'Zomervacht': als een keuze tussen twee kinderen

Zomervacht ligt nog niets eens een week in de winkel als het nieuws bekend wordt dat Jaap Robben (1984) de oversteek maakt naar Amerika: zijn debuut Birk uit 2014 verscheen al eerder in Engelse vertaling in het Verenigd Koninkrijk en Ierland, maar wordt nu ook uitgebracht in de VS en Canada. Een unicum, volgens de uitgever, die de Amerikaanse markt als een 'uiterst moeilijk te veroveren bolwerk voor vertaalde literatuur' typeert. De aandacht voor de debuutroman van Robben was er ook al in Duitsland, Tsjechië en Turkije, waar eveneens vertalingen verschenen. 

Robben onderbreekt er zelfs zijn promotietour rond Zomervacht even voor. Aan aandacht zal het zijn tweede 'kindje' echter niet ontbreken, want vier jaar geleden veroverde Robben vele lezersharten met zijn Birk. Het betekende zijn doorbraak bij een nog groter lezerspubliek. Iedereen herinnert zich het in het oog springende, doch eenvoudige omslag van de bestseller, die werd bekroond met de Nederlandse Boekhandels Prijs 2014, de ANV Debutantenprijs 2015 en de Dioraphte Literatour Publieksprijs 2015. Er werden zo’n 50.000 exemplaren verkocht van het boek met de meeuwenkop voorop. Het is niet gek om te vermoeden dat Robbens nieuwste roman Zomervacht, uitgedost met een wesp, eenzelfde succes te wachten staat, want opnieuw is daar een verhaal dat draait om ouder-kind-relaties, dat dezelfde emoties oproept bij de lezer, maar genoeg verschilt van zijn voorganger om de hooggespannen verwachtingen van lezers waar te maken.  

Net als in Birk staat in Zomervacht een jongen op weg naar volwassenheid centraal: de dertienjarige Brian leeft samen met zijn vader Maurice Chevalier in een caravan op een braakliggend terrein, waar ze een andere leegstaande caravan verhuren in opdracht van verhuurders Bruine Henri en Jean, die in een loods klusjes klaren die het daglicht niet kunnen verdragen. Louche figuren en weinig sociale controle kenmerken dit stukje niemandsland.  

Het vormt een sterk contrast met een eerder leven: het oorspronkelijke gezin van Brian is versplinterd geraakt. Zijn ouders zijn gescheiden en Lucien, Brians verstandelijk en fysiek gehandicapte oudere broer, woont in een instelling. Als een renovatie van dat gebouw het noodzakelijk maakt dat Lucien de zomer elders doorbrengt, zorgt de beloofde vergoeding ervoor dat vader hem tijdelijk onder zijn hoede wil nemen. Natuurlijk komt de zorg voornamelijk bij ‘Brai’ (of ‘Braike’) te liggen, omdat Maurice dagelijks urenlang verdwijnt om geld bij elkaar te harken. Brian doet dat vol toewijding, maar ziet – zoals het een kind betaamt – ook niet altijd de risico’s en gevaren van zijn handelen.  

‘Je moet altijd denken: zou je hier komen wonen voor het uitzicht? Natuurlijk niet. Wie hier komt, kan niks beters krijgen.’  

Een gehandicapte jongen onderbrengen in een sleurhut waarvan de elektriciteit vanwege de schulden van vader soms wordt afgesloten blijkt niet ideaal. En toch lukt het Brian om zijn broer, die soms gewelddadige trekjes vertoont, een ontwikkeling te laten doormaken die in het tehuis ontbrak. De aandacht doet Lucien goed, hun band wordt hechter en Brian leert zijn broer steeds beter begrijpen.  

Robben speelt met de rollen die zijn personages spelen. Waar het hoofdpersonage in Birk onder druk van zijn moeder langzaam de rol van zijn verdwenen vader overneemt, laat vader Maurice in Zomervacht zijn verantwoordelijkheid los en legt die bij zijn zoon. Maurice is een opportunist, die oprecht van zijn kinderen houdt, maar zich ongemakkelijk voelt in de nabijheid van zijn gehandicapte kind en het vermogen mist om goed voor zijn kroost te zorgen en liefde te tonen.  

