Young Adult, voor lezers jong van hart

Pagina 2 van 2

Bakvisliteratuur

Natuurlijk zijn Young Adult-verhalen, of fictie voor jongvolwassenen, eigenlijk helemaal niet zo nieuw. De term is dat wel, maar het genre zelf niet. Dop gaat ver terug in de tijd als zij vertelt over het ontstaan van Young Adult als genre. ‘Volgens kenners is het genre ontstaan uit de zogenoemde ‘picaroromans’ (‘schelmenromans’) en de ‘bakvisliteratuur’ uit de negentiende eeuw voor jonge vrouwen,’ aldus Dop. ‘Het genre zoals we het nu kennen is ontstaan halverwege de twintigste eeuw. Boeken als The Catcher in the Rye van J.D. Salinger, De avonden van Gerard Reve en Bonjour Tristesse van Francoise Sagan waren niet specifiek voor jongeren geschreven, maar spraken jongeren wel heel erg aan. Omdat ze geschreven werden vanuit het perspectief van een jongere. In Nederland is het genre in de jaren tachtig van de twintigste eeuw pas meer en meer goed op gang gekomen. In Nederland is De dagen van Olim van Miep Diekmann een van de eerste boeken op dit gebied die de grenzen tussen kind en jongvolwassenen op een subtiele en literaire wijze onderzocht en beschreef. In het buitenland zijn auteurs als Meg Rosoff met Hoe ik nu leef en Aidan Chambers van belang geweest voor dit genre.’  

Volgens Jesse Goossens van uitgeverij Lemniscaat veranderde de literaire wereld in 1951 voorgoed met het verschijnen van The Catcher in the Rye van J.D. Salinger. ‘Een hele generatie jongvolwassenen kreeg het gevoel dat ze eindelijk een stem in de literatuur hadden gekregen. Die stem klinkt in Nederland nog niet luid genoeg,’ vindt Goossens.  

Hoewel er dus al enige tijd fictie bestaat voor de doelgroep die de overstap naar de volwassenenliteratuur nog niet heeft gemaakt, is de term YA wel nieuw. Het past bij de opkomst van het genre: steeds meer boeken verschijnen in dit segment en door een naam aan dit type fictie te verbinden, is een plekje in de boekhandelskasten gegarandeerd.  

Volgroeid genre

Het YA-genre is in Nederland dan ook in korte tijd enorm populair geworden. Storm: ‘In Nederland werd het een eigen genre toen Twilight (in 2008, red.) in de bioscopen verscheen. Dit boek werd zo massaal opgepakt, dat er meer titels verschenen voor deze doelgroep. Op dat moment waren dit vooral boeken in het genre paranormal romance (zoals Twilight en Fallen), maar zij werden al heel snel gevolgd door het dystopische genre (zoals The Hunger Games en Divergent). Uitgevers en boekhandels realiseerden zich dat deze boeken niet vielen onder de jeugdboeken en ook niet onder boeken voor volwassenen. Steeds meer boekhandels richtten een aparte plank en later een aparte kast in voor deze young adults. Langzaam maar zeker kwamen er meerdere genres beschikbaar voor deze doelgroep, zoals contemporary (The Fault in Our Stars). Daarmee transformeerde Young Adult van een genre dat voor velen gelijk stond aan paranormal romance en dystopia, naar een volgroeid leeftijdssegment met alle genres daarbinnen vertegenwoordigd.’  

Volgens Storm is Twilight dan ook het boek dat YA in Nederland op de kaart heeft gezet als genre. Suzanne Verkoren en Susanne Diependaal, respectievelijk redacteur en uitgever van uitgeverij Unieboek | Het Spectrum, zijn het met Storm eens en noemen dezelfde titel die YA heeft helpen doorbreken in Nederland zo’n tien jaar geleden. ‘Het genre zoals het nu is, kwam vooral door de overweldigende populariteit van de Twilight Saga, maar ook de boeken van John Green hebben bijgedragen aan het op de kaart zetten van YA in Nederland. Niet lang na Twilight kwam De Hongerspelen en dat was helemaal een mooie brug tussen YA en volwassen fictie; dat verhaal appelleerde nog meer aan het cross-overgevoel.’ Ook de andere uitgevers noemen Twilight, De Hongerspelen en de verhalen van John Green als de boeken die het genre in Nederland een kickstart gaven.  

