besloot mee te schrijven met wat er die dagen gebeurde.'
In tegenstelling tot Joosjes' debuut, is Vossenjacht fictie. Wel is het gebaseerd op Racheda’s eigen leven: net als hoofdpersoon Nadia heeft zij een Nederlandse moeder en een Marokkaanse vader. 'Ik ontmoette mijn vader voor het eerst toen ik 25 was,' licht ze toe. 'Het idee dat ik dat verhaal wilde opschrijven, had ik al lang. De eerste versie was heel erg autobiografisch, ik moest het verhaal kwijt. Dat voelde alleen niet goed toen ik het las. Ik ben het gaan fictionaliseren en daarmee is het een roman geworden die steeds verder van mijn persoonlijke verhaal af kwam te staan. Met de waarheid kon ik simpelweg niet genoeg kanten op, maar met fictie gelukkig wel.'
Ook Yvo Kühling liep al lange tijd rond met zijn boekidee. Twintig jaar geleden kreeg hij het idee, toen hij in de file stond bij een demonstratie. 'Ik herkende de vlaggen op de spandoeken niet,' vertelt hij. 'Thuis zocht ik op waar de demonstratie over ging: het bleek een pro-Koerdische betoging te zijn. Ik kwam erachter dat er meer dan 40 miljoen Koerden zijn, verdeeld over verschillende landen, die nooit een eigen staat hebben gehad. Ze hebben altijd onderdrukking en oorlog gekend. Hoe kan het dat 40 miljoen mensen geen eigen staat hebben, maar krap 400 duizend mensen op IJsland wel?'
Die vraag leidde tot een thriller, Het verbond van vijf, waarin honderden volkeren die geen eigen staat hebben hun stem opeisen bij de Verenigde Naties. 'Het boek leest als een spannend verhaal met een politieke dimensie,' vertelt Yvo over zijn debuut dat in december verschijnt. 'De dreiging verloopt via smartphones. Na het lezen van mijn boek zul je heel anders naar je telefoon gaan kijken. Het verbond van vijf zal meer vragen oproepen, aan het einde van het boek ontkom je er als lezer denk ik niet aan dat je een standpunt inneemt. Ergens is dit boek míjn spandoek.'
Schrijverschap
Als scenarioschrijver is Ik zie je bij de uitgang niet Joosjes eerste schrijfervaring. 'Mijn liefde voor schrijven van non-fictie is tijdens mijn studie ontstaan: ik vond het altijd al leuk om dingen die ik meemaakte op een zo uniek mogelijke manier op te schrijven,' vertelt ze. 'Het fijne aan scenarioschrijven is dat het heel gekaderd is, je hebt niet eindeloze mogelijkheden om iets op te schrijven zoals in een roman. Bij deze ervaring met mijn vader, voelde een dagboek als de juiste vorm. Het is nog zo vers, dat een film veel te heftig zou zijn.'
'Het verbond van vijf zal meer vragen oproepen, aan het einde van het boek ontkom je er als lezer denk ik niet aan dat je een standpunt inneemt. Ergens is dit boek míjn spandoek.'
Racheda was heel lang alleen maar lezer. 'Ik had wel eens wat geschreven op de middelbare school, maar dat mag geen naam hebben,' vertelt ze. 'Op mijn drieëntwintigste deed ik een eerste boekpoging, en later nog een, maar die waren allebei gestrand. Ik was te bang dat het niet zou lukken. En zolang het idee alleen in mijn hoofd bleef bestaan, kon ik blijven dromen.' Een burn-out dwong haar die angst te overwinnen. 'Ik werd blijkbaar niet gelukkig van wat ik deed, dus moest ik bedenken wat me wel gelukkig zou maken. Dat boek kwam weer naar voren. Daar kwam bij dat ik inmiddels moeder was. Wat als mijn kinderen me ooit vragen wat ik als klein meisje wilde worden? En dat ik schrijfster moest zeggen, maar dat nooit geworden ben? Dat was niet het voorbeeld dat ik wilde geven, dus toen ik voelde dat ik weer wat meer aankon, ben ik begonnen met schrijven.'