De afwezigheid van leeftijdsgenoten en die van een of meerdere ouders, en het hebben van een groot verantwoordelijkheidsgevoel, zorgen ervoor dat Brian vroeg volwassen moet worden, een thema dat deze roman ook deelt met Birk. Gelukkig kan Brian zijn verhaal kwijt bij caravanhuurder Emile, een nette, voorkomende man die zijn lippen echter stijf op elkaar houdt over de reden van zijn komst. Met dit personage introduceert Robben vragen over de loyaliteit tussen een vader en zoon: wat gebeurt er als daar andere personen tussen komen? Hoe wordt een dergelijke dreiging afgewend? De onvermijdelijke climax van het verhaal roept vragen op over schuld en onschendbaarheid.  

Hoewel de vader-zoonverhouding een belangrijke rol inneemt, weet ook de afwezige moeder haar plek op het podium te pakken via de flashbacks die Robben met zorg in het verhaal plaatst. Brians verlangen naar liefde en aandacht, die getoond worden door interesse en fysiek contact, komen in deze scènes sterk naar voren.  

‘‘Wil je mij ook aaien zoals je bij Lucien doet?’ vroeg ik en strekte mijn hand naar haar uit.
‘Jij kunt jezelf aaien,’ zei ma binnensmonds. Ik helde naar haar toe bij een scherpe bocht. Bewoog daarna bij haar vandaan tot ik weer recht zat.
Ik probeerde mijn vingers zo hoekig en krom te buigen als die van Lucien. Maar dat kon ik niet zo lang volhouden. En tijdens het aaien voelde ik vooral dat ik het zelf deed.’  

Het is een verdienste van de schrijver dat de lezer geen hard oordeel velt over deze personages, maar in zekere zin begrip voor hen kan opbrengen. Het is een gevolg van de perspectiefkeuze die de auteur maakt. Niet alleen met Birk, maar ook met zijn prentenboeken en dichtbundels zoals Zullen we een bos beginnen, Josephina en de verhalen over Suzie Ruzie bewees Robben de belevingswereld van een kind tot leven te kunnen wekken. De auteur kan zich als geen ander inleven in de gedachten van kinderen en op de een of andere manier neemt de lezer hun open en onbevangen blik ook over bij het lezen van dit verhaal. Bovendien komt de dichter in Robben ook in Zomervacht keer op keer naar voren in prachtige poëtische beschrijvingen, zonder dat ze de geloofwaardigheid van het jonge hoofdpersonage tarten.  

‘Ik herinner me dat er zelfs rook uit haar mond leek te komen zonder dat ze een sigaret tussen haar lippen had. Binnen in haar smeulde er altijd iets.’  

Zulke beschrijvingen geven niet alleen diepte aan de personages. Ze zorgen ook voor een setting die zo levensecht lijkt dat de lezer er als het ware zelf rond kan lopen. Zelfs als dat een decor is aan de zelfkant van de maatschappij, overigens wederom een overeenkomst met Robbens debuutroman. Beide romans laten een sociaal isolement zien, maar in tegenstelling tot de grillige, grauwe natuur van een afgelegen eiland in Birk is de omgeving in Zomervacht rauwer, passender bij een lange hete zomer.  

‘De zon staat hoog. Onze kleine schaduwen moeten zich haasten om ons bij te houden.’  

Hoewel de overeenkomsten tussen beide romans opvallend zijn, ademen ze toch een andere sfeer en zijn ze ieder op hun eigen manier bijzonder: de jonge hoofdpersonages en hun verhalen verschillen genoeg van elkaar om ieder een eigen plekje in het hart van de lezer in te nemen. Het zal moeten voelen als de liefde van een ouder voor zijn kinderen: ook daar is het onmogelijk een keuze te maken welke je meer liefhebt.            

Zomervacht is op 4 september verschenen bij uitgeverij De Geus. De auteursfoto is gemaakt door Charlie de Keersmaecker en verstrekt door De Geus.

Meer Hebban Crew Reviews lezen? Je vindt ze allemaal hier terug.