Geurts gaat iets verder terug in de tijd, naar de jaren rond de millenniumwisseling: ‘Voor mij is het in de periode ontstaan waarin 4 Vriendinnen & 1 spijkerbroek (The Sisterhood of the Travelling Pants) van Ann Brashares verscheen en de boeken van Louise Rennison. Ik hoor twintigers er nu nog over dat ze Vier vriendinnen hebben gelezen! En voor het grote publiek misschien de boeken van John Green, maar het YA-genre bestond toen al heel lang.’  

Pioniers

Uitgeverij Unieboek | Het Spectrum was met de YA-imprints Van Goor en Best of YA én als uitgever van Twilight en De hongerspelen pionier op YA-gebied in Nederland. Ook Lemniscaat mag zich zo noemen. In 2008 introduceerde die uitgeverij met de serie Made in the USA de term ‘young adult’ in Nederland. Maar het succes zorgde ook al gauw voor misbruik van de term, aldus uitgeefster Goossens: ‘Al snel werd YA een vergaarbak voor alles van chicklit en vampierverhalen tot de échte Young Adult: althans, zoals de term in de Verenigde Staten wordt gebezigd – een land waar 80% van de YA-titels door volwassenen gelezen wordt.’  

Uitgeefster Dop noemt ook Lemniscaat als voorloper: ‘Uitgeverij Lemniscaat heeft met de In Between-reeks dit genre op de kaart gezet, hoewel het toen nog niet echt breed is doorgebroken. Auteurs als Aidan Chambers, Meg Rosoff, Floortje Zwigtman, Anne Provoost en Els Beerten hebben dit genre voor de literaire YA op de kaart gezet. De commerciële YA nam een vlucht met de Twilight-serie van Stephenie Meyer, de laatste delen van Harry Potter van J.K. Rowling en recenter De Hongerspelen van Suzanne Collins. Hieruit blijkt dat verfilmingen van de boeken wezenlijk bijdragen aan het succes van het YA-genre.’  

Young At Heart

De vraag is uiteindelijk misschien wel of de term Young Adult de lading nog wel dekt. Verhalen over jongeren, die niet alleen gelezen worden door jongvolwassenen, maar óók ontzettend geliefd zijn onder oudere lezers, moeten die wel als YA bestempeld worden?  

Goossens vindt van niet en zet alvast de eerste stap. Lemniscaat staat vooral bekend om haar kinder- en jeugdboeken. Toch geeft de uitgeverij nu aan haar YA-boeken in het literaire fonds onder te willen gaan brengen. Goossens: ‘Wij brengen onze titels met een hoog Salinger-gehalte nu in ons literaire fonds. Het zou jammer zijn, dat deze prachtige boeken op de kinderafdeling belanden en daardoor niet onder ogen komen van de lezers voor wie ze werkelijk bestemd zijn: de (jong)volwassenen. Zoals tijdens een onderzoek in de Verenigde Staten werd geconcludeerd, is de term Young Adult eigenlijk niet toereikend – deze boeken, waar Salinger de toon voor zette, zouden moeten worden bestempeld als Young At Heart: YAH – voor alle leeftijden.’  

Volgens Goossens beschrijft een YAH de psychologische ontwikkeling van een jongere tot volwassene. Dat hoeft niet eens vanuit het perspectief van een jongere te zijn: het kan ook een terugblik zijn van een volwassene op die gebeurtenissen in zijn leven die hem vormden. ‘Kort gezegd doet een YAH-titel wat zijn naam al zegt: het vangt jou, de lezer die nog jong van hart is. Het grijpt je en sleurt je het verhaal in. Het laat je de ontwikkeling van de hoofdpersoon doormaken: de pijn, de verwarring, de catharsis – en het laat je pas los als je de hele rit in deze psychologisch emotionele achtbaan hebt uitgezeten.’  

YA – gewoon voor lezers

Zelfs na het raadplegen van de kenners van Young Adult blijft de term een vaag begrip. In theorie bestaat het genre uit verhalen óver jongeren, bedoeld vóór jongeren. In de praktijk blijkt dit echter heel anders uit te werken. Young Adult herbergt alle subgenres, van moderne contemporary fictie tot fantasy en dystopische verhalen die niet alleen door jongeren, maar ook enorm veel volwassen lezers verslonden worden.  

Van leeftijdsgebonden genre is YA verworden tot een mix van boeken die vooral door de coming-of-age-thematiek met elkaar verbonden zijn. De populariteit van YA is in tien jaar tijd explosief gegroeid, waardoor misbruik maar ook ongewild misplaatst gebruik van het label Young Adult op de loer ligt. De grenzen worden steeds verder opgerekt, waardoor de vraag rijst of YA nog wel een gepaste term is. Heeft Jesse Goossens een vooruitziende blik? De toekomst zal het uitwijzen.