Zo zondag #11: Steven de Jong

Gastcolumn door Steven de Jong

Kom je aan hem, dan kom je aan mij

Mensportretten, luidt de naam van één van mijn iPhone Notes. Een kladje, gedateerd op 5 januari 2011. Achttien portretten van een paar regels. Er zit zelfs een dier tussen. Een boxer, kauwend op een bot, gestoken in een leren jasje, gedecoreerd met metalen nopjes. Zijn bot wordt door het café getrapt. “Je bent niet één van de snelste meer”, plaagt zijn baasje. Dat baasje, mens nummer 8, heeft zijn dag niet. “Die machine maakt mij kapot”, praat hij in zichzelf, terwijl hij met zijn ring op de startknop van een fruitautomaat tikt.

Mens 11, Cor is zijn naam, vertelt over een kennis. “Dat is eigenlijk nog een kind”, zegt hij tegen de barman. “Laatst had ’ie zijn eigen haar geknipt. En ik zei Japie, waarom heb je dat nou gedaan? Zegt ’ie: nou, als ik omhoog keek, zag ik zo’n pluk.” Beschrijvingen waar een geheim agent niet mee wegkomt. Flarden van gesprekken en soms wel heel vage beschrijvingen: ‘Hij heeft een sterke behoefte aan uniciteit en dat cultiveert hij door zich te onttrekken aan sociale gebruiken.’ Plompverloren staan er zinnen tussen als: ‘De mensen moeten wat.’

Niets van dit alles haalde Bezorgde burgers (Lebowski, maart 2017). Een roman van 89.343 woorden, 304 pagina’s. Ik zou het de twintigste versie kunnen noemen. Eigenlijk is het een extract van een vat aantekeningen, schrijfoefeningen en overpeinzingen die niet eens van mij zijn, maar van een verzonnen personage. Op een gegeven moment bekeek ik de wereld door zijn ogen. In tegenstelling tot wat veel schrijvers beweren, werkt dat niet therapeutisch. Om gek van te worden. Soms hielp het me wel. Als ik verdrietig was, kon ik denken: het mag dan wel allemaal kut met peren zijn, maar deze gevoelens kan ik mooi gebruiken voor mijn roman. Functionele zielepijn.

Dus het is autobiografisch? Zo makkelijk die vraag, zo moeilijk het antwoord. Ik heb Samuel Brammer, de hoofdpersoon, jaren meegezeuld. Eerst observeerde hij, daarna vormde hij meningen en daarin legde hij langzaam maar zeker een karakter bloot. Dat werd een alter-ego. Zat ik in de tram of op kantoor, dan bedacht ik: wat zou Samuel nu denken? Op een gegeven moment hoefde ik de deur niet meer uit om hem dingen te laten beleven. Dan droomde ik weg, stuurde hem het ongeluk in. Pas als ik het beeld scherp had, ging ik tikken. Met sadistisch genoegen brak ik hem af. Tot ik medelijden kreeg en hem weer op zijn poten zette. Je bent wat je denkt, zeggen psychologen. Ben je ook wat je schrijft, kun je worden wat je schrijft? Ik hoop het niet.

Het boek ligt nu in de winkel, terwijl ik de schaamte nog niet voorbij ben. Ik schaam me voor wat hij denkt en doet. Ik wil hem beschermen. Ook al neemt hij iedereen de maat, hij is als de dood voor de ander. Kom je aan hem, dan kom je aan mij. Dat zeg ik niet hardop, want het is pure fictie.

Steven de Jong (1981) is opinieredacteur van NRC Handelsblad. Voor nrc.nl was hij jarenlang rechtbankverslaggever. Hij deed onderzoek naar o.a. burgerparticipatie en (internet)democratie, en publiceerde in 2008 De lastige burger - Dienstverlening in een tijd van ontbrekend burgerschap. Bezorgde burgers is zijn eerste roman.

Eerdere afleveringen: Eva Kelder, Marijn Sikken