Voor Yvo, die van oorsprong econoom is, was schrijven niet vanzelfsprekend. 'De eerste twintig jaar na mijn studie deed ik enthousiast mee in de draaimolen van het bedrijfsleven. Maar gaandeweg kwam ik erachter dat creatieve expressie me meer voldoening gaf. Omdat mijn vrouw diplomaat is, en we daardoor in verschillende landen hebben gewoond, had ik de tijd om na te denken wat ik wilde doen met die wens om iets te creëren.'
Dat begon met iedere dag een gedicht schrijven. 'Ik zie dat als mijn yoga,' lacht hij. 'Op een gegeven moment ben ik die gedichten gaan publiceren, al vond ik dat een enorme stap. Als je dat een paar keer gedaan hebt, dan wordt het steeds eenvoudiger, ook om over persoonlijke dingen te schrijven. Een paar jaar geleden heb ik een toneelstuk geschreven, een oefening in het schrijven van dialoog. Pas daarna was ik eraan toe om aan dit boek te beginnen, want de thematiek gaat me aan het hart. We kunnen al zoveel, maar iedereen een stem geven nog niet. We zeggen wel dat iedereen er evenveel toe doet, maar in de praktijk is dat gewoon niet zo.'
Toekomst
Het zijn spannende tijden voor deze debutanten, als hun boek net is verschenen of op het punt staat te verschijnen, maar dat weerhoudt hen er niet van om hun blik ook op de toekomst te richten. Zo hoopt Joosje snel weer een film te kunnen maken. 'Eind juni heb ik een scenarioschrijfwedstrijd gewonnen van Netflix,' zegt ze. 'Dat zou mijn debuutspeelfilm worden als het allemaal doorgaat. Op dit moment zit het in de contractfase, dan is het aan Netflix om te bedenken of ze het echt willen maken. Daarna moeten alle voorwaarden besproken worden. Hopelijk weet ik in het najaar meer!'
Racheda heeft al een lijstje met ideeën voor nieuwe romans, maar voorlopig blijft ze nog even in haar debutantenroes. 'Ik wil nog geen afscheid nemen van mijn hoofdpersonen, Nadia en Reyn,' zegt ze. 'Ze zitten in mijn hart. Bovendien slokt de publiciteit rondom het boek me op en dan is het fijn nog even in het boek te blijven hangen. Maar daarna ga ik snel beginnen aan een van de ideeën op mijn lijstje, al weet ik nog niet welke.'
'Wat als mijn kinderen me ooit vragen wat ik als klein meisje wilde worden? En dat ik schrijfster moest zeggen, maar dat nooit geworden ben?'
Yvo heeft zijn eigen boek nog niet eens in handen gehad, op het moment van het interview moet het nog gedrukt worden, maar hij staat al te popelen om aan de volgende te beginnen. 'Je hebt tijd nodig, een idee en een uitgever,' zegt hij. 'Als dat op orde is, dan heeft het een kans. Op dit moment heb ik verschillende ideeën in pannetjes op het vuur staan. Een paar van die pruttelende ideeën ben ik aan het uitwerken. Allemaal spannende verhalen over een maatschappelijk thema, met een rafelig randje.'
Tips voor aspirant-schrijvers
Zijn ideeën moeten pruttelen en hoeven niet al meteen tot in detail uitgewerkt te worden. 'Niets bespaart zoveel tijd als een idee dat niet perfect is, zo snel mogelijk af te schieten,' zegt Yvo. Zijn tip aan aspirant-schrijvers is dan ook om de knoop door te hakken. 'Het is beter om snel te concluderen dat een bepaald idee niet gaat werken, dan er eerst nodeloos veel tijd in te investeren.'
Racheda geeft als tip om vooral voor jezelf te schrijven. 'Volgens mij zegt Stephen King het ook: houd je verhaal eerst binnen,' zegt ze. 'Denk er niet over na wanneer je boek in de winkel ligt, wat je ermee gaat verdienen – of juist niet, en hoe er in de kranten over geschreven zal worden. Schrijf het voor jezelf en schrijf het boek dat je zelf wil lezen.'
'Schrijf niet omdat je een boek wil schrijven,' geeft Joosje als tip, 'maar omdat je een verhaal hebt of een ervaring van je af wil schrijven. Blijf dicht bij jezelf, zodat het schrijven meer vanzelf gaat. Het hoeft niet altijd doelgericht te zijn, maar ga na wat het is waarover jij niet kan stoppen met schrijven.'
