Zo Zondag #6: Inauguraties en dystopieën

Boekennieuws, valt mijn onderwerp van de week daar wel echt onder? Eerder antiboekennieuws: een nieuwe tijd van boekverbrandingen staat voor de deur aan de andere kant van de oceaan. Maar de afscheidnemende commander-in-chief deelde zijn boekenliefde nog even, voordat hij – ongetwijfeld met knarsende tanden – de macht overgaf. Typisch hoe machtsoverdracht van goedwillend naar kwaadwillend wel gebeurt, omdat het zo hoort, en andersom niet, zoals meest recent in Gambia.

Onze wereld leek de afgelopen jaren over het algemeen intellectueel, wetenschappelijk, sociaal en op het gebied van gelijkheid aardig de goede kant op te bewegen, hoezeer het milieu ook in de problemen is, hoezeer armoede, honger, ziekte en analfabetisme nog steeds grote groepen mensen uitschakelen en hoezeer ook de scheiding tussen arm en rijk groeit. Het leek goed te gaan.

Tot 8 november 2016.

Ik werd midden in de nacht wakker gemaakt door mijn vriendin, die niet kon slapen en op twitter de verkiezingen volgde (twitter – het medium van extreem snel nieuws en blonde potentaten). ‘Hij is aan het winnen!’ fluisterde ze, nauwelijks verstaanbaar door de afschuw. Sindsdien slaap ik niet zo goed meer en voel ik me niet meer lekker. Niet over Amerikanen, niet over democratie (al is het Amerikaanse systeem eigenlijk geen democratie, maar een winner takes all Hungergames template) en niet over de mens in het algemeen. Al verbaast het natuurlijk ook niet echt. We zijn niet boos, maar we zijn wel teleurgesteld (diep, diep teleurgesteld).

In de jaren tachtig schreef ik een paar duizend pagina’s aan verhalen en twee romans over mijn fictieve toekomstige ultra-kapitalistische superstaat het Syndicaat. Er waren geen burgers meer, alleen consumenten, ongeldigen en de heersende corporaties. De massa was blij en tevreden, want er was geen armoede, want de marktwerking zorgde voor werk en welvaart. Een klassiek what-if verhaal gebaseerd op middelbare school economie, Reaganomics en Lubbers can-do mentaliteit. Alleen geloofde ik zelf totaal niet in zo’n systeem, dus het Syndicaat had ook een uitgebreide zelfkant (ongeldigen – mensen zonder geld – ik was jong) en een combinatie van criminelen en rebellen (gebaseerd op de boeken van William Gibson – vooral de Sprawl-trilogie – en Harry Harrisons Thuiswereld trilogie) die het kapitalistisch ‘Utopia’ ten val wilden brengen. Een van de dingen die ik aan dat verhaal ten grondslag gelegd had, was een voorgeschiedenis: hoe kwamen we van de Koude Oorlog tot een Syndicaat. Een van de ingrediënten was de ineenstorting van de USA door misbruik van macht door foute presidenten, zelfverrijking, wanbestuur en de uiteindelijke overname van de macht door bedrijven. Het grote probleem met die verhaallijn vond ik de geloofwaardigheid.

Fast forward dertig jaar en nu kijken we aan tegen het begin van een oligarchie van miljardairs in Amerika, een veel te zwak Europa, een overmoedig Rusland en een steeds verder opstomend China. Echte geschiedenis – hoe ongelofelijk ook en doorspekt met nepnieuws – en geen sciencefiction.

Maar laten we terugkeren naar de boeken. Een dystopie is zo gebouwd, neem 1984 van George Orwell. Door Brexit kan het Verenigd Koninkrijk zich zo bij de USA aansluiten, waardoor al een groot deel van Oceanië gevormd zou zijn. Goed: het VK heeft geen IngSoc en MiniTrue, maar 1984 is opeens een stuk minder dystopische sciencefiction geworden. Door termen als ‘Great’, ‘Tremendous’, ‘Sad’ en dergelijke is er al een mooi voorschot gegeven op NewSpeak (een van de meest angstaanjagende linguïstische constructies uit de literatuur). Overigens is 1984 ook in andere delen van de wereld zeer relevant: de vijandschap tussen Gülen en Erdogan zou zo van het conflict tussen Goldstein en Big Brother (en in het verlengde Trotzki en Stalin) afgeleid kunnen zijn. Effectief is het creëren van zo’n externe vijand in elk geval, zoals ook in de USA steeds duidelijker wordt. Ga een stapje verder en je zit in Hunger Games en Divergent gebied.

Redeneer de andere kant op en je hebt een machtsovername door de rabiate fundamentalistische christenfacties. Dan is de wereld van Gilead, een theocratie waar vrouwen geen rechten meer hebben, verbeeld door Margaret Atwood in Het verhaal van de dienstmaagd, opeens niet zo heel gek meer. Of lees de graphic novel Martha Washington * een Amerikaanse droom * van Frank Miller en Dave Gibbons en huiver.

Kortom ik ben somber over de toekomst in het westen.

Wellicht hoor ik alleen wat er in mijn ‘echo kamer’ (nieuwe populaire term, alleen gebruikt door mensen die nadenken over wat ze horen) binnenkomt en luister ik alleen naar (nep) nieuws voor ‘linkse’ mensen, maar alle symptomen van een dystopie zijn aanwezig: een eenpartijsysteem met een grote leider en omkering van betekenissen. Voor dat laatste verwijs ik weer naar 1984: daar is oorlog vrede, is vrijheid slavernij, is onwetendheid kracht en zijn de ministeries vernoemd naar wat ze juist niet zijn: vrede (oorlog), waarheid (geschiedvervalsing) en liefde (onderdrukking). Vergelijk een minister van onderwijs die tegen openbaar onderwijs is, een klimaatontkenner als minister van milieu en een tegenstander van minimumloon als minister van werkgelegenheid.

En dit jaar staat ons in Europa een soortgelijke ramp te wachten als we niet uitkijken: popex (het populistische experiment/ populistisch extremisme). De barbaren rammelen aan de poort. Laat je boeken niet verbranden!  

Mijn excuses voor mijn gesip, gedepri en gemoraliseer, ik hoop van harte dat het allemaal meevalt. Daarom heb ik me voorgenomen om een vrolijk boek te lezen (al is de auteur overleden en is het verhaal een politiek-economisch statement in humoristisch-fantastische stijl).

Martijn leest...

Geld moet wapperen van Terry Pratchett over een voormalige oplichter die de macht krijgt over niet alleen de Munt van Ankh-Meurbork, maar ook over de Bank… wat zou daar nou mis kunnen gaan?