Blogpost:
Jos Kunze
Duitstalige boeken
Het boek heet Die Schleife an Stalins Bart (e-book ISBN 978-3-455-85073-4) en is een autobiografie van Erika Riemann. Het boek kwam tot stand nadat Erika, na decenialang gezwegen te hebben, haar verhaal op scholen en tijdens lezingen begon te vertellen. Erika was 14 jaar toen ze vlak na de oorlog op haar school een foto zag hangen van Stalin op de plek waar eerder een foto van Hitler hing. De duistere blik komt overeen, maar het grote verschil zit 'm in de snor. Erika kan het niet laten: in al haar onschuld tekent ze een strik om de snor van Stalin. De Russen kunnen dat niet waarderen – zoals de Nationaalsocialisten dat bij een foto van Hitler niet geaccepteerd zouden hebben – en ze pakken Erica op. Een teenager, een bakvis, wordt aangehouden voor een beetje kattenkwaad. Erica wordt gearresteerd en zit onder erbarmelijke omstandigheden van 1946 tot 1954 in een strafkamp in Siberië. Jaren van ziekte, onderdrukking, honger en geweld. De energie en de wil tot overleven van het jonge meisje zijn verbazingwekkend. Ze blijft op de been en houdt moedig vol. Zelfs als een bewaakster (voor de grap) zegt dat ze zich moet melden omdat ze vrijgelaten gaat worden, terwijl ze te horen krijgt dat ze eenzame opsluiting krijgt vanwege een smokkelincident. Hartverscheurend.
De schrijfstijl is emotioneel maar het verhaal wordt heel objectief weergegeven, zonder met een vinger te wijzen. Dat maakt het voor de lezer zeer indrukwekkend. Vooral het laatste deel van het boek, de periode na haar vrijlating, is heel bijzonder. Het werd voor Erika een lange en moeizame periode van verzwijging en ontkenning. Tegenwoordig noemen we dat een posttraumatische stressstoornis. De ontkenning zit deels in Erika zelf, maar vooral ook in haar omgeving. Er is geen medelijden, ze wordt niet geloofd. Mensen blijven na de val van het Derde Rijk hetzelfde gedrag vertonen als gedurende de oorlog: wegkijken. Dat brengt Erika in haar latere leven regelmatig aan het twijfelen: misschien waren de beschuldigingen toch terecht, zo makkelijk wordt je toch niet opgesloten? Op een bepaald moment verzucht ze: ‘Niemand begrijpt mijn behoefte om erover te praten. Niemand begrijpt mijn verbittering, als over de Holocaust en de Joden wordt bericht. Als mijn ziel het uitschreeuwt over het onrecht dat deze mensen is aangedaan. Ja, zo heb ik ook geleden! Ja, in zulke wagons ben ik ook vervoerd! Ja, zulke geraamtes waren wij ook! Heb ook met ons, met mij, een klein beetje medelijden.’
Dit boek verdient een plekje op de leeslijst van middelbare scholieren. Het laat een hele andere kant zien van (de nasleep van) de Tweede Wereldoorlog.
Indrukwekkend.
