Blogpost:
MarkdeGroot
De emotionele waarde van fictie
Maar wat als je als schrijver geen hoogstaande fictie schrijft of als lezer geen hoogstaande fictie leest? Welke waarde heeft fictie dan nog?
In 1975 startte Colin Radford het debat met betrekking tot de paradox van fictie: waarom worden we emotioneel geraakt door fictieve personages? Bradford maakt vooral gebruik van werken zoals Anna Karenina, Hamlet en Romeo & Julia om zijn punt te maken. Ik denk dat eenieder het wel eens is dat we hier voorbeelden zien van hoogstaande literatuur. En hoewel Radford een buitengewoon interessant punt aansnijdt, zou ik graag zien dat romans die niet als zodanig gekwalificeerd zijn net zo goed erkend worden om de emotionele impact die zij hebben en hun vermogen om ons iets te leren over de menselijke natuur. Als lezer (en als schrijver, want goede schrijvers zijn lezers) ben ik flink geraakt door Toen de wereld brak van John Boyne. Soms zijn er van die boeken die bij je blijven, die je laten zuchten als ze zijn afgelopen, die in je hoofd blijven zitten, lang nadat het boek is uitgelezen en teruggezet is in de boekenkast of ingeleverd bij de bibliotheek. Toen de wereld brak is de opvolger van Boynes zeer succesvolle De jongen in de gestreepte pyjama. Dat laatste werk kende een flinke controverse (en sluit daarmee aan bij de paradox van fictie; een fictief verhaal, met fictieve personages leidt tot een cultuurhistorisch debat) en een ontroerend einde. Toch wist deze roman mij niet zo te raken als Toen de wereld brak. Het is lastig uitleggen waarom het ene werk je tot tranen toe kan bewegen en het andere niet, maar in de basis staat dat Toen de wereld brak mij koude rillingen bezorgde bij de laatste zin. Deze roman is onder mijn huid gekropen.
Is Toen de wereld brak literatuur? Nee, dat vind ik van niet, al is er geen bepalende, scherpe definitie mogelijk van wat literatuur van lectuur onderscheidt. Hooguit kunnen we als mens bepalen wat de uitzonderlijke literaire werken zijn (en dan nog is een emotionele reactie op het verhaal niet gegarandeerd). Ben ik emotioneel gegroeid door Toen de wereld brak? Dat denk ik wel. Niet door de connotatie met de Tweede Wereldoorlog en de Holocaust, maar door de gewetensworstelingen van de hoofdpersoon met haar verleden. De kracht van de roman is dat de uitkomst niet vaststaat, er volgt geen pasklare oplossing voor de gewetensnood. Hooguit is er de kans op verlossing van de schuldlast, maar dan nog leidt dat niet tot een heftige inkeer. De hoofdpersoon is een bejaarde vrouw van plus negentig jaar oud, zij heeft niets met mij gemeen. Maar ik kan me indenken en voorstellen hoe zij moet leven met haar geweten. Juist omdat haar worsteling zo menselijk wordt neergezet (zonder melodrama), wordt zij een onderdeel van mij. Onze menselijke natuur is gelijk; al groeide zij op in totaal andere omstandigheden en is zij een totaal ander menselijk wezen.
Wat is het een genot dat wij ons als mens kunnen inleven in de emotionele worstelingen van anderen; op geen enkele andere manier kom je dichter bij mensen dan via fictie. We zitten in hun hoofd, hart en ziel, in hun geschiedenis, heden en toekomst. Hun problemen zijn onze problemen, zij houden ons een spiegel voor.
Daar hoeft een roman geen hoogstaande literatuur voor te zijn.
Mark de Groot is de coauteur van de recent uitgebrachte detectivethriller Soms komt niet thuis wat vertrokken is (Govaarts & De Groot: Godijn Publishing 2023). Tevens is De Groot de schrijver van de crime novelle Harde les, de jeugdthriller Skygge, het kinderboek Het zoekavontuur van Geenhoorn en diverse korte verhalen.
Deze blog maakt gebruik van het artikel Literaire fictie versterkt emotionele radar van Michelle Barendse (New Scientist 10/2013) en De paradox van fictie van Nele van de Mosselaer (Afstudeerthesis Universiteit van Antwerpen, 08/2015)
Lees verder op mijn